AİLENİN OKUMA KÜLTÜRÜ OLUŞTURMA YETERLİLİĞİ VE ÇOCUKLARIN OKUMA TUTUMU ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

Year 2025, Volume: 14 Issue: 3, 965 - 979, 15.09.2025

Betül Koparan

https://doi.org/10.7884/teke.1649092

Abstract

Bu araştırmada, ailenin okuma kültürü yeterliliği ile ortaokul öğrencilerinin okuma tutumu arasındaki ilişkinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. İlişkisel tarama modeline uygun şekilde yürütülen bu çalışmanın çalışma grubunu Antalya ilinde öğrenim gören ortaokul beşinci ve altıncı sınıf öğrencileri ile ebeveynleri oluşturmaktadır. Araştırmanın verilerini toplamak amacıyla “Okuma Kültürünün Oluşturulmasında Aile Yeterlilik Ölçeği” ve “Okumaya Yönelik Tutum Ölçeği” kullanılmıştır. Araştırmada ulaşılan veriler, gerekli izinlerin alınmasının ardından toplanmış ve elde edilen veriler uygun istatistik yöntemlerle çözümlenmiştir. Sonuçlar, çocukların “okuma tutumu” ile ailelerinin “okuma kültürü oluşturmada aile yeterliliği, inanç, model olma, okumaya katılım, aile tutumu” arasında anlamlı bir ilişki saptandığını ortaya koymaktadır. Toplam puanlar içerisinde pozitif yönlü orta düzeyli bir ilişki vardır. Ayrıca çocukların “okuma tutumu” ile aileler için “model olma ve okumaya katılım” alt boyutları içerisinde pozitif yönlü orta düzey, çocukların okuma tutumu ile aileler için “inanç ve aile tutumu” alt boyutları arasında ise pozitif yönlü düşük düzey bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Türkçe öğretimi , okuma , okuma kültürü , okuma tutumu , aileler

INVESTIGATION OF THE RELATIONSHIP BETWEEN THE FAMILY’S EFFICIENCY IN CREATING A READING CULTURE AND CHILDREN’S READING ATTITUDES

Abstract

This study aimed to reveal the relationship between family reading culture competence and secondary school students’ reading attitude. The study group, designed in line with the relational survey model, includes fifth and sixth graders and their parents in Antalya. Data were collected through the ‘Family Competence Scale in Creating Reading Culture’ and the ‘Attitude Towards Reading Scale,’ after obtaining the necessary permissions. Findings indicate a significant relationship between children’s reading attitudes and their families’ competence in creating reading culture, including belief, modelling, participation, and family attitude. A moderate positive relationship was observed between the total scores of both scales. Results also revealed a positive medium-level relationship between children’s reading attitudes and the sub-dimensions of family modelling and participation in reading. A positive low-level relationship was found between children’s attitudes and the sub-dimensions of belief and family attitude. Thus, family competence plays an important role in shaping students’ reading attitudes.

Keywords

Turkish teaching , reading , reading culture , reading attitude , families

References

• Ahmad, Z., Tariq, M., Chaudhry, M. S. ve Ramzan, M. (2020). Parent’s role in promoting reading habits among children: An empirical examination. Library Philosophy and Practice, 2020(3958), 1-21.
• Akkaya, N. ve Özdemir, S. (2013). Ortaöğretim öğrencilerinin okumaya yönelik tutumlarının incelenmesi İzmir-Buca örneği. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1), 75-96.
• Akyol, H. (2013). Türkçe ilkokuma yazma öğretimi. Pegem Akademi.
• Alderson, J. C. (2000). Assessing reading. Cambridge University Press.
• Alexander, J. E. ve Filler, R. C. (1976). Attitudes and reading. Reading Aids Series.
• Alyılmaz, C. (2010). Türkçe öğretiminin sorunları. Turkish Studies, 5(3), 728-749.
• Aslan, Y. ve Harput, M. B. (2017). Çocuk eğitimi ve kitap okuma alışkanlığı üzerindeki aile etkisi: Susanna Tamaro “kitaplardan korkan çocuk” örneği. Uluslararası Çocuk Edebiyatı ve Eğitim Araştırmaları Dergisi (ÇEDAR), 1(1), 17-30.
• Aşıcı, M. (2009), Kişisel ve sosyal bir değer olarak okuryazarlık. Değerler Eğitimi Dergisi, 7(17), 9-26.
• Aytaş, G. (2005). Okuma eğitimi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(4), 461-470.
• Bağcı, H. (2010). İlköğretim II. kademe öğrencilerinin okumaya yönelik tutumlarının değerlendirilmesi. Education Sciences, 5(4), 2018-2033.
• Baki, Y. (2017). Ortaokul öğrencilerinin okumaya ilişkin kaygı ve tutumlarının okuma alışkanlığı üzerindeki etkisi: Bir yapısal eşitlik modellemesi. Eğitim ve Bilim, 42(191), 371-395.
• Balcı, A. (2009). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin kitap okuma alışkanlığına yönelik tutumları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(11), 264-299.
• Başaran, M. ve Ateş, S. (2009). İlköğretim beşinci sınıf öğrencilerinin okumaya ilişkin tutumlarının incelenmesi. Gazi Journal of Education Faculty, 29(1), 73-92.
• Bradley, M. (2010). The reading experience database. Journal of Victorian Culture, 15(1), 151-153.
• Büyüköztürk, Ş. (2019). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Calkins, L. M. (2001). The art of teaching reading. New York: Longman.
• Crosby, R. (2013). Reading attitudes as a predictor of latino adolescents’ reading comprehension. Yayımlanmamış Doktora Tezi, California: University of California Riverside.
• Cunningham, A. E. ve Stanovich, K. E. (1998). What reading does for the mind. American Educator, 22(1-2), 8-15. Washington, DC: American Federation of Teachers.
• Çakıcı, D. (2007). Ön örgütleyicilerin okumaya yönelik tutum üzerindeki etkileri. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(13), 65-82.
• Çeçen, M. A. ve Deniz, E. (2015). High school students’ attitudes towards reading: The case of Diyarbakır. Mustafa Kemal University Journal of Social Sciences Institute, 12(30), 193-212.
• Çelik, H., Genç, K. ve Gencer, R. (2017). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının okuma kültürleri üzerine nitel bir araştırma. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (20), 397-413. https://doi.org/10.9775/kausbed.2017.025
• Çiğdemir, S. ve Akyol, H. (2020). Okuma kültürü oluşturmada aile yeterliliği ölçeği geliştirme ve uygulama çalışması. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(3), 1874-1912.
• Darıcan, A. M. (2014). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin okuma alışkanlıklarının incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi.
• Deveci Taşçı, B. ve Tahiroğlu, M. (2022). Ana-babaların ilkokul öğrencilerinin okuma tutumları üzerine etkisi. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 13(2), 826-841.
• Dominic, N. P. (2015). Reading culture: a panacea for educational development. Journal of Academic Excellence, 17(1), 1-11.
• Durualp, E., Çiçekoğlu, P. ve Durualp, E. (2013a). Examination of the attitude of reading students in the 8th grades in terms of use internet and reading habits. International Journal of Turkish Literature Culture Education, 2(1), 115-132.
• Durualp, E., Durualp, E. ve Çiçekoğlu, P. (2013b). 6-8. sınıftaki öğrencilerin okumaya ilişkin tutumlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(1), 159-174.
• Er, O. (2018). Okuma kültürü. S. Alyılmaz ve B. Ürün Karahan (ed.), Okuma eğitimi (s. 55-73) içinde, Ankara: Anı.
• Er, O. (2025). Missing words: causes, symptoms and solutions for middle school students’ reading anxiety. Humanities and Social Sciences Communications, 12, 1-13. Doi: 10.1057/s41599-025-05193-0
• Er, Z. ve Arıcı, A. F. (2018). Ortaokul öğrencilerinin okuma becerilerinin geliştirilmesinde ailenin etkisi. Türkiye Eğitim Dergisi, 3(1), 1-21.
• Fraenkel, J. R., Wallen, N. E. ve Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research in education. McGraw-Hill Humanities/Social Sciences/Languages.
• Gül, G. (2007). Okuryazarlık sürecinde aile katılımının rolü. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 8(1), 17-32.
• İnce Samur, A. Ö. (2014). Bireye okuma kültürü edindirme izlencesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İnce Samur, A. Ö. (2021). Creating a reading culture in a preschool in collaboration with children, teachers and parents. International Journal of Progressive Education, 17(4), 405-436.
• İşeri, K. (2010). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin okuma tutumlarının incelenmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(2), 468-487.
• Kakırman Yıldız, A. (2016), Okul öncesi çocuklarının okuma alışkanlığı kazanmasında rol model olarak aile. Mavi Atlas, 7, 95-112. Doi: 10.18795/ma.94919
• Karabay, A. ve Kuşdemir Kayıran, B. (2010). İlköğretim beşinci sınıf öğrencilerinin okuduğunu anlama becerileri ve okumaya ilişkin tutumları arasındaki ilişki. Cukurova University Faculty of Education Journal, 38(3), 110-117.
• Karahan, B. Ü. (2018). Okumaya yönelik tutum ölçeği: ölçek geliştirme çalışması. Kastamonu Education Journal, 26(1), 67-73.
• Katrancı, M. ve Yetgin, A. (2019). Ebeveynlerin, çocukların okuma ve kütüphane kullanma alışkanlıkları ile çocuk kütüphanesine yönelik görüşleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 8(3), 1817-1839.
• Kaya, B. ve Çıldır, B. (2023). Ortaokul Türkçe ders kitaplarında yer alan okuma etkinliklerinin okuma kültürü bağlamında incelenmesi. International Journal of Language Academy, 11(4), 166-190.
• Kocaarslan, M. (2016). An exploratory study of the relationships between reading comprehension competence, reading attitude and the vividness of mental imagery among Turkish fourth-grade students. International Electronic Journal of Elementary Education, 8(4), 675-686.
• Koçak, B., Çermik, F., Polat, S. ve Şahin, N. (2016). Öğretmen adaylarının kitap okuma tutumlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 5(1), 395-411. Doi: 10.7884/teke.588
• Körkuyu, S. A. (2014). Okuma kültürü edindirme sürecini etkileyen temel değişkenlerin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kush, J. C. ve Watkins, M. W. (1996). Long-term stability of children’s attitudes toward reading. The Journal of Educational Research, 89(5), 315-319.
• Kush, J. C., Watkins, M. W. ve Brookhart, S. M. (2005). The temporal-interactive influence of reading achievement and reading attitude. Educational Research and Evaluation, 11(1), 29-44.
• Lazarus, B. D. ve Callahan, T. (2000). Attitudes toward reading expressed by elementary school students diagnosed with learning disabilities. Reading Psychology, 21(4), 271-282.
• Lonigan, C. ve Whitehurst, G. (1989). Relative efficacy of parent and teacher involvement in a sharedreading intervention for preschool children from low-income backgrounds. Early Childhood Research Quarterly, 13(2) 263-290.
• Lotter, J. M. (2019). The development of a reading culture in the Foundation Phase through comprehensive parent involvement. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pretoria: University of South Africa, Socio-Education.
• Martinez, R. S., Aricak, O. T. ve Jewell, J. (2008). Influence of reading attitude on reading achievement: a test of the temporal-interaction model. Psychology in the Schools, 45(10), 1010-1023.
• Matvichuk, T. (2015). The influence of parent expectations, the home literacy environment and parent behavior on child reading interest. Senior Honors Theses. Retrieved from http://commons.emich.edu/honors/436
• McKenna, M. C., Kear, D. J. ve Ellsworth, R. A. (1995). Children’s attitudes toward reading: A national survey. Reading Research Quarterly, 30(4), 934-956.
• Nehal, M. (2017). Parental involvement in the development of reading among grade R children in an Indian community. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Pietermaritzburg: University of KwaZulu-Natal.
• Özdemir, S. ve Şerbetçi, H. N. (2018). İlkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin okumaya yönelik tutumları (Bartın örneklemi). İlköğretim Online, 17(4), 2110-2123.
• Sallabaş, M. E. (2008). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin okumaya yönelik tutumları ve okuduğunu anlama becerileri arasındaki ilişki. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(16), 141-155.
• Sarar Kuzu, T. ve Doğan, T. (2015). Öğretmen adaylarına yönelik okuma tutum ölçeği geliştirme. Turkish Studies – International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(15), 771-786. Ankara, Türkiye. Doi: 10.7827/TurkishStudies.8938
• Sever, S. (2013). Çocuk edebiyatı ve okuma kültürü. İzmir: Tudem. Strommen, L. T. ve Mates, B. F. (2004). Learning to love reading: Interview swith older children and teens. Journal of Adolescent ve Adult Literacy, 48(3), 188-200. Doi: 10.1598/JAAL.48.3.1
• Şahin Taşkın, Ç. ve Esen Aygün, H. (2017). İlkokul öğrencilerinin okuma tutumlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. İlköğretim Online, 16(3), 1120-1136. Doi: 10.17051/ilkonline.2017.330246
• Şahin, S. ve Tuğrul, B. (2019). İlköğretim birinci sınıfta okuma ve yazma eğitimine ailenin katkı düzeyinin belirlenmesi. İstanbul Aydın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 45-61.
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2013) Using multivariate statistics. Boston: Pearson.
• Tanju, E. H. (2010). Çocuklarda kitap okuma alışkanlığına genel bir bakış. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 21(21), 30-39.
• Telli, A. (2021). Ortaokul öğrencilerinin okuma güdülenmeleri ile ebeveynlerinin eğitim düzeyi ve okuma kültürü görünümleri arasındaki ilişki üzerine bir inceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Trudell, B. (2019). Reading in the classroom and society: An examination of “reading culture” in African contexts. International Review of Education, 65(3), 427-442.
• Turan, F. ve Topcu, Z. G. (2018). Erken okuryazarlık üzerinde paylaşımlı kitap okumanın rolü: okul ve ev ortamı açısından etkileri. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal, 5(1), 11-33.
• Türkel, A., Özdemir, E. E. ve Akbulut, S. (2017). Validity and reliability study of reading culture scale. Online Submission, 12(14), 465-490.
• Uyar, G. (2022). Ailede okuma kültürü yeterliliği ve bilişsel duygu düzenleme becerileri arasındaki ilişkinin farklı değişkenler açısından incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: KTO Karatay Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Ünlü, S. E. ve Ece, A. S. (2019). Reading notation with Gestalt perception principles: Gestalt algı ilkeleri ile notasyon okuma. Journal of Human Sciences, 16(4), 1104-1120.
• Wigfield, A. ve Guthrie, J. T. (1997). Relations of children’s motivation for reading to the amount and breadth or their reading. Journal of Educational Psychology, 89(3), 420-432.