Bir Yatırım Alternatifi Olarak Varantlara Fıkhî Bir Bakış

Year 2023, , 21 - 43, 30.06.2023

Mustafa Çakır

https://doi.org/10.53352/tevilat.1267152

Abstract

Varant, belli bir finansal varlığı ya da göstergeyi önceden kararlaştırılan fiyat üzerinden belli bir vadede satın alma veya satma hakkı veren menkul kıymet türüdür. Varant üzerinden yatırımcıya sunulan, belli finansal varlık ya da göstergeyi satın alma veya satma hakkı, varantın türüne göre vade içerisinde veya vade sonunda, belirlenen uzlaşı yöntemine göre kaydî teslimat ya da nakdî uzlaşma ile kullanılabilmektedir. Varantlar, borsada işlem gören veya görecek olan ortaklıklara ait paylarla döviz, emtia ve endeks gibi varlık ya da göstergelere dayalı olarak çıkarılabilmektedir. Finansal yatırım araçlarını işlem gördüğü cari piyasa fiyatına oranla oldukça düşük bir bedel karşılığında satın alma veya satma hakkı sunması bakımından kaldıraç özelliği de taşıyan varantlar, türüne göre; arza olan talebi artırma, fiyat güvencesi sunma, riske karşı korunma ve spekülasyon gibi çeşitli özellikleriyle yatırımcıların ilgisini çekebilmektedir. Bu çalışmada, bir finansal yatırım alternatifi olarak sermaye piyasalarında kabul gören varantlar sahip olduğu sözleşme ve işlem özellikleri bakımından fıkhî bir perspektifle ele alınmakta ve bu kapsamda İslâmî açıdan bir yatırım aracı olabilme potansiyeli analiz edilmektedir.

Keywords

Fıkıh, Varant, Hak, Kaldıraç, Borsa.

A Jurisprudential Perspective on Warrants as an Investment Alternative

Abstract

Warrant is a type of security that gives the right to buy or sell a certain financial asset or indicator at a predetermined price at a certain maturity. The right to buy or sell a certain financial asset or indicator, which is offered to the investor over a warrant, can be exercised within the maturity or at the end of the maturity period depending on the type of the warrant, with dematerial delivery or cash settlement according to the agreed settlement method. Warrants can be issued on the basis of assets or indicators such as foreign currency, commodities and indices, with the shares of partnerships traded or to be traded on the stock exchange. Warrants, which also have leverage in terms of offering the right to buy or sell financial investment instruments at a very low price compared to the current market price in which they are traded, depending on their type; It can attract the attention of investors with its various features such as increasing demand for supply, offering price assurance, hedging against risk and speculation. At this point, there is a need to evaluate the legitimacy of warrants in terms of Islamic jurisprudential criteria, which is wondering whether they can be an investment alternative for investors with Islamic sensitivities. In this research, warrants, which are accepted in the capital markets as a financial investment alternative, are discussed from a jurisprudential perspective in terms of their contract and transaction characteristics, and in this context, their potential to be an investment tool in Islamic terms is analyzed. As a method, the study is structured in two parts, and in the first part, some introductory information such as the structure of warrants, types, transaction characteristics, opportunities and risks involved are included, and then the subject is evaluated by considering the classical and modern Islamic jurisprudential acquis.

Keywords

slamic Law, Stock Exchange, Warrant, Right, Lever

References

• AAOIFI, Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions. el-Meâyîru’ş-şer‘iyye. Riyad: Dârü’l-Meymân, 1437/2015.
• Adevî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed. Hâşiyetü’l-Adevî alâ şerhi Kifâyeti’t-tâlibi’r-rabbânî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994/1414.
• Adıgüzel, Burak. “Türk Sermaye Piyasasında Yeni Bir Sermaye Piyasası Aracı Olarak Varant”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 14/3–4 (2010), 227-267.
• Ali el-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî. Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-mesâbih. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994/1414.
• Babuşçu, Şenol – Hazar, Adalet. Sermaye Piyasaları. Ankara: Bankacılık Akademisi Yayınları, 2019.
• Buhûtî, Mansur b. Yûnus. Keşşâfu’l-kınâʿ ʿan metni’l-İknâʿ. thk. Muḥammed Ḥasan İsmail. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Buhûtî, Mansur b. Yûnus. Şerhu Müntehe’l-irâdât. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2000.
• BİST, Borsa İstanbul. Borsa Yatırım Fonları Varantlar ve Sertifikalar, https://www.borsaistanbul.com/files/Borsa_Yatirim_Fonlari_Varantlar_ve_Sertifikalar.pdf (Erişim: 19.12.2022)
• Chambers, Nurgül. Türev Piyasalar. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım, 4. Basım, 2012.
• Darîr, Sıddîk Muhammed Emîn. “el-İhtiyârât”. MMFİ 7/1 (1992).
• Demiral, Uğur. Hisse Senedi Varantlarının Performansının Ölçülmesi ve İMKB’de Uygulama. Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Din İşleri Yüksel Kurulu Başkanlığı”. Erişim 2 Mart 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/968/kapora-caiz-midir-alisveristen-vazgecilmesi-halinde-kaporanin-geri-verilmesi-gerekir-mi
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Din İşleri Yüksel Kurulu Başkanlığı”. Erişim 30 Ocak 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/Karar/38631/opsiyon-sozlesmelerinin-hukmu-nedir
• Emre, Zeynep. “Alternatif Bir Yatırım Aracı: Warrantlar”, Sermaye Piyasasında Gündem 46 (2006), 16-25.
• Ezherî, Sâlih b. Abdüssemî. es-Semeru’dânî şerhu Risâleti İbn Ebî Zeyd el-Kayrevânî. Beyrut: el-Mektebetü’s-sekâfiyye, ts.
• Güney, Necmeddin. 40 Soruda Ortaklıklar. İstanbul: İktisat Yayınları, 2020.
• Hacak, Hasan. İslam Hukukunum Klasik Kaynaklarında Hak Kavramının Analizi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
• Halîl, Ahmed b. Muhammed. el-Eshüm ve’s-senedât ve ahkâmuhâ fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Suûd: Dâru İbni’l-Cevzî, 1424/2003.
• Haron, Razali. “Gharar and Mispricing of Equity Warrants - Malaysıan Evidence”, Islamic Banking and Finance Conference – 2014. 1-13. http://irep.iium.edu.my/37242/1/Paper_ID_182_Razali_Haron_IREP.pdf
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilber en-Nemerî. el-Kâfî fî fıkhi ehli’l-Medîne. thk. Muhammed el-Moritânî. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyâd el-Hadîse, 2. Basım, 1400/1980.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1412/1992.
• İbn Müflih, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrahim b. Muhammed. el-Mübdi‘ şerhu’l-Mukni‘. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997/1418.
• İbn Rüşd el-Ced, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. el-Beyân ve’t-tahsil. thk. Muhammed Haccî. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1988/1408.
• İbn Rüşd el-Hafîd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktasid. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1425/2004.
• Kadıoğlu, Eyüp. “Varant”. Sermaye Piyasası Araçları. ed. Şenol Babuşçu – Adalet Hazar. Ankara: Akademi Yayıncılık, 2021.
• Kallek, Cengiz. “Kaparo”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 5 Mart 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/kaparo
• el-Karârât ve’l-fetâva’s-sâdıre ani’l-Meclisi’l-Ûrubbî. by.: y.y, 2013.
• “Karâr bi-şe’ni’l-esvâki’l-mâliyye”. MMFİ 7/1 (1992).
• Karacan, Ali İhsan – Karacan, Esra Erişir. Sermaye Piyasası Araçları. İstanbul: Legal Yayıncılık, 2021.
• Karârâtü ve tavsiyâtü Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî. b.y.: y.y., 4. Basım, 1442/2021.
• Köksal, M. Oğuz. “Türev Sözleşmeler – Opsiyon”. Sermaye Piyasası Araçları. ed. Şenol Babuşçu – Adalet Hazar. Ankara: Akademi Yayıncılık, 2021.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-taʿlîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Merdâvî, Alâuddîn Ebü’l-Ḥasen Ali b. Süleyman b. Ahmed. el-İnsâf fi ma’rifeti’r-râcihi mine’l-hilâf. thk. Muhammed Hamid el-Fîkî. 12 Cilt. b.y.: y.y., 1375/1956.
• Mustafa es-Suyûtî. Metâlibu üli’n-nühâ fî şerhi Gâyeti’l-müntehâ. 6 Cilt. Dımaşk: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2. Basım, 1415/1994.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ravdatü’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftîn. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 3. Basım, 1412/1991.
• “Opsiyon Sözleşmelerinin hükmü nedir?” (Din İşleri Yüksek Kurulu’nun 15.09.2020 tarihli Fetvası),
• https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/Karar/38631/opsiyon-sozlesmelerinin-hukmu-nedir (Erişim: 19.12.2022)
• Özkan, Aslı. “Sermaye Piyasamızda Yeni Bir Enstrüman: Varant”, Sermaye Piyasasında Gündem 67 (2008), 21-25.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Senhûrî, Abdürrezzâk Ahmed. Mesâdiru’l-hak fi’l-fıkhi’l-İslâmî. 6 Cilt. Beyrut: Menşûratü’l-Halebi’l-Hukûkiyye, 2. Basım, 1998.
• Shariyah Review Bureau, “Are Turbo Warrants Adaptable Under Shariah Architecture?”. 2020.
• https://shariyah.net/wp-content/uploads/2021/06/Are-Turbo-Warrants-adaptable-under-Shariah-Architecture.pdf
• Süğdî, Ebu’l-Hasen Ali b. El-Hüseyn b. Muhammed. en-Nütef fi’l-fetâvâ. thk. Selahaddin en-Nâhî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1404/1984.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma‘rifeti meânî elfâzi’l-Minhâc. thk. Ali Muhammed Muavvaz – Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• VYKST, Varantlar ve Yatırım Kuruluşu Sertifikaları Tebliği. Resmi Gazete 28761 (10 Eylül 2013). Erişim: 14 Şubat 2023.
• https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/09/20130910-28.htm
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Zekeriyyâ b. Muhammed b. Zekeriyyâ el-Ensârî. Esne’l-metâlib fî şerhi Ravdi’t-tâlib. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.