NAZİRECİLİK GELENEĞİNİN İZİNDE FASÎH AHMED DEDE’NİN EDEBÎ MİRASI

Year 2025, Volume: 14 Issue: 3, 881 - 904, 15.09.2025

Gamze Ünsal Topçu

https://doi.org/10.7884/teke.1644822

Abstract

Bu çalışma, Fasîh Ahmed Dede’nin nazireleri üzerinden klasik Türk edebiyatında nazire geleneğinin mahiyetini ve bu geleneğin şairler arasında nasıl bir sanat zemini oluşturduğunu ele almaktadır. Nazire, yalnızca benzerlik yahut taklit değil, şairin sanatını derinleştirdiği ve üslubunu tahkim ettiği bir mecradır. Klasik şiirin teşekkülünde önemli bir yere sahip bu gelenek, şairler arası etkileşimi kuvvetlendirmiş, aynı zamanda bireysel yaratıcılığın imkânlarını genişletmiştir. Çalışmada, karşılaştırmalı metin inceleme yöntemi kullanılarak Fasîh Ahmed Dede’nin nazireleri şekil ve muhteva bakımından değerlendirilmiş, şairin bu gelenek içinde tuttuğu yer tespit edilmiştir. Onun nazirelerinde Sebk-i Hindî üslubunun belirgin etkileri görülmekle birlikte Mevlevi irfanı çerçevesinde aşk, vahdet ve nefis terbiyesi gibi tasavvufi unsurların işlenişi de dikkate alınmıştır. Fasîh Ahmed Dede, seleflerinin izinden gitmekle yetinmemiş, onların kurduğu sanat dünyasını kendi estetik anlayışıyla yeniden yorumlamıştır. Bu itibarla nazire geleneği, geçmişin devamı olmanın ötesinde, şairlerin sanatsal kudretlerini ortaya koydukları dinamik bir alan olarak değerlendirilmiştir.

Keywords

Klasik Türk edebiyatı , 17. yüzyıl , nazire , Fasîh Ahmed Dede

THE LITERARY LEGACY OF FASIH AHMED DEDE IN THE TRADITION OF NAZIRE

Abstract

This study explores the tradition of nazire in classical Turkish literature through Fasîh Ahmed Dede’s works and examines how it created a shared artistic ground among poets. More than imitation or resemblance, nazire served as a medium for poets to deepen their art and refine their style. As a key component in the formation of classical poetry, the tradition fostered literary interaction while also expanding opportunities for individual creativity. Using comparative textual analysis, the study evaluates Fasîh Ahmed Dede’s nazires in terms of form and content and identifies his place within the tradition. His poetry reflects the influence of the Sebk-i Hindî, while also incorporating Sufi themes such as love, unity, and self-discipline within the framework of Mevlevi thought. Rather than merely following his predecessors, Fasîh Ahmed Dede reinterpreted their artistic world through his own aesthetic vision. Thus, nazire emerges as a dynamic field in which poets demonstrated creativity beyond simple continuity with the past.

Keywords

Classical Turkish literature , 17th century , nazire , Fasîh Ahmed Dede

References

• Ak, C. (2001). Bağdatlı Rûhî dîvânı (karşılaştırmalı metin), C 2. Uludağ Üniversitesi.
• Akkuş, M. (1993). Nef’î dîvânı. Ankara: Akçağ.
• Akyüz, K. vd. (1990). Fuzûlî dîvânı. Ankara: Akçağ.
• Ambros, E. G. (1989). Nazire, the will-o’-the-wisp of Ottoman Dîvân poetry. Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlands, 79, 57-65.
• Banarlı, N. S. (1987). Resimli Türk edebiyatı tarihi. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Bilkan, A. F. (1997). Nâbî divânı, C I-II. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Canpolat, M. (2003). Mecmûatü’n-nezâir, C 28. Ankara: TDV.
• Çıpan, M. (2003). Fasîh dîvânı inceleme-tenkidli metin. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Devellioğlu, F. (1984). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Ankara: Aydın.
• Feldman, W. (1997). Imitatio in Ottoman poetry: three ghazals of the mid-seventeenth century. The Turkish Studies Association Bulletin, 21, 41-58.
• Genç, İ. (2000). Tezkire-i şu’arâ-yı mevleviyye. Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Gültekin, İ. (2013). Nazire geleneğinden metinlerarasılığa üç şiirin söyledikleri. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(1), 1511-1537.
• İlaydın, H. (1997). Türk edebiyatında nazım. Ankara: Akçağ.
• İpekten, H. (1990). Nâilî divanı. Ankara: Akçağ.
• İsen, M. (1981). Divan şiirinde nazire geleneği. Mavera, 54, 24-26.
• Kaplan, M. (1996). Neşâtî dîvânı. İzmir: Akademi.
• Kaplan, M. (2020). Neşâtî, Ahmed Dede. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS). https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nesati-ahmed-dede (Erişim tarihi: 16.01.2025).
• Kılınç, A. (2021). Fuzûlî dîvânı inceleme-tenkidli metin. Ankara: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Köksal, M. F. (2018). Sana benzer güzel olmaz-divan şiirinde nazire-. İstanbul: Büyüyen Ay.
• Küçük, S. (1994). Bâkî dîvânı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Önce, N. (2019). Fasîh Ahmed Dede’nin gazellerinde “ateş”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14, 213-240.
• Öztoprak, N. (2020). Rûhî, Bağdatlı. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS). https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ruhi-bagdatli (Erişim tarihi: 16.01.2025).
• Sevindik, H. (2010). Fasîh Ahmed Dede’nin behişt-âbâd mesnevisi. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 23, 37-46.
• Şemseddin Sami. (1901). Kamus-ı Türkî. İstanbul: Matbaa-i Ebüzziya.
• Şentürk, A. A. & Kartal, A. (2009). Eski Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Dergâh.
• Tarlan, A. N. (1963). Necatî Beg divanı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Ünsal Topçu, G. (2020). Fasîh Ahmed Dede dîvânı bağlamlı dizin ve işlevsel sözlüğü (Doktora tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.