DOĞU TÜRKÇESİ KUR’ÂN TERCÜMELERİ İLE KUR’ÂN TEFSİRLERİNDE VE ALTAY DİLLERİNDE AKRABALIK ADLARININ YAPI KÖKEN VE ANLAM ÖZELLİKLERİ

Year 2022, Volume: 11 Issue: 2, 503 - 526, 15.06.2022

Salim Küçük

Abstract

Türkler, birlikte yaşamayı seven, aile geleneklerine sıkı sıkıya bağlı topluluklardan biridir. Türk kültüründe aile yalnızca anne, baba ve çocuklardan oluşan çekirdek bir yapı değil aynı zamanda ataerkil ve geniştir. Akrabalık ilişkileri son derece sıkı olan Türklerde her akrabalık durumu için çoğunlukla farklı adlandırma yapılmış, bu da akrabalık adlarında terim çeşitliliğini arttırmış ve söz varlığını önemli ölçüde zenginleştirmiştir. Akrabalık genellikle kan akrabalığına ve evliliğe dayanır. Evlilik yoluyla birbirine bağlı olan kimseler Türkçede “hısım” olarak adlandırılmıştır. Eski Türkçeden günümüze “akrabalık” ve “hısımlık” bildiren kelimeler zaman içerisinde yeni adlandırmalara ve yeni anlamlandırmalara kavuşmuş veya alıntı kelimelerle bu alandaki söz varlığı zenginleşmiştir. Bu çalışmada Türkçenin temel söz varlığını zenginleştiren unsurlardan akrabalık adları Doğu Türkçesine ait satır altı Kur’ân tercümeleri ve tefsirler kapsamında incelenmiş, akrabalık ifade eden kavramlar tespit edilerek aile içi yakınlık derecesine, babaya, anneye, evliliğe, dede veya anneanne, babaanneye göre başlıkları altında sınıflandırılarak yapı, köken ve anlam bilgisi yönünden söz varlığı özellikleri üzerinde durulmuş ve Altay dilleri ile karşılaştırılmıştır.

Keywords

Akrabalık adları, Doğu Türkçesi, Kur’ân tercümeleri, Kur’ân tefsirleri, Altay dilleri

References

• Aksan, D. (2009). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ata, A. (2004). Karahanlı Türkçesinde ilk Kur’ân tercümesi (Rylands nüshası, giriş-metin-notlar-dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Borovkov, A. K. (2002). Orta Asya’da bulunmuş Kur’ân tefsirinin söz varlığı (XII-XIII. yüzyıllar). Çev. Halil İbrahim Usta, Ebulfez Amanoğlu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Demirel, E. (2020). Çağatay Türkçesi Kur’ân tefsiri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Dilek, F. G. (2008). Altay Türklerinde akrabalık. Ahmet Bican Ercilasun Armağanı. ed. Ekrem Arıkoğlu. Ankara: Akçağ Yayınları. 541-563.
• Emiroğlu, S. (2012). Türkçe sözlükteki akrabalık adlarının tasnifi. Turkish studies ınternational periodical for the languages literature and history of Turkish or Turkic. Volume 7/4. Fall 2012, 1691-1710.
• Ercilasun, A. B. (2011). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gülensoy, T. (1974). Altay dillerindeki akrabalık adları üzerine notlar. TDAY-Belleten. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (21-22) 283-318.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kök, A. (2004). Karahanlı Türkçesi satır-arası Kur’ân tercümesi (TİEM 73 1v-235v/2) giriş-inceleme-metin-dizin. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Li, Y.S. (2019). Türk dillerinde akrabalık adları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sağol, G. (1993). Harezm Türkçesi satır arası Kur’ân tercümesi giriş-metin-sözlük. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Sağol, G. (1993-1995-1996). An inter-linear translation of the Qur’an into Khwarazm Turkish. Introduction, text, glossary and facsimile. Part I: Introduction and text. Harvard, 1993. XL – 369 s.; Part II: Glossary. Harvard, 1995, XXIII - 310 s., Part III: Facsimile of the MS Süleymaniye library Hekimoğlu Ali Paşa No. 2; Section One: 1b-300b. Harvard, 1996. 229 s.; Section Two: 301a-587b. Harvard, 1996. s.303-594.
• Sertkaya, O. F. (2018). Kelime dağarcığımızdan etimoloji araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sertkaya, O. F. (2021). Ur ~ urug “tohum”, urı “erkek”, uragut “kadın” ve “avrat” kelimeleri üzerine. Türk Dili. Aralık. (https://www.tdk.gov.tr/wp-content/uploads/2021/12/Osman-
• Fikri-Sertkaya-_-UR-URUG %e2%80%9cTOHUM%e2%80%9d-_-5-1.pdf (Erişim Tarihi: 18/12/2021)
• Strarostin, S. A., Dybo, A.V., Mudrak, O. A. (2003). An etymological dictionary of Altaic languages. Leiden: Brill Publisher.
• Şimşek, Y. (2019a). Harezm Türkçesi Kur’ân tercümesi (Meşhed nüshası [293 No.], giriş-metin-dizin) 1-2. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Şimşek, Y. (2019b). Satırarası Türkçe Kur’ân tercümelerinin birbiri ile ilgisi ve tasnifi üzerine. Gazi Türkiyat. (24), 47-65.
• TDK (2009). Derleme sözlüğü III, IV. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (1960). Amca ve teyze kelimeleri hakkında. TDAY-Belleten, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 283-294.
• User, H. Ş. (2009). Köktürk ve Ötüken Uygur kağanlığı yazıtları söz varlığı incelemesi. Konya: Kömen Yayınları.
• Usta, H. İ. (2011). Orta Asya Kur’an tefsiri (metin-tıpkıbasım). Ankara: Poyraz Ofset Matbaacılık.
• Ünlü, S. (2004). Karahanlı Türkçesi satır-arası Kur’ân tercümesi (TİEM 235v/3-450r/7) (giriş-metin-inceleme-analitik dizin). Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ünlü, S. (2012). Doğu ve Batı Türkçesi Kur’ân tercümeleri sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Ünlü, S. (2018). Karahanlı Türkçesi ilk Türkçe satır-altı transkribeli Kur’ân tercümesi. TİEM 73 (8 Cilt). Konya: Selçuklu Belediyesi Yayınları.
• Üşenmez, E. (2010). Eski Kur’ân tercümelerinden Özbekistan nüshası üzerine dil incelemesi (giriş-inceleme-metin-sözlük-ekler dizini). Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Üşenmez, E. (2013). Türkçe ilk Kur’ân tercümelerinden Özbekistan nüshası satır arası Türkçe - Farsça tercümeli (giriş-inceleme-metin-sözlük-ekler dizini-tıpkıbasım). Ankara: Akademik Kitaplar.
• Yavuz, S. (2013). Türkiye Türkçesi ağızlarında akrabalık adları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 23(2) 71-91.
• Yıldız, H. (2020). Maniheist Uygur metinlerinde Çince alıntılar, etimolojik, leksik ve tematik incelemeler. Erzurum: Fenomen.