OTTOMAN TO MODERN TURKISH: PERSIAN IZAFET AND ITS COLLOQUIAL VARIATIONS

Year 2025, Volume: 14 Issue: 3, 821 - 845, 15.09.2025

Ömer Yağmur

https://doi.org/10.7884/teke.1639691

Abstract

Persian izafet constructions were widely used in the literary and official language of Ottoman Turkish, which represents a historical period of Western Turkish. In spoken language, some Persian phrases adapted to the phonetic structure of Turkish by modifying the izafet particle over time. However, most of these phrases continued to follow Persian micro-syntactic rules until the Republican era. The limited changes in Persian phrases, which were often obscured by Ottoman orthography, can only be observed in the writings of either “careless” copyists or Western authors who recorded spoken language as they heard it. This study examines the status of the izafet particle in Persian phrases found in various Ottoman Turkish sources and Latin-script transcription texts. It also highlights notable examples where the izafet particle was omitted, providing insights into the adaptation of Persian grammatical structures in Turkish.

Keywords

Persian izafet constructions , colloquial language , Ottoman Turkish , modern Turkish

OSMANLI TÜRKÇESİNDEN ÇAĞDAŞ TÜRKÇEYE: FARSÇA İZAFET VE KONUŞMA DİLİ VARYASYONLARI

Abstract

Farsça izafetler Batı Türkçesinin bir dönemini oluşturan Osmanlı Türkçesi edebî ve resmî dilinde Türkçenin doğal bir unsuru gibi kullanılmıştır. Osmanlı Türkçesinden günümüze sözlü dildeki kullanım sıklıklarına bağlı olarak birtakım Farsça terkipler, unsurları arasındaki yapısal ilişkiyi kuran izafet kesresi yönüyle Türkçenin fonetik yapısına uyarken bu terkiplerin büyük bir kısmı Cumhuriyet dönemine kadar Farsçanın mikro sentaktik kuralları çerçevesinde Türkçede varlığını sürdürmüştür. Farsça tamlamalarda Osmanlı imlasının gölgelediği sınırlı gelişim ve değişimleri ise dikkatli bir gözle ancak “dikkatsiz” müstensihlerin kaleminden ya da duyduklarını olduğu gibi yazıya geçirme eğiliminde olan Batılı yazarların eserlerinden takip edebiliriz. Bu çalışma yukarıda ana hatları sıralanan konularla birlikte çeşitli Osmanlı Türkçesi kaynaklarından ve Latin harfli çeviri yazılı metinlerden derlenen Farsça tamlamalarda izafet kesresinin durumunu ve düşürüldüğü ilgi çekici örnekleri de içermektedir.

Keywords

Farsça izafet yapıları , konuşma dili , Osmanlı Türkçesi , çağdaş Türkçe

References

• Abrahams, S. (2005). Modern Persian: A course-book. London and New York: Routledge Curzon.
• Adamović, M. (2009). Floransalı Filippo Argenti’nin notlarına göre (1533) 16. yüzyıl Türkçesi (A. Merhan, Trans.). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ali Seyyidî (hijri 1324). Defter-i galatât. Istanbul: Cihan Printing House.
• Anhegger, R. and İnalcık, H. (2000). Kânûnname-i sultânî ber mûceb-i ‘örf-i ‘Osmânî - II. Mehmed ve II. Bayezid devirlerine ait yasaknâme ve kânûnnâmeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ayverdi, İ. (2010). Kubbelatı lugatı: Misalli büyük Türkçe sözlük. Istanbul: Kubbealtı.
• Deny, J. (1941). Türk dili grameri: Osmanlı lehçesi (A. U. Elöve, Trans.). Istanbul: Maarif Printing Press.
• Devellioğlu, F. (1999). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydın Press.
• Doerfer, G. (1975). Türkische und Mongolische elemente im neupersischen: Band IV. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Duman, M. (2000a). Birgili Muhammed Efendi: Vasiyyet-name. Istanbul: R Press.
• Duman, M. (2000b). Arapça ve Farsça tamlamaların Türkçe cümleye katılma şekilleri. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 29, 35-66. https://iupress.istanbul.edu.tr/tr/journal/tuded/issue/year2000-vol29-issue0-re
• Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Ankara: Bizim Büro.
• Evliyâ Çelebi (17th century). Seyahatnâme. Topkapı Palace Library Baghdad manuscript number 308.
• Hazai, G. (1973). Das Osmanisch-Türkische im xvii. jahrhundert untersuchungen an den transkriptionstexten von Jacab Nagy de Harsány. Budapest: Akadémiai Kiadó.
• Heyd, U. (1954). Language reform in modern Turkey. Jarusalem, Israel: Hadassah Apprentice School of Printing Jerusalem.
• Kahane, H. & R., and Tietze, A. (1958). The lingua franca in the levant – Turkish nautical terms of Italian and Greek origin. Urbana: University of Illinois Press.
• Karaca, M. M. (2021). Tarihî Türkçe metinlerde Farsça izafet ve atıf tamlamalarında görülen dudak uyumu ve çeviri yazı üzerine birkaç öneri. Türkiyat Mecmuası, 31, Özel Sayı, 115-130. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.984104
• Kartallıoğlu, Y. (2015). Carbognano’ya göre Osmanlı yazı ve konuşma dili ilkeleri. Dil Araştırmaları, 16(16), 7-27. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/54880
• Kerslake, C. (1998). Ottoman Turkish. In L. Johanson & É. A. Csató (Eds.), The Turkic languages (pp. 179-202). London and New York: Routledge.
• Kıral, F. (2006). Izafet constructions in Turkic varieties of Iran. In H. Boeschoten, & L. Johanson (Eds.), Turkic languages in contact: An anthology (pp. 158-165). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Küçük, S. (n.d.). Bâkî dîvânı. Ankara: Republic of Türkiye Ministry of Culture and Tourism.
• Lewis, G. L. (1975). Turkish grammar. Oxford and New York: Oxford University Press.
• Mehmed Salâhî (hijri 1322). Kâmûs-ı Osmânî (Vol. IV). Istanbul: Mahmud Bey Printing House.
• Meninski, F. M. (2000). Complementum thesauri linguarum orientalium seu onomasticum Latino-Turcico-Arabico-Persicum simul idem index verborum lexici Turcico-Arabico-Persici (reprint of Vienna 1687 edition). S. Stachowski & M. Ölmez (eds.). Istanbul: Simurg.
• Meninski, F. M. (2000). Grammatica Turcica (reprint of Vienna 1680 edition). S. Stachowski & M. Ölmez (Eds.). Istanbul: Simurg.
• Meninski, F. M. (2000). Thesaurus linguarum orientalium Turcicae-Arabicae-Persicae (Vol. I-III) (reprint of Vienna 1680 edition). S. Stachowski & M. Ölmez (Eds.). Istanbul: Simurg.
• Molino, G. (1641). Dittionario della lingua Italiana, Turchesca. Roma: Appresso Antonio Maria Gioiosi.
• Németh, J. (1962). Turkish grammar (T. Halasi-Kun, Trans.). ‘s-Gravenhage: Mouton & Co.
• Nişanyan, S. (2018). Nişanyan sözlük: Çağdaş Türkçenin etimolojisi. Istanbul: Liber Plus.
• Öztürk, M. & Örs. D. (2000). Mütercim Âsım Efendi: Burhân-ı katı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Redhouse, J. W. (2001). A Turkish and English lexicon (reprint of Istanbul 1890 edition). Istanbul: Çağrı Press.
• Seaman, G. (1670). Grammatica linguae Turcicae in quinque partes distributa. Oxoniae: Hen.
• Steingass, F. (1998). Persian-English dictionary (reprint of 1892 edition). Beirut: Librairie du Liban Publishers.
• Święcicka, E. (2020). Dictionary of Italian-Turkish language by Giovanni Molino. Transcripted, reversed, and annotated. Berlin, Boston: De Gruyter.
• Şentürk. A. A. (1999). Osmanlı şiiri antolojisi. Istanbul: YKY.
• Tekin, Ş. (2002). Ottoman Manual I – Ottoman Texts in Transcription and Facsimile. Cambridge: The Deparment of Near Eastern Languages and Civilizations Harvard University.
• Tietze, A. (2016). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati (Vol. 1 & 3). Ankara: TÜBA.
• Timurtaş, F. K. (1991). Osmanlı Türkçesi grameri. Istanbul: Istanbul University Faculty of Letters Press.
• Türk Dil Kurumu. (2005). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Vaughan, T. (1709). A grammar of the Turkish language. London: J. Humfreys.
• Viguier, M. (1790). Élémens de la langue Turque. Constantinople: De L’imprimerie du Palais de France.
• Yağmur, Ö. (2007). Terceme-i kitâb-ı fevâi’hü’l-miskiyye fi’l-fevâtihi’l mekkiyye, metin - sözlük - şahıs, yer, eser, tarikat ve kabile adları indeksi. Unpublished MA dissertation, Istanbul: Istanbul University Institute of Social Sciences.
• Yağmur, Ö. (2016). Mohaç esiri Bartholomeo Georgieviz’in Türklerle ilgili bir kitabı: De Turcarum moribus epitome (1553). In F. Turan et al. (Eds.), Uluslararası Türkçenin Batılı Elçileri Sempozyumu Bildirileri, 5-6 Kasım 2012 Istanbul (pp. 201-216). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Zenker, J. T. (1979). Türkisch, Arabisch, Persisches handwörterbuch erster band - zweiter band (reprint of 1866-1876 editions). Hildesheim, New York: Georg Olms Verlag.