ÇEK TAKAS SİSTEMİNİN ESASLARI İLE SİSTEMDEN YARARLANILABİLECEK VE YARARLANILAMAYACAK DURUMLAR

Year 2025, Volume: 11 Issue: 1, 43 - 58, 30.06.2025

Hakan Bilgeç

https://doi.org/10.55027/tfm.1601201

Abstract

Çek Takas Sistemi, bankaların birbirlerinin muhatabı oldukları çeklerin hızlı ve güvenli bir şekilde ödeme için ibrazlarını, hesaptaki karşılık durumuna göre tahsilini veya karşılıksızlığın tespitini yapmalarını sağlayan elektronik bir sistemdir. Sistem kapsamında çeklerin ibraz edildikleri ortam Takas Odası olarak adlandırılmaktadır.
Çek Takas Sistemi’ni sınırlı sayıda çek hamili kullanabilmektedir. Bu Sistem’den yararlanabilmek için öncelikle hamilin banka sıfatını taşıması ve Çek Takas Sistemi’ne kayıtlı olması zorunludur. Dolayısıyla bankalar dışındaki çek hamillerinin Çek Takas Sistemi’ne başvurması mümkün değildir. Öte yandan, hamilin ve muhatabın farklı bankalar olması da bir başka gerekliliktir. Bu kapsamda, muhatabın çekle işleyen hesabının bulunduğu şubesinden farklı bir şubesine ibraz edilen bir çek için yapılan ödeme nedeniyle Çek Takas Sistemi’ne başvurulamaz. Ayrıca, düzenleyeni bir banka olan çeklerin ibrazı konusu da özellik arz eden bir durumdur. Çekin fiziken ibrazına istisna niteliğinde olan Çek Takas Sistemi, elektronik çekin hayata geçirilmesi halinde kurulacak sisteme de yol gösterici olabilecek niteliktedir.

Keywords

Çek , Çek Takas Sistemi , Takas Odası , Muhatap , Ödeme

PRINCIPLES OF THE CHEQUE CLEARING SYSTEM AND SITUATIONS WHICH THE SYSTEM CAN AND CANNOT BE USED

Abstract

Cheque Clearing System is an electronic system that enables banks to quickly and securely present cheques addressed to each other for payment, collect them according to the reserve status in the account, or detect dishonor. Within the scope of the system, the environment where cheques are presented is called the Clearing House for Cheques.
A limited number of cheque holders can use the Cheque Clearing System. In order to benefit from this System, the holder must be a bank and also be registered in the Cheque Clearing System. Therefore, it is not possible for cheque holders other than banks to apply to the Cheque Clearing System. On the other hand, another requirement is that the holder and the addressee are different banks. In this context, the Cheque Clearing System will not be applicable for paying in exchange for a cheque submitted to another branch other than the branch where the addressee has a checking account. In addition, the issue of presenting cheque issued by a bank is also a special situation. The Cheque Clearing System, which is an exception to the physical presentation of a cheque, can also guide the system to be established if electronic cheques are implemented.

Keywords

Cheque , Cheque Clearing System , Clearing House for Cheques , Addressee , Payment

References

• Aksoy ÖC, Türkiye’de Çek Takası ve Çek Takası Verileri Işığında Çek Kullanımının İncelenmesi (1. Baskı, T.C. Merkez Bankası Uzmanlık Tezi 2016).
• Bahtiyar M, Taşdelen N, Biçer L ve Hamamcıoğlu E, Kıymetli Evrak Hukuku (1. Baskı, Beta Yayınları 2022).
• Baytemür D, Elektronik Kambiyo Senetleri (1. Baskı, Yetkin Yayınları 2021). Bilgili F ve Demirkapı E, Kıymetli Evrak Hukuku (11. Baskı, Dora Yayınları 2021).
• Bohm N and Lang J, ‘How to Abolish the Cheque Clearing System but Keep and Improve Cheques’, Digital Evidence and Electronic Signature Law Review (2011) (8) 107-110.
• Bozer A ve Göle C, Kıymetli Evrak Hukuku (10. Baskı, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü 2024).
• Can M, Kıymetli Evrak Hukuku (3. Baskı, İmaj Yayıncılık 2015).
• Can O, Çakır A, ‘Kıymetli Evrakta İş ve Tatil Günleri’, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (2024) 15 (1) 174-183.
• Cannon JG, Clearing Houses – Their History, Methods and Administration (1. Baskı, D. Appleton and Company 1900).
• Coşkun M, Kıymetli Evrak Hukuku, Bono – Poliçe – Çek (7. Baskı, Seçkin Yayıncılık 2022).
• Çamoğlu E, Kıymetli Evrak Hukukunun Temel İlkeleri (1. Baskı, Vedat Kitapçılık 2020).
• Demirci S, ‘Türk Hukukunda Elektronik Çeke Doğru, Dünü ve Bugünüyle Çek’, Ankara Barosu Dergisi (2020) (3) 3-47.
• Eriş G, Türk Ticaret Kanunu Hükümlerine Göre Kıymetli Evrak, Poliçe – Bono – Çek – Makbuz Senedi – Varant (2. Baskı, Seçkin Yayıncılık 2016).
• Eren E, Türk Hukukunda Merkezi Takas Kuruluşları – Merkezi Karşı Taraf Uygulaması ve Tezgâh Üstü Türev Araçların Merkezi Takası (1. Baskı, On İki Levha Yayınları 2019).
• Ertunç A, ‘Karşılıksız Çek Yaprağı Başına Bankanın Ödeme Yükümlülüğü’, İstanbul Barosu Dergisi (2008) 82 (5) 2377-2387.
• Felsenfeld C and Bilali G, ‘The Check Clearing for the 21st Century Act – A Wrong Turn in the Road to Improvement of the U.S. Payments System’ Nebraska Law Review (2006) 85 (52) 52-120.
• İmregün O, Kıymetli Evrak Hukuku (1. Baskı, Filiz Kitabevi 1998).
• Karabıyık A, ‘Alternatif Ödeme Aracı Olarak Elektronik Çek Sistemi (E-Çek) – 1’, Muhasebe ve Finansman Dergisi (2008) (38) 80-94.
• Karayalçın Y, Ticaret Hukuku III – Ticari Senetler / Kambiyo Senetleri (4. Baskı, Sevinç Matbaası 1970).
• Kendigelen A, Çek Hukuku (6. Baskı, On İki Levha Yayınları 2021).
• Kendigelen A ve Kırca İ, Kıymetli Evrak Hukuku (6. Baskı, On İki Levha Yayınları 2022).
• Kınacıoğlu N, Kıymetli Evrak Hukuku (5. Baskı, Nobel Yayın Dağıtım 1999).
• Korkut Ö, ‘Pasif Çek Ehliyeti Bakımından Kalkınma ve Yatırım Bankalarının Hukuki Durumu’, Prof. Dr. Ali Naim İnan’a Armağan (1. Baskı, Seçkin Yayıncılık 2009) 501-510.
• Matthews PW, The Bankers’ Clearing House – What it is and what it Does (1st Edition, Sir I. Pitman & Sons Limited 1921).
• Narbay Ş, Çekten Cayma ve Ödeme Yasağı (2. Baskı, Beta Yayınları 1999).
• Nevin E and Davis EW, The London Clearing Banks (1st Edition, Elek Books 1970).
• Oğuz S, ‘Muhatap Bankanın Çekten Doğan Hukuki Sorumlulukları’, Sakarya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (2022) 10 (2) 371-393.
• Öztan F, Kıymetli Evrak Hukuku (25. Baskı, Yetkin Yayınları 2021).
• Öztan F, Kıymetli Evrak Hukuku (2. Baskı, Turhan Kitabevi 1997).
• Özdamar M, ‘Çek Kanununda Yapılan Değişiklik Üzerine Bir Değerlendirme’, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (2002) 6 (2) 101-154.
• Özdamar M, Göktürk K, Can MÇ ve Kaşak E, Kıymetli Evrak Hukuku (3. Baskı, Adalet Yayınevi 2022).
• Özkorkut K, ‘Çek Hukukunda Ödeme İçin İbraz Süreleri’, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi (1997) 19 (2) 43-61.
• Poroy R ve Tekinalp Ü, Kıymetli Evrak Hukuku (24. Baskı, Vedat Kitapçılık 2021).
• Pulaşlı H, Kıymetli Evrak Hukukunun Esasları (10. Baskı, Adalet Yayınevi 2023).
• Reisoğlu S, Çek Hukuku (1. Baskı, 2011).
• Silva VG, Ramalho EA, Vieira CR, ‘The Use of Cheques in the European Union: A Cross-Country Analysis’, Open Econ Review (2017) (28) 581-602.
• Songur D, ‘Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Perspektifinden Ticaret Hukuku ve Uygulamasına Genel Bakış’, Hukuk ve Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları (1. Baskı, Seçkin Yayıncılık 2018) 413-432.
• Şenocak K, ‘Kambiyo Senetlerinde Vadeden Sonra Yapılan Ciro – Gecikmiş Ciro’, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi (2023) 34 (4) 787-831.
• Tekinalp Ü, Banka Hukukunun Esasları (2. Baskı, Vedat Kitapçılık 2009).
• Teoman Ö, ‘Banka Çekleri Hukuken Çek Midir?’, Tüm Makalelerim I-II (2. Baskı, On İki Levha Yayınları 2012) 871-879.
• Tevetoğlu M, ‘Elektronik Bono ve Çek Kanunu Teklifi ile Yapılması Planlanan Düzenlemelere Dair Düşünceler’, Bilişim Hukuku Dergisi (2021) 3 (1) 31-75.
• Turanboy A, ‘Elektronik Ödeme Sistemlerinden Elektronik Çek’, Prof. Dr. Zühtü Aytaç’a Armağan (1. Baskı, On İki Levha Yayınları 2022) 31-60.
• Ülgen H, Helvacı M, Kaya A ve Nomer Ertan F, Kıymetli Evrak Hukuku (14. Baskı, On İki Levha Yayınları 2021).