COMMUNICATION VERBS IN KYRGYZ TURKISH

Year 2025, Volume: 14 Issue: 3, 750 - 781, 15.09.2025

Muhammed Ali İsmail Fakirullahoğlu

https://doi.org/10.7884/teke.1638995

Abstract

Human beings have been interacting with the outside world since their existence. There are word types in the vocabulary of the language that express the method of realization of the communication process. Verbs, which are among these word types, constitute the basic lexical units of the language. Various classification proposals have been put forward in the literature in which the semantic features of verbs are taken into consideration. Classifying verbs appropriately according to various criteria allows us to understand the grammatical features of verbs.
In semantic verb classifications, verbs such as “de-, söyle-, konuş-, sor-, sohbet et-, duyur-” are considered as “communication verbs” since they play a major role in transferring thoughts, feelings and information from one person to another. This study focuses on the communication verbs in Kyrgyz Turkish, one of the North-Western (Kypchak) Turkish dialects. The main purpose of the study is to determine the communicative verbs used in Kyrgyz Turkish and group them according to their semantic features. In this study, 221 communication verbs in the two-volume work “Kyrgyz-Turkish Dictionary” were discussed in terms of their meaning, structure and origin. Thus, the diversity and richness of the verbs related to communication in Kyrgyz Turkish has been revealed.

Keywords

North-Western (Kypchak) Turkish dialects , Kyrgyz Turkish , verbs , communication verbs

KIRGIZ TÜRKÇESİNDE İLETİŞİM FİİLLERİ

Abstract

İnsanoğlu, varoluşundan itibaren dış dünyayla etkileşim hâlinde olarak varlığını sürdürmektedir. Dilin söz varlığında iletişim sürecinin gerçekleşme yöntemini ifade eden kelime türleri bulunmaktadır. Bu kelime türleri içerisinde yer alan fiiller, dilin temel sözlük birimlerini oluşturmaktadır. Literatürde fiillerin anlamsal özelliklerinin dikkate alındığı çeşitli sınıflandırma önerileri ortaya konulmuştur. Fiilleri çeşitli ölçütlere göre uygun şekilde sınıflamak, fiillerin dil bilgisel özelliklerini anlamaya olanak tanımaktadır.
Anlamsal bakımdan fiil sınıflandırmalarında, “de-, söyle-, konuş-, sor-, sohbet et-, duyur-” gibi fiiller, düşünce, duygu ve bilgilerin bir kişiden diğerine aktarılmasında başlıca rol oynadıkları için “iletişim fiilleri” grubu içinde değerlendirilmektedir. Bu çalışmada, Kuzey-Batı (Kıpçak) Türk lehçelerinden Kırgız Türkçesindeki iletişim fiilleri üzerinde durulmuştur. Çalışmanın temel amacı, Kırgız Türkçesinde kullanılan iletişim fiillerini belirleyerek anlamsal özelliklerine göre gruplandırmaktır. Çalışmada “Kırgızca-Türkçe Sözlük” adlı iki ciltlik eserdeki madde başlarından tespit edilen 221 iletişim fiili, anlam, yapı ve köken özellikleri bakımından ele alınmıştır. Böylelikle, Kırgız Türkçesindeki iletişime dair fiil varlığının çeşitliliği ve zenginliği ortaya konulmuştur.

Keywords

Kuzey-Batı (Kıpçak) Türk lehçeleri , Kırgız Türkçesi , fiil , iletişim fiilleri

Ethical Statement

Çalışmamın etik kurul izni gerektirmeyen çalışmalar arasında yer aldığını beyan ederim.

References

• Abduldayev, E. ve İsayev, D. (1984). Kırgız tilinin tüşündürmö sözdügü. Frunze.
• Akın, C. (2009). Kırgız sözlükçülüğü ve Kırgız Türkçesinin sözlükleri. Journal of Turkish Studies, 4(4), 47-70. Doi: 10.7827/TurkishStudies.800
• Akın, C. (2022). Kırgız Türkçesindeki alıntı kelimelerin ses değişmeleri ve karşılaştırmalı sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Alyılmaz, S. ve Alyılmaz, C. (2018). Ağız bilimi çalışmalarının Türkçe öğretimi açısından önemi. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 45, 1-34. Doi:10.24155/tdk.2018.55
• Argunşah, M. ve Güner, G. (2022). Codex Cumanicus. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Arıkoğlu, E., Alimova C., Askarova, R. ve Selçuk B. K. (2023). Kırgızca-Türkçe sözlük I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Biber, D., Johansson, S., Leech, G., Conrad, S. ve Finegan, E. (1999). Grammar of spoken and written English. London: Longman. https://doi.org/10.1177/00754242022502
• Bilgin Aksoy, G. (2022). Anlam bilimsel bir fiil kategorisi olarak mental fiiller. Dil Araştırmaları, 16(30), 115-137. https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1088067
• Biray, N. (2007). Kazak şivesi ve Denizli ağzında kök hâldeki benzer idrak fiillerinde anlam farklılaşmaları. Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu. 6-7-8 Eylül 2006, Denizli, s. 307-314.
• Blagova, G. F., Dıbo, A. V. ve Rassadin, V. İ. (1997). Etimologicheskiy slovar’ tyurkskih yazykov (Obshchetjurkskie i mezhtyurkskie osnovy na bukvy “k”, “ḳ”). Rossijskaya Akademiya Nauk İnstitut Yazıkoznaniya. (ÊSTJa, 1997)
• Blagova, G. F., Dıbo, A.V., Nasilov, D. M., Levitskaya, L. S., Rassadin, V. İ., ve Potseluevskiy, E. A. (2003). Etimologicheskiy slovar’ Tyurkskih yazykov. (Obshchetjurkskie i mežtjurkskie leksicheskiye osnavı na bukvy “l”, “m”, “n”, “p”, “s”). Rossijskaya Akademiya Nauk İnstitut Yazıkoznaniya. (ÊSTJa, 2003)
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon. (EDPT)
• Devellioğlu, F. (2020). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydın.
• Dıbo, A. V., Levitskaya, L. S. ve Rassadin, V. İ. (2000). Etimologicheskiy slovar Tyurkskih yazıkov (Obshchetyurkskie i mezhtyurkskie leksicheskiye osnavı na bukvı “k”). Rossijskaya Akademiya Nauk İnstitut Yazıkoznaniya. (ÊSTJa, 2000).
• Dixon, R. (1991). A new approach to English grammar, on semantic principles. Clarendon Press. https://doi.org/10.1093/oso/9780198242727.001.0001
• Doğan, N. (2022). Türkçede iletişim fiilleri: fiillerin sınıflandırılmasında hibrit yaklaşım. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, BİAD 12(3), 2441-2466. https://doi.org/10.48146/odusobiad.1184961
• Doğru, F. (2021). Risâletü’n-Nushiyye’de iletişim fiilleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23, 138-154. https://doi.org/10.32709/akusosbil.987637
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2020). Kâşgarlı Mahmud-Divânü Lûgât-it-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic word formation. Wiesbaden.
• Erdem, M. (2007). Oğuz grubu Türk lehçelerinde iletişim fiilleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 4(2), 94-103. http://mtad.humanity.ankara.edu.tr/IV-2_Haziran/22_MTAD_4-2_MErdem_94-103.pdf
• Güz, N. (2012). İletişim süreci ve temel ögeler. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (7), 121-142. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/212892
• Hirik, E. (2018). Türkiye Türkçesinde mental fiiller. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. https://doi.org/10.14527/9786052418031
• Jackendoff, R. S. (1990). Semantic structures, Massachusetts Institute of Technology Press.
• Kanar, M. (2012). Arapça-Türkçe sözlük. İstanbul: Say.
• Kanar, M. (2019). Farsça-Türkçe sözlük. İstanbul: Say.
• Karahan, A. (2006). Memlûk-Kıpçak Türkçesi sözvarlığı: Yansıma fiiller üzerine bir inceleme. Türklük Bilimi Araştırmaları, 20, 105-124. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/156881
• Karahancı, İ. (2022). “Sevgili Arsız Ölüm’de iletişim eylemleri”. Prof. Dr. Kerime Üstünova Armağanı. H. Aydın, İ. Karahancı (ed.), (ss. 569-595). İstanbul: Efe Akademi.
• Lessing, F. D. (2017). Moğolca-Türkçe sözlük. (Çev. Günay Karaağaç). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Levin, B. (1993). English verb class and alternations: a preliminary investigation. University of Chicago.
• Levitskaya, L. S. (red.) (1989). Etimologicheskiy slovar Tyurkskih yazıkov. (Obshchetyurkskie i mezhtyurkskie osnovı na bukvy “dž”,“ž”,“j”). Akademiya Nauk SSSR İnstitut Yazıkoznaniya. (ÊSTJa, 1989)
• Nadalyayev, V. M., Nasilov, D. M., Tenişev, E. R., ve Şçerbak, A. M. (1969). Drevnetyurskiy Slovar. İzdatel’stvo Nauka. (DTS)
• Omuralıeva, A. (2021). Türk yazı dilleri ve lehçelerinde yansımalı fiillerin yapısı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki. (VEWT)
• Sevortyan, E. V. (1974). Etimologicheskiy slovar Tyurkskih yazıkov (Obshchetyurkskie i mezhtyurkskie osnovı na glasnye). İzdatel'stvo Nauka. (ÊSTJa, 1974)
• Sevortyan, E. V. (1978). Etimologicheskiy slovar Tyurkskih yazıkov (Obshchetyurkskie i mezhtyurkskie leksicheskiye osnavı na bukvı “v”). İzdatel'stvo Nauka. (ÊSTJa, 1978)
• Sevortyan, E. V. (1980). Etimologicheskiy slovar Tyurkskih yazıkov (Obshchetyurkskie i mezhtyurkskie leksicheskiye osnavı na bukvı “v”, “g” i “d”). İzdatel'stvo Nauka. (ÊSTJa, 1980)
• Soydan, S. ve Saz, M. (2019). Lisânü’t Tayr’da iletişim fiilleri. Turkish Studies-Language and Literature, 14(2), 855-878. https://doi.org/10.29228/TurkishStudies.22503
• Şahin, S. (2012). Türkmen Türkçesinde mental fiiller. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şirin User, H. (2009). Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı yazıtları söz varlığı incelemesi. Kömen.
• Tazhieva, A. (2020), Kırgız Türkçesinde yansımalı kelimeler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Toparlı, R., Vural, H. ve Karaatlı, R. (2019). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TDK. (2019). Türkçede Batı kökenli kelimeler sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Viberg, Å. (1994). Differentiation and Polysemy in the Swedish verbal lexicon. Euralex, Amsterdam, 204-215. https://euralex.org/publications/differentiation-and-polysemy-in-the-swedish-verbal-lexicon/
• Werth, P. (1998). Tired and emotional: On the semantic and pragmatics of emotion verb complemention, In Speaking of Emotions, Mouton de Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783110806007.409
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen (Altuigurisch-Deutsch-Türkisch). Göttingen: Universitatsverlag Göttingen. https://doi.org/10.17875/gup2021-1590
• Ünsal, O. (2011). İletişimin ABC’si. Der.
• Yaylagül, Ö. (2005). Türk runik harfli metinlerde mental fiiller, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 2(1), 17-51. http://mtad.humanity.ankara.edu.tr/II-1_Mart2005/04_MTAD_2-1_OYaylagul.pdf
• Yıldız, H. (2016). Eski Uygur Türkçesinde mental fiiller. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldız, Ş. (2024). Behcetü’l-Hadâik’te iletişim fiilleri. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 12(38), 512-534. Doi: 10.33692/avrasyad.1369919
• Yudahin, K. K. (2011). Kırgız sözlüğü (çev. Abdullah Taymas). Ankara: TDK.