لقد تصدر علم القراءات قائمة علوم القرآن، ونال حظاً وافراً من العناية والاهتمام والدراسات، ولقد انصب الاهتمام قديماً وحديثاً على مسألة تعدّد القراءات وتصنيفها، وتراجم القراء العشرة ورواتهم، والاختلافات بين القراء في الأصول والفرش. لكنَّ الدراسات في تأريخ هذا العلم بقيت محدودةً وضيقةً، وخصوصاً في مجال كيفية انتشار بعض القراءات في العالم الإسلامي في مراحل تاريخية معينة أو اندثارها، فلا نكاد نجد في مصنفات الأولين والمتأخرين ما يلبي تساؤلاتنا، ولا يوجد مصدر يفسّر ويوضّح عملية انتشار القراءات وتوزّعها الجغرافي في أنحاء العالم الإسلامي، إلا ما نجده من بضع مقتطفات في كتب أصول القراءات وتراجم القراء والتفاسير والتاريخ، وما دون ذلك استنتاجات وتخمينات لا تستند إلى دليلٍ واضحٍ. فلا بد من تسليط الضوء على الجوانب الغامضة وربط حلقات انتشار القراءات في الأمصار الإسلامية ربطاً منطقياً متسلسلاً على امتداد أربعة عشر قرناً حتى يومنا هذا، وتوثيق أسباب انتشارها من بلد إلى آخر، وتطورها من فترة زمنية إلى أخرى بالأدلة والأقوال. وربما يجيب هذا المقال عن كثير من التساؤلات التي تتردّد بين الناس من قبيل: متى دخلَتْ رواية الإمام فلان إلى ذلك البلد؟ متى حلَّتْ غيرها محلّها إلى يومنا هذا؟ أو لماذا لاقَتْ تلك القراءة انتشاراً في ذلك القرن؟ ولماذا اندثرَتْ هذه القراءة؟
A number of methods and principles were put forward by the Prophet, the Sahaba and the tabieen regarding the understanding and interpretation of the Qur'an, which is the divine revelation with human language. In the following periods, scholars made some new additions on these principles according to the needs of each period. These methods and rules relating to the understanding of the Qur'an have been transmitted dynamically from the time of the Prophet to the present day. Qiraʼat is at the forefront among the Qur'anic sciences. For this reason, it has been a branch of science that has been given sufficient care and attention at every stage of history from past to present. However, despite the interest shown in Qiraʼat, the resources related to the history of the spread of this science are limited. In the written works of the first period and later ones, it is very difficult to find answers to the questions about how some Qiraʼat spread or disappeared in certain historical stages or how their geographical distribution was in the Islamic world.
This article covers the history of the spread of Qiraʼat in the entire Islamic world from the first Hijri century to the present. It deals with the development of Qiraʼat spread in the Mecca, Medina, Damascus, Kufa, Basra, Egypt, North Africa, Andalusia and Anatolia etc. regions from the first century of Hijri to the present day and the reasons that triggered the process of spreading from one country to another, and its development from one time period to another. While some of the reasons for the spread of Qiraʼat are the fame of Qurr'a and their active activities in this field, sometimes they are related to the characteristics of Qiraʼat. Political or doctrinal motives were influential in the spread of some recitations.
Despite the importance of the science of Qiraʼat and the interest shown to it, there are not many studies dealing with the stages of Qiraʼat in the historical process. This study aimed to fill this gap to some extent.
İlahi vahyin beşeri lisana bürünmüş hali olan Kur'an'ın anlaşılması ve yorumlanması konusunda Hz. Peygamber, sahabe ve tâbiûn tarafından bir takım usul ve esaslar ortaya konulmuştur. Sonraki dönemlerde de âlimler bu esaslar üzerine her dönemin ihtiyacına göre yeni bir takım ilavelerde bulunmuşlardır. Kur'an'ın anlaşılmasına dair bu usul ve kaideler dinamik bir şekilde asrısaadetten günümüze kadar gelmiştir. Kur'an'ın doğru bir şekilde anlaşılması ve yorumlanmasına dair bu usul ve esasları ele alan Kur'an ilimleri içerisinde kıraat ilmi en önde gelen ilimler arasında yer alır. Kıraat ilminin haiz olduğu bu önem sebebiyle Kur'an’ı anlama ve yorumlama çabası içerisinde bulunan müfessirlerce geçmişten günümüze tarihin her aşamasında kendisine yeterince ilgi gösterilmiş ve bu ilim bütün İslam coğrafyasında nesilden nesile aktarılmıştır. Ancak kıraat ilmine gösterilen bu ilgiye rağmen ne yazık ki bu ilmin tarihi süreçte İslam coğrafyasında yayılmasını ele alan ve onun tarihçesine yer veren kaynakların oldukça sınırlı olduğu görülmektedir. Kadim dönemden modern döneme âlimlerinin tasnif ettikleri eserlerinde bazı kıraatlerin İslam âleminde belli tarihsel aşamalarda nasıl yayıldığı veya yok olduğu ya da İslam âlemindeki coğrafi dağılımının nasıl olduğu ile ilgili hususlarsa dair yeterli bilgi bulmak pek mümkün değildir.
Bu makale, hicri birinci asırdan günümüze kadar geçen zaman diliminde İslam dünyasının tamamında kıraatlerin yayılış serüvenini ele almayı amaçlamıştır. Özellikle Mekke, Medine, Şam, Kufe, Basra, Mısır, Kuzey Afrika, Endülüs ve Anadolu vb. bölgelerde yayılan kıraatlerin Hicri birinci yüzyıldan günümüze kadarki gelişimi ve bir ülkeden diğer bir ülkeye yayılma sürecini tetikleyen sebeplere ve bir zaman diliminden diğerine geçerken kat ettiği mesafeye yer vermeyi hedeflemiştir. Kıraatlerin yayılmasının sebepleri üzerinde durulurken de bu sebeplerin öne çıkanlarının, kârilerin sahip olduğu şöhret, bu alanda ortaya koydukları etkin faaliyetler, kıraatlerin sahip olduğu özellikler ile siyasi veya mezhepsel motifler olduğu tespiti yapılmış ve bunlar üzerinde durulmuştur.
Kıraat ilminin Kur'an ilimleri içerisinde sahip olduğu önem ve kendisine gösterilen ilgiye rağmen aşere kıraatinin tarihi süreçte kat ettiği aşamaları ele alan çok fazla çalışma bulunmadığından bu çalışma söz konusu boşluğu bir nebze de olsa doldurmayı amaçlamıştır.
Primary Language | Turkish |
---|---|
Subjects | Religious Studies |
Journal Section | Research Articles |
Authors | |
Publication Date | June 30, 2022 |
Published in Issue | Year 2022 |
Tevilat Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.