THE HISTORICAL PROCESS OF THE EIGHT-POINTED SUNBURST MOTIF IN THE ART OF ILLUMINATION AND EXAMPLES OF ITS USE TODAY (TEZHİP)

Year 2024, Volume: 13 Issue: 4, 1547 - 1566, 15.12.2024

Gülşen Aslan Elkıran , Süheyla Bilginer

https://doi.org/10.7884/teke.1565907

Abstract

The art of illumination is the art of decorating the Holy Qur’an with gold to embellish it. Can be called. It has continued its existence by developing from the Uighurs to the present day. It has shown different styles over time. For example, during the Seljuk period geometric motifs are frequently used. Seljuk eight-armed star, chameleon motif is a geometric motif used in ornamentation by forming a whole composition motif. Mostly used in the Seljuk period, but also in many other periods.
This motif, which continues to exist in the field even today, is also important in Turkish mythology. Has a place. In the research conducted, various illuminations in octagonal form examples are introduced with visuals. The motif’s ornamental and mythological to explain the importance of the combination of the two was the aim of the study. In the study qualitative research method was used. The universe of the research is the art of illumination.
While the mythical octagonal sunburst forms, the eight-armed star reflected in the present day examples have been determined as the limitation of this study. This study; in the art of illumination eight-armed with the use of octagons in the form of a sunburst. Explaining the mythological connection of the stars and conveying their important reflections today. It is also thought that it will contribute to the researchers. In this direction. The historical process of the motifs within the scope of the research and their examples are also important.

Keywords

: Illumination, eight-pointed star, Turkish-Islamic art.

TEZHİP SANATINDAKİ SEKİZ KÖŞELİ ŞEMSE MOTİFİNİN TARİHSEL SÜRECİ VE GÜNÜMÜZ KULLANIM ÖRNEKLERİ

Abstract

Tezhip sanatı, Kur’an-ı Kerim’i tezyinlemek amacıyla yapılan altınla süsleme sanatıdır. Uygurlardan günümüze kadar gelişerek varlığını devam ettirmiş olup zaman içerisinde farklı üsluplar göstermiştir. Örneğin Selçuklular döneminde sık olarak geometrik motif kullanılmıştır. Selçuklu sekiz kollu yıldızı, şemse motifinin bütünüyle kompozisyon oluşturarak tezyinatta kullanılan geometrik bir motiftir. Çoğunlukla Selçuklu döneminde kullanılmasının yanı sıra pek çok alanda günümüzde dahi varlığını sürdüren bu motif, Türk mitolojisinde de önemli bir yer tutmaktadır. Yapılan araştırmada sekizgen formundaki çeşitli tezhip örnekleri görsellerle tanıtılmıştır. Motifin tezyini ve mitolojik birleşimindeki önemini anlatmak araştırmanın amacını oluşturmuştur. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini tezhip sanatında mitsel sekizgen şemse formlar oluştururken günümüze yansıyan sekiz kollu yıldız örnekleriyle sınırlılığı belirlenmiştir. Bu çalışmanın; tezhip sanatında kullanılan şemse formlu sekizgenlerin kullanımıyla birlikte sekiz kollu yıldızların mitolojik bağını açıklaması, günümüzdeki önemli yansımalarını aktarması yönünden de araştırmacılara katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bu doğrultuda araştırma kapsamındaki motiflerin tarihsel süreci ve günümüz kullanımlarındaki örnekleri de önem arz etmektedir

Keywords

Tezhip sanatı, sekiz köşeli şemse, Türk İslam sanatları

Ethical Statement

Etik beyanımdaki verdiğim bilgilerin doğruluğunu teyit ederim.

Supporting Institution

Hitit Üniversitesi

Thanks

Teke Dergisinin hazırlanmasında emeği geçen herkese bilim ve sanata olan katkılarından dolayı teşekkür ederim.

References

• Aslan Elkıran, G. (2021). Tezhip sanatında natüralist motifler kapsamında yaprak motifinin incelenmesi. Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E – Dergisi, 8(2), 220.
• Ayvazoğlu, B. (2000). Aşk estetiği. İstanbul: Ötüken.
• Baigent, M. (2009). Babil kehanetleri. (Çev. M. Esenerli). İstanbul: Yakamoz.
• Baysal A. F. (2010). “Mushaf tezyinatının tarih içindeki gelişimi”. Marife Dinî Araştırmalar Dergisi, 10(3), 365-386.
• Bilgiç, E. (1982). Atatürk, fakültemiz ve kürsümüz, Sümerlilerin tarihi, kültür ve medeniyetleri. Atatürk’ün 100. Doğum Yılına Armağan Dergisi, 1,75-121.
• Birol, İ. A. ve Derman. Ç. (2007). Türk tezyini sanatlarında motifler. İstanbul: Kubbealtı.
• Coşar, H. G. (2019). İstanbul Köprülü Kütüphanesi Fazıl Ahmet Paşa koleksiyonunda bulunan Osmanlı Dönemi ciltleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Coşkun, İ. (2008). Muhyiddin İbn Arabi’nin felsefesinde “Allah” mefhumu. İbnü’l Arabi özel sayısı. Tasavvuf: İlmi ve Akademik Araştırmalar Dergisi, 9(21), 117-143.
• Çaycı, A. (2017). İslam mimarisinde anlam ve sembol. Konya: Palet.
• Çaylı, P. (2008). Prehistoryadan günümüze kadın sembolünün sanata yansıması. Collequium Anatolicum VII, 137-155.
• Çiçek Derman, F. (2010). “Tarihimizde mushafların bezenmesi”. Diyanet İlmi Dergi. 46(4), 647-653.
• Çiçek Derman, F. (2012). “Tezhip (Tezhip sanatında üsluplar ve sanatkârları)”. Diyanet İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt: 41, s. 65-68) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Çoruh, E. ve Azizoğlu, Z. (2023). Sekiz köşeli yıldız motifinin ekspresyonizm ve kübizm sanat akımları ile modernize edilerek tasarlanması. Turkish Journal of Fashion Design and Management, 5(2), 68.
• Çoruhlu, Y. (2006). Türk mitolojisinin anahtarları. İstanbul: Kabalcı.
• Demiriz, Y. (2005). Osmanlı kitap sanatlarında doğal çiçekler. İstanbul.
• Demiriz, Y. (2017). İslam sanatında geometrik süsleme. İstanbul: Hayalperest.
• Deveci Bozkuş, Y. (2022). İslamiyet öncesi dönem Türk kültür ve uygarlığına bir genel bakış. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(1), 345.
• Dönmez Kafalıer, A. (2021). Geometri ve matematik bağlamında tezhip sanatının anlam boyutu. Lale Kültür, Sanat ve Medeniyet Dergisi, 2(3), 64-65.
• Duran, G. (2012). “Tezhip (Tezhip Sanatının Kullanım Alanları). “Diyanet İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt: 41, s. 63-65). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Duran, G. (2014). “Mushafların bezenmesinde tezhip sanatının önemi ve katkıları”. III. Uluslararası Türk Sanatları Tarihi ve Folkloru Kongresi / Sanat Etkinlikleri. Selçuk Üniversitesi Türk El Sanatları Araştırma ve Uygulama Merkezi, 20-26 Eylül 2014, Delhi, s. 133-139.
• Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş. İstanbul: Kabalcı.
• Grabar, O. (2004). İslam sanatının oluşumu. İstanbul: Kanat Kitap.
• Kılıç, H. (2021). XVI. Yüzyıl Osmanlı mushaf tezhiplerinde kullanılan rumi motiflerinin incelenmesi ve günümüz tezhip anlayışı ile yorumlanması. Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi, İstanbul: MSGSÜ Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Kırkkeseli, E. (2019). Süleymaniye Kütüphanesinde bulunan Fazıl Ahmet Paşa koleksiyonuna ait 00004 envanter numaralı el yazması Kur’an-ı Kerim’in kitap sanatları bakımından incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uşak: Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mülayim, S. (1982). Anadolu Türk mimarisinde geometrik süslemeler- Selçuklu Çağı. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Mülayim, S. (1999). Değişimin tanıkları- Orta Çağ Türk sanatında süsleme ve ikonografi. İstanbul: Kaknüs.
• Ögel, S. (1986). Anadolu Selçuklu sanatı üzerine görüşler. İstanbul: Matbaa Teknisyenleri.
• Öney, G. (1992). Anadolu Selçuklu mimari süslemesi ve el sanatları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Özcan, Y. (1990). Türk kitap sanatında şemse motifi. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Özkeçeci, İ. ve Özkeçeci, Ş. B. (2014). Türk sanatında tezhip. İstanbul: Yazıgen.
• Öztürk, O. (2007). Manisa il halk kütüphanesi’nde bulunan yazma Kur’an-ı Kerimlerdeki tezhib örnekleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Soysaldı, A. (2017). Türklerde yıldız motifi ve teke yöresi yıldızlı zili (Burdur Müzesi) örnekleri. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi. 20-23 Kasım 2017, Ankara: Kültür Bakanlığı, s. 425-440.
• Tanındı, Z. (2009). Başlangıcından Osmanlı’ya tezhip sanatı. (A. R. Özcan (Ed.). Hat ve Tezhip Sanatı icinde. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• URL 10: https://tua.gov.tr/tr/haberler/turkiye-nin-insanli-ilk-uzay-misyonu-icin-pecimiz-hazir (17.12.2023)
• URL 1-2: https://www.onlinemuzayede.com/urun/4958576/2-derece-nisan-i-osmani-semseihdas-tarihi-h-1278-1862 (17.12.2023)
• URL 3: https://www.msxlabs.org/forum/sosyoloji/11834-turk-polis-teskilati.html. (17.12.2023)
• URL 4: https://www.forumgercek.com/showthread.php?t=65180 (17.12.2023)
• URL 5: https://tr.wikipedia.org/wiki/Azerbaycan (17.12.2023)
• URL 6: https://tr.wikipedia.org/wiki/Azerbaycan_bayra%C4%9F%C4%B1. (17.12.2023)
• URL 7: https://tr.wikipedia.org/wiki/Azerbaycan_armas%C4%B1. (17.12.2023)
• URL 8: https://www.darphane.gov.tr/haberler/cumhuriyetimizin-kurulusunun-100-yil-anisinabasilan-tedavul-hatira-para-2 (17.12.2023)
• URL9: https://ms.hmb.gov.tr/uploads/sites/7/2023/10/Bilgi_Notu_Cumhuriyetin-100.-yilimadeni-hatira-para-2.pdf (17.12.2023)