Abdullah b. Ebî Bekir b. Muhammed’in Muhaddis Kişiliği ve Megāzî Rivayetleri

Year 2025, Issue: 7, 69 - 95, 28.03.2025

Asiye Tekçe , Yunus Akyürek

https://doi.org/10.55709/tetkik.1508607

Abstract

Kur’ân-ı Kerîm’de insanlar için üsve-i hasene olarak takdim edilen Hz. Peygamber’in hayatı, erken dönemden itibaren Müslümanların ilgisine mazhar olmuştur. Bazı sahâbîlerin, sağlında iken onun sözlerine, uygulamalarına ve sîretine dair notlar tuttuğu bilinmektedir. Vefatından sonraki dönemde sahâbe ve tabiîn neslinden sünneti şifahî nakledenlerin yanı sıra onu yazılı olarak kayıt altına alanlar da mevcuttur. Böylelikle ilk yazılı metinler ortaya çıkmış, bu rivayetlerin tasnifiyle de İslâmî İlimler teşekkül etmeye başlamıştır. Hicrî ilk asırlarda gerçekleşen ilmî faaliyetlerde öne çıkan isimlerden birisi de Medine’de dünyaya gelen Abdullah b. Ebî Bekir b. Muhammed’dir (öl. 135/753). Çalışma, Abdullah’ın muhaddis kişiliği ve megāzî rivayetleriyle sınırlandırılmıştır. Nitel araştırma yöntemi anlatı araştırması tekniğinin kullanıldığı çalışmada gaye, Abdullah b. Ebî Bekir’in hadis ilmindeki yeri ve megāzî rivayetleri bağlamında siyer ilmiyle ilişkisinin ortaya konulmasıdır. Onun hadis, fıkıh ve megāzî alanında yetişmesinde ailesi ve bir ilim-kültür merkezi olan Medine şehri birinci derecede etkili olmuştur. Babası Ebû Bekir b. Muhammed (öl. 120/738) hadis, fıkıh ve siyer alanında âlim bir kimse olarak temayüz eder. Abdullah b. Ebî Bekir, Urve b. Zübeyr (öl. 94/713) ve İbn Şihâb ez-Zührî (öl. 124/742) gibi hadis otoritelerinden nakillerde bulunmuş, hadis münekkitleri tarafından sika kabul edilmiş bir âlimdir. Abdullah’ın rivayet ettiği hadisler hemen hemen bütün hadis eserlerinde geçmektedir. O, aynı zamanda bir megāzî müellifi olarak da bilinir. Bu bağlamda Kütübü’t-Tisʿa müellifleri onun bazı megāzî rivayetlerine eserlerinde yer vermişlerdir. Hadis usulüne uygun olarak siyer ve megāzîye dair yaptığı çok sayıdaki nakil, siyer ilminin inşasında önemli bir rol oynamıştır. Kendisine ait herhangi bir megāzî eseri günümüze ulaşmamışsa da ağırlıklı olarak Medine dönemine dair topladığı megāzî rivayetleri, talebeleri ve ravileri vasıtasıyla tanınmış Siyer ve İslâm tarihi eserlerinde yer almıştır. Mekke Dönemi’ne dair rivayetlerinin sayısı Hulefâ-yi Râşidîn ve Emevîler dönemine oranla çok daha azdır. Bazı müellifler, Abdullah’ın megāzî rivayetlerini naklederken senette onun değil de talebesi olan İbn İshâk’ın (öl. 230/845) ismini zikretmişlerdir.

Keywords

Hadis, Megāzî, Muhaddis, Abdullah b. Ebî Bekir, Rivayet

Ethical Statement

Bu makale, Asiye Tekçe tarafından Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü’nde, Doç. Dr. Yunus Akyürek danışmanlığında hazırlanmakta olan “Hicrî İlk Asır Meġāzî Âlimlerinin Hadis İlmindeki Yeri” başlıklı yüksek lisans tezine dayanmaktadır.

Abdullah b. Abi Bakr b. Muhammad’s Role as a Muhaddith and His Narrations of Maġhāzī

Abstract

The life of the Prophet, who is presented in the Qur’an as a good example for human beings, has attracted the attention of Muslims from an early period. It is known that some of the companions kept notes on his sayings, practices and life (sīrat) duirng his lifetime. In line with the developments after his death, the need to refer to his Sunnah continued to grow. In the period after his death, in addition to those who transmitted the Sunnah in oral form, there were also those who recorded it in writing from the generation of the companions (sahāba) and successors (tabi‘īn). This is how the first written texts were created and the Islamic sciences began to form with the classification of these narrations. One of the prominent figures in the scholarly activities of the first centuries of the Hijri period was Abdullah b. Abī Bakr b. Muhammad (d. 135/753), who was born in Madina. The study is limited to Abdullah’s personality as a muhaddith and his maġhāzī narrations. The aim of the study, in which uses the narrative research technique of qualitative research method, is to reveal the place of Abdullah b. Abī Bakr in the science of hadith and his relationship with the science of sīra in the context of maġhāzī narrations. His upbringing in the fields of Hadith, Fiqh, and Maġhāzī was mainly influenced by his family and the city of Madina, which was a center of knowledge and culture. His father, Abi Bakr b. Muhammad (d. 120/738), was distinguished scholar of hadith, fiqh and sīrat. He was a scholar who narrated from hadith authorities such as Abdullah b. Abī Bakr, ʿUrwa b. al-Zubayr (d. 94/713), and Ibn Shihāb al-Zuhrī (d. 124/742), and was considered trustworthy (siqa) by hadīth critics. The hadiths narrated by Abdullah are mentioned in almost all hadith books. He is also known as the author of maġhāzī. In this context, the authors of al-Kutub al-Tis'a included some of his maġhāzī narrations in their works. His numerous narrations about sīrat and maġhāzī, prepared according to the principles of Hadith methodology, played a significant role in the construction of sīrat studies. Even though no maġhāzī work of his has survived, the maġhāzī narrations he collected mainly from the Madina period have taken their place in well-known works of Sîra and history of Islam through his students and narrators. The number of narrations from the Macca period is much smaller than those from the Rashidun and the Umayyads periods. However, some authors, when giving Abdullah’s maġhāzī narrations, didn’t mentioned his name in the isnad, but his disciple Ibn Ishaq.

Keywords

Hadith, Maġhāzī, Muhaddith, Abdullah b. Abī Bakr, Narration

Ethical Statement

This article is based on the master's thesis titled "The Role of Maghāzī Scholars of the First Hijrī Century in the Science of Hadith," currently being prepared by Asiye Tekçe under the supervision of Assoc. Prof. Dr. Yunus Akyürek at the Graduate School of Education, Çanakkale Onsekiz Mart University.

References

• Ahmed b. Hanbel. Müsned el-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnavût. 45 Cilt. Kahire: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Akyürek, Yunus. “Siyer İlmi Açısından Sahâbe Nesli Ṣaḥîfelerinin Oluşum Süreci ve Mahiyeti”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 27/2 (2023), 702-721. https://doi.org/10.18505/cuid.1326558
• Aydınlı, Abdullah. “Merfû”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/180-181. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Hadisevi Yayınları, 2006.
• Belâzürî. Ensâbü’l-eşrâf. thk. Süheyl Zükkâr-Riyâd ez-Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417/1996.
• Belâzürî. Fütûhu’l-büldân. Beyrut: Dârun ve Mektebetü’l-Hilâl, 1408/1988.
• Beyhakī, Ahmed b. Hüseyin. Delâilü’n-nübüvve. thk. Abdülmuʿtî Kalʿacî. 7 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1408/1988.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhu’l-evsaT. thk. Mahmud İbrahim Zayid. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, 1397/1977.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhu’l-kebîr. thk. Muhammed Abdülmuîd Han. 8 Cilt. Haydarabad: Dâiretü’l-Maʿârifi’l-Osmâniyye, ts.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed b. Nâsır. b.y.: Dâru Davkı’n-Necât, 1422/2001.
• Cemmâîlî. el-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim Âl-i Nuʿmân. 10 Cilt. Kuveyt: Şirketü Ġurâs, 1437/2016.
• Dârimî, Abdullâh b. Abdirrahmân. Sünenü’d-Dârimî. thk. Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru’l-Muġnî, 1412/2000.
• Dimyâtî, Abdülmü’min b. Halef. Ahbârü kabâʾili’l-Hazrec. Medine: İmâdetü’l-Bahsi’l-ʿİlmî, 1429/2008.
• Dûlâbî, Ebû Bişr. ez-Zürriyyetü’t-tâhire ve’l-mutahhara. thk. Saʿdülmübârek el-Hasan. Kuveyt: ed-Dâru’s-Selefiyye, 1407/1986.
• Ebû Dâvûd es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-ʿAsriyye, ts.
• Ebû Nuʿaym el-İsfahânî. Delâilü’n-nübüvve. thk. Muhammed Ravvâs Kalʿacî. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1406/1986.
• Ebü’l-Bekā el-Kefevî. el-Külliyyât. thk. Adnân Derviş-Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Erul, Bünyamin. Siret Tedkikleri. Ankara: Otto Yayınları, 2013.
• Fâlûcî. Muʿcemü şuyûhi’t-Taberî. Ürdün: ed-Dâru’l-Eseriyye, 1426/2005.
• Fayda, Mustafa. “Abdullah b. Ebû Bekir b. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/95. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Fayda, Mustafa. “Hulefâ-yi Râşidîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/324-338. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Hâkim el-Kebîr. el-Esâmî ve’l-künâ. thk. Ebû Ömer Muhammed b. Alî el-Ezherî. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fârûk, 1436/2015.
• Halîfe b. Hayyât. Târîhu Halîfe b. Hayyât. thk. Ekrem Ziyâ el-Umerî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1397/1977.
• Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-ʿAyn. thk. Mehdi el-Mahzûmî-İbrahim es-Sâmerrâî. 8 Cilt. b.y.: Dârun ve Mektebetü’l-Hilâl, 1424/2003.
• Hamîdullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. 2 Cilt. Ankara: İmaj, 2003.
• Hatîb el-Bagdâdî. Târîhu Bagdâd. thk. Mustafa Abdülkâdir Ata. 24 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1417/1996.
• Hatipoğlu, İbrahim, “Müsned”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/98-99. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Horovitz, Josef. el-Meğâzi’l-Ulâ ve Müellifûhâ. Kahire: Mektebetü’l-Hancı, 1421/2021.
• İbn Abdilber en-Nemerî. el-İstîʿâb fî maʿrifeti’l-ashâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412/1992.
• İbn Abdilber en-Nemerî. et-Temhîd limâ fi’l-Muvattaʾ mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. thk. Beşşâr Avâd-vd. 17 Cilt. London: Müessesetü’l-Furkân, 1439/2017.
• İbn Abdürabbih. el-ʿİkdü’l-ferîd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1404/1983.
• İbn ʿAsâkir, Ebü’l-Kāsım. Târîhu Dımaşk. thk. Amr b. Garâme el-Amrî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415/1994.
• İbn Ebî Bekir el-Endelüsî. et-Temhîd ve’l-beyân fî makteli’ş-şehîd Osmân b. ʿAffân. thk. Mahmûd Yûsuf Zâyid. Katar: Dâru’s-Sakâfe, 1405/1984.
• İbn Ebî Hâtim. el-Cerh ve’t-taʿdîl. 9 Cilt. Hind: Matbaatu Meclisi Dâireti’l-Ma‘ârifi’l-Osmaniyye, 1271/1952.
• İbn Hacer el-ʿAskalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavviz. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1415/1994.
• İbn Hacer el-ʿAskalânî. Fethu’l-bârî şerhu sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1379/1959.
• İbn Hacer el-ʿAskalânî. Tehzîbu’t-tehzîb. 12 Cilt. Hind: Matbaatu Dâireti’l-Maʿârifi’n-Nizâmiyye, 1326/1908.
• İbn Hibbân. es-Sikāt. thk. Muhammed Abdülmuîd Han. 9 Cilt. Haydarabad: Dâiretü’l-Maʿârifi’l-Osmâniyye, 1393/1973.
• İbn Hibbân. Meşâhîru ʿulemâʾi’l-emsâr. b.y.: Dâru’l-Vefâʾ, 1411/1991.
• İbn Hişâm. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekâ vd. 2 Cilt. Mısır: Şeriketü Mektebe ve Matbaatü Mustafa, 1375/1955.
• İbn İshâk. Sîretü İbn İshâk. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1398/1978.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâʾ. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1418/1997.
• İbn Mâce. Sünenü İbn-i Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-ʿArabiyyeti, 1373/1953.
• İbn Manzûr. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1993.
• İbn Mencûye. Ricâlü Sahîhi Müslim. thk. Abdullah el-Leysî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1407/1986.
• İbn Saʿd. Tabakātü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir ʿAtâ. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1410/1990.
• İbn Seyyidünnâs. ʿUyûnü’l-eser fî fünûni’l-megāzî ve’ş-şemâ’il ve’s-siyer. thk. İbrahim Muhammed Ramazan. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1414/1993.
• İbn Şebbe. Târîhu’l-Medîneti’l-münevvere. thk. Fehîm Muhammed Şeltût. 4 Cilt. Cidde: es-Seyyid Habîb Mahmûd Ahmed, 1399/1979.
• İbn Tûlûn, Şemseddîn. İʿlâmü’s-sâʾilîn ʿan kütübi seyyidi’l-mürselîn. thk. Mahmut el-Arnavût. Beyrut: er-Risâle, 1407/1987.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. el-Muntazam fî târîhi’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Abdülkâdir ʿAtâ-Mustafa Abdülkâdir ʿAtâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1412/1992.
• İbnü’l-Esîr, ʿİzzeddîn. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmurî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabiyyi, 1417/1997.
• İbnü’l-Esîr, ʿİzzeddîn. Üsdü’l-ġābe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. thk. Ali Muhammed Muavviz-Âdil Ahmed. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1415/1994.
• İbnü’n-Nedîm. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramazan. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1417/1997. ʿİclî, Ebü’l-Hasen. Târîhu’s-sikāt. b.y.: Dâru’l-Bâz, 1405/1984.
• İstemi, Fuat. “Hicri IV. Yüzyıla Kadar Hadis İlmi ve Tarih İlminin Birbirleriyle Olan Tarihsel Münasebeti”. Şarkiyat 9/1 (2017), 44-68.
• Jones, Marsden. “Mukaddime”. el-Megāzî. mlf. Vâkıdî. 5-46. Beyrut: Dâru’l-Aʿlemî, 1409/1989.
• Kelâbâzî, Ahmed b. Muhammed. el-Hidâye ve’l-irşâd fî maʿrifeti ehli’s-sika ve’s-sedâd. thk. Abdullah el-Leysî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1407/1986.
• Koçyiğit, Talat. Hadîs Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1977.
• Makdisî, Mutahhar b. Tâhir. el-Bedʾ ve’t-târîh. thk. Clement Huart. 6 Cilt. Paris: Ernest Lero es-Sahhâf, 1317-1337/1899-1919.
• Makrîzî. İmtâʿu’l-esmâʿ. thk. Muhammed Abdülhamîd en-Nemîsî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1420/1999.
• Mâlik b. Enes. el-Muvattaʾ. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabiyyi, 1406/1985.
• Mizzî, Yûsuf b. Abdirrahmân. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avâd. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1400/1980.
• Moğultay b. Kılıç. İkmâlü Tehzîbi’l-Kemâl. thk. Muhammed Osman. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1432/2011.
• Muhibbüddîn et-Taberî. er-Riyâżü’n-naḍire fî menâkıbi’l-ʿaşere. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Müslim b. Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuad el-Bâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabiyyi, 1412/1991.
• Nesâî. es-Sünen. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Halep: Mektebetü’l-Matbuâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Öz, Şaban. İlk Siyer Kaynakları ve Müellifleri. İstanbul: İSAR, 2008.
• Özaktan, Fatih. “Siyer İlmi ve Diğer İslamî İlimlerle İlişkisi”. Afyon Kocatepe Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 1/1 (2018), 133–147.
• Özdemir, Mehmet. “Siyer Yazıcılığı Üzerine”. Milel ve Nihal 4/3 (2007), 129-162.
• Polat, Salahattin. “Mürsel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/52-54. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Polat, Salahattin. “Siyer’in Neliği Bağlamında Siyer Yazıcılığının Sorunları”. Sîret Sempozyumu I: Türkiye’de Sîret Yazıcılığı. ed. Tahsin Koçyiğit. 257-270. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Rabaî. Târîhu mevlidi’l-ʿulemâʾ ve vefeyâtihim. thk. Abdullah Ahmed Süleyman el-Hamed. 2 Cilt. Riyad: Dâru’l-ʿÂsıme, 1410/1989.
• Sehâvî, Şemsüddîn. et-Tuhfetü’l-latîfe fî târîhi’l-Medîneti’ş-şerîfe. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1414/1993.
• Sezgin, Fuat. Târîhü’t-türâsi’l-ʿArabî. çev. Mahmud Fehmi Hicazi. 4 Cilt. Riyad: Câmiatü Muhammed b. Suûd el- İslâmiyye, 1411/1991.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mirʾâtü’z-zamân fî târîhi’l-aʿyân. thk. Muhammed Berakât-vd. 23 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-ʿİlmiyye, 1434/2013.
• Süheylî, Abdurrahmân b. Abdillâh. er-Ravżü’l-ünüf fî şerhi’s-Sîreti’n-nebeviyye li’bni Hişâm. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabiyyi, 1412/1991.
• Şâfiî. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1403/1983.
• Şâmî, Şemsüddîn. Sübülü’l-hüdâ ve’r-raşâd fî sîreti hayri’l-ʿıbâd (es-Sîretü’ş-Şâmiyye). thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavviz. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1414/1993.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. el-Müntehab min zeyli’l-müzeyyel. Beyrut: Müessesetü’l-Aʿlemî, ts.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1387/1967.
• Tirmizî. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Muhammed Şâkir-Muhammed Fuad Abdülbâkî. 5 Cilt. Kahire: Matbaatü Mustafa, 1395/1975.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Mecmua”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/265-268. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Vâkıdî. el-Megāzî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Aʿlemî, 1409/1989.
• Yücel, Ahmet. “Hadis İlminde “Tarih” Anlayışı ve “Hadis Tarihi” Yazıcılığı”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 21 (2013), 271–302.
• Yücel, Ahmet. “Hadislerin Yazılmasıyla İlgili Rivayetlerin Tenkit ve Değerlendirilmesi”. M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi 16-17 (1998-1999), 91-121. https://doi.org/10.15370/muifd.75950
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-kâmûs. 40 Cilt. b.y.: Dâru’l-Hidâye, ts.
• Zehebî. el-ʿİber fî haberi men ġaber. thk. Ebû Hâcer M. Saîd b. Besyûnî Zağlûl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Zehebî. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnavût. 25 Cilt. Dımaşk: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Zehebî. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîri ve’l-aʿlâm. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmürî. 52 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabiyyi, 1413/1993.
• Zehebî. Tezhîbü Tehzîbi’l-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Guneym Abbas Guneym-Mecdî Seyyid Emîn. 11 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 1425/2004.
• Zührî. el-Megāzî. thk. Süheyl Zekkâr. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.