SÖZLÜKSEL İŞTEŞLİK BİLDİREN DEYİMLER

Year 2022, Volume: 11 Issue: 2, 538 - 553, 15.06.2022

Yusuf Kamil Özdağ

Abstract

Çatı ulamı, Türkçenin eklemeli yapısı gereği daha çok eyleme/yükleme getirilen çatı ekleri vasıtasıyla, biçim birimsel yöntemle gösterilir. Ancak eylemlerin tümü bu yolla sisteme giremez ya da anlatılmak istenen çatı ulamını yansıtmaz. Bu durumda sözlüksel ve söz dizimsel yöntemler devreye girer. Araştırmalar, Türkçedeki eylemlerin büyük bir çoğunluğunun {-ş} işteşlik eki alamadığını, alanlarınsa sadece bir kısmının çatı ulamını sunduğunu göstermektedir. Bu durum, işteş çatı ulamını vermek için diğer yöntemlerin kullanılmasını zorunlu kılmaktadır. Kalıplaşmış söz öbeği olan deyimler de bu amaç doğrultusunda kullanılabilmektedir. İçerisinde biçim birimsel herhangi bir kodlayıcı bulunmamasına karşın eylemin gösterdiği işin ya da hareketin birlikte, karşılıklı, ortaklaşa yapıldığını anlatan deyimler bulunmaktadır.

Keywords

Çatı, işteşlik, deyim, sözlüksel

References

• Akçataş, A. (2011). Türkiye Türkçesi fiil anlam söz dizimi - fiil kökleri arası ilişkiler üzerine bir inceleme. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri, deyimler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten-1962, Ankara: TDK Yayınları, 140-148.
• Aksoy, Ö. A. (1993). Atasözleri ve deyimler sözlüğü. İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Alagöz, B. E. (2019). Eski Anadolu Türkçesinde çatı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baasanjav, T. (2006). Türkiye Türkçesi ve Halha Moğolcasında çatı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Börekçi, M. (2004). Türkçe öğretimi açısından çatı kavramı. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 487-499.
• Demircan, Ö. (2003). Türk dilinde çatı. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Ercilasun, A. B. (1999). Türkiye Türkçesinde fiil çatıları, Türk Gramerinin Sorunları II. Türk Dil Kurumu Yayınları, 22-23 Ekim 1993, Ankara: 224-257.
• Göksel, A. ve Kerslake, C. (2005). Turkish: a comprehensive grammar, London and New York: Routledge Taylor & Francis Group.
• Gurinina, E. A. (1997). Fiil çatısı üzerine. TDAY Belleten. 195-213. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hatipoğlu, V. (1964). Kelime grupları ve kuralları. Ankara: TDAY-Belleten.
• Korkmaz, Z. (1999). Türkiye Türkçesinde fiil çatısı üzerine görüşler (Alm. Diathesis, Fr. Voix, İng. Voice, Osm. Binâ, Fiil Binâsı). Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1996, 159-165.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri: (şekil bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kornfilt, J. (1997). Turkish. London and New York: Routledge.
• Lübimov, K. (1963). Çağdaş Türkiye Türkçesinde çatı kategorisi ve çatı ekleriyle türetilen fiiller. Türk Dili ve Edebiyat Dergisi, XIII(147), 150-155.
• Özmen, M. (2014). Türkçede işteşlik. Türkoloji Tartışmaları Başarı ve Zaaflarıyla Çağdaş Türkoloji, 714-729.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü, 1. cilt. İstanbul, Millî Eğitim Basımevi.
• Sinan, A. T. (2001). Türkçenin deyim varlığı. Malatya: Kubbealtı Yayınları.
• Şahin, H. (2004). Türkçede organ isimleriyle kurulan deyimler. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları.