Türk Edebiyatında Fânî Mahlaslı Şâirler

Year 2024, , 957 - 980, 31.12.2024

Şevket Enes Samancıoğlu

https://doi.org/10.32711/tiad.1568977

Abstract

Bu makale, "Fânî" mahlasını kullanan şâirler arasındaki kimlik karmaşasını çözümlemeyi, her bir şâirin edebî kişiliğini ayırt etmeyi ve aynı mahlası kullanan şâirleri bir araya getirerek değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Divan edebiyatında mahlas kullanımı, şâirlerin edebî kimliklerini oluşturdukları köklü bir gelenek olmasına rağmen, aynı mahlası seçen birden fazla şâirin varlığı, zamanla kimlik karışıklıklarına neden olmuştur. Bu durum, özellikle biyografik bilgilerin sınırlı olduğu şâirler üzerinde yapılan araştırmalarda ciddi bir problem teşkil etmektedir. Tezkireler ve diğer tarihî kaynaklar, aynı mahlası taşıyan şâirlerin hayat hikayelerini ve eserlerini birbirine karıştırabilmekte, bu da edebiyat araştırmacıları için metodolojik bir zorluk yaratmaktadır.
Çalışmada, "Fânî" mahlasını kullanan şâirlerin kimliklerinin tezkirelerde ve literatürde karıştırıldığı tespit edilmiştir. Özellikle Fânî İsa Hoca ve Alacahisarlı Fânî örnekleri üzerinden bu kimlik karmaşası ele alınmış, tezkirelerdeki eksik ve yanlış bilgilerin neden olduğu sorunlar ortaya konmuştur. Ayrıca, çalışmamızda aynı mahlası kullanan şâirler üzerine yapılan çalışmaların edebiyat araştırmalarına sunduğu katkılar değerlendirilmiştir. Çalışma kapsamında, tezkireler ve diğer tarihî kaynaklar incelenmiş ve "Fânî" mahlasını kullanan toplam on bir şâir tespit edilmiştir. Bu şâirlerin bir araya getirilmesiyle edebiyat tarihine katkıda bulunarak araştırmacılara bir referans kaynağı oluşturmak hedeflenmiştir.

Keywords

Türk Edebiyatı, Türk İslam Edebiyatı, Şâir, Mahlas, Fânî

Ethical Statement

Bu çalışma Prof. Dr. Hikmet ATİK danışmanlığında 25.09.2023 tarihinde tamamladığımız Reşid Fânî Hayatı ve Fânî Çiçekler Adlı Eseri (İnceleme-Metin) başlıklı doktora tezi esas alınarak hazırlanmıştır.

Poets with Fânî Pseudonym in Turkish Literature

Abstract

This article aims to analyze the identity confusion among poets who used the pseudonym "Fânî," to distinguish the literary persona of each poet, and to evaluate these poets collectively by compiling them. Although the use of pseudonyms in Divan literature is a well-established tradition that helped poets establish their literary identities, the presence of multiple poets using the same pseudonym has led to identity confusion over time. This issue poses a significant challenge, particularly in research focused on poets with limited biographical information. Tezkires and other historical sources often conflate the life stories and works of poets sharing the same pseudonym, creating methodological difficulties for literary scholars.
In this study, it was identified that the identities of poets using the pseudonym "Fânî" have been confused in tezkires and literary sources. The cases of Fânî İsa Hodja and Alacahisarlı Fânî are discussed to illustrate this identity confusion, and the issues stemming from incomplete and incorrect information in the tezkires are highlighted. Additionally, the contributions of studies focusing on poets with the same pseudonym to the field of literary research are evaluated. Within the scope of this study, tezkires and other historical sources were analyzed, and a total of eleven poets using the pseudonym "Fânî" were identified. By compiling these poets, the study aims to provide a valuable reference for researchers and contribute to the history of literature.

Keywords

Turkish Literature, Turkish Islamic Literature, Poet, Pseudonym, Fânî

Ethical Statement

This study is based on the doctoral dissertation entitled Reşid Fânî Hayatı ve Fânî Çiçekler Adlı Eseri (Review-Text), which was completed on 25.09.2023 under the supervision of Prof. Dr. Hikmet ATİK.

References

• Abdurrahman Hibrî. Enîsü’l-Müsâmirîn. çev. Ratip Kazancıgil. İstanbul: Edirne Valiliği Yayınları, 1999.
• Akün, Ömer Faruk. “Divan Edebiyatı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/389-427. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Arslan, Mehmet. “Fânî Efendi, Ebûbekir-zâde Mehmed Abdülbâkî Fânî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim 31 Temmuz 2024. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fani-efendi-ebubekirzade-mehmed
• Aşık Çelebi. Meşâ’irü’ş-Şu’arâ. haz. Filiz Kılıç. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59036,asik-celebi-mesairus-suarapdf.pdf?0
• Atik, Hikmet. “Türk Edebi̇yatında Nakşî Mahlaslı Şâirler”. İSTEM 5 (2005), 169-180.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2006.
• Azamat, Nihat. “Divane Mehmed Çelebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/435-437. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Bağdatlı Ahdî. Gülşen-i Şu’arâ. haz. Süleyman Solmaz. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56733,ahdi-gulsen-i-suarapdf.pdf?0
• (BOA), Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Komisyonu Defterleri [DH.SAİD.d]. No. 92, Gömlek No. 331.
• Çakır, Emine. “Fânî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim 06 Ağustos 2024. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fani
• Elçin, Şükrü. Akdeniz’de ve Cezayir’de Türk Halk Şâirleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1988.
• Eliaçık, Muhittin. “Fânî, Fânî Çelebi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim 06 Ağustos 2024. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fani-fani-celebi
• Esrar Dede. Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. haz. İlhan Genç. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2000.
• Filiz, Lütfi. Fânî Divanı. haz. Seyhun Besin, Aziz Şenol Filiz, İsmail Güleç. İstanbul: Pan Yayınları, 2002.
• İçli, Ahmet. “Divan Edebiyatında Levendî Mahlaslı Şairler ve Musullu Levendî”. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi 7/18 (25 Temmuz 2020), 203-217. https://doi.org/10.17822/omad.2020.154
• İçli, Ahmet. “Klâsik Türk Edebiyatında Fasihi Mahlaslı Şairler ve Hasan Fasihi’ye Atf Edilen Divan Üzerinde Analitik Bir İnceleme”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 1/53 (25 Mart 2022), 206-231. https://doi.org/10.17498/kdeniz.1059223
• İnal, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal. Son Asır Türk Şairleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1969.
• İnal, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal. Son Asır Türk Şairleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1969.
• İpekten, Haluk vd. Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Karataş, Ahmet. XVI. Asır Türk Edebiyâtının Rızâî Mahlaslı Şâirleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.
• Kartal, Ahmet - Çetindağ, Yusuf. “Alî Şîr Nevâyî/Nevâî, Fânî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim 08 Ağustos 2024. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-sir-nevai
• Kayhan, Abdulkadir. Divan-ı Fânî İncelemesi. İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Kılıç, Filiz. “Fânî, Meylî, İsa Hoca”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim 05 Ağustos 2024. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fani-meyli-isa-hoca
• Kılıç, Filiz - Bülbül, Tuncay. “Kültür Tarihimizde Filibe ve Filibeli Divan Şairleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 43 (24 Ocak 2013). https://hbvdergisi.hacibayram.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/942
• Kınalızâde Hasan Çelebi. Tezkiretü’ş-Şu’arâ. haz. Aysun Sungurhan. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55834,kinalizade-hasan-celebipdf.pdf?0
• Koncu, Hanife. “Klâsik Türk Edebiyatında Vâlî Mahlaslı Şairler ve Vâlî-i Âmidî”. İlmi Araştırmalar 9 (31 Ocak 2014), 119-132.
• Kut, Günay. “Ali Şîr Nevâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/449-453. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Latîfî. Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. haz. Rıdvan Canım. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/60327,latifi-tezkiretus-suara-ve-tabsiratun-nuzamapdf.pdf?0
• Levend, Agâh Sırrı. Ali Şîr Nevaî Hayatı Sanatı ve Kişiliği. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1965.
• Mehmet Nâil Tuman. Tuhfe-i Nâilî. haz. Cemal Kurnaz, Mustafa Tatcı. Ankara: Bizim Büro Yayınları, 2001.
• Mustafa (Cârullahzâde). Beyânî Tezkiresi (Tezkiretü’ş-Şu’arâ). haz. Aysun Sungurhan. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55835,beyani-tezkiresipdf.pdf?0
• Özkan, Tuba. “Fânî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim 06 Ağustos 2024. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fani-mdbir
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 24. Basım, 2014.
• Riyâzî Muhammed Efendi. Riyâzü’ş-Şu’arâ. haz. Namık Açıkgöz. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54137,540229-riyazu39s-suarapdfpdf.pdf?0
• Sahih Ahmed Dede. Mevlevîlerin Tarihi (Mecmûatü’t-Tevârîhi’l-Mevleviyye). haz. Cem Zorlu. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Samancıoğlu, Şevket Enes. Divançe-i Fanî. İlahiyat Kitap, 2024.
• Samancıoğlu, Şevket Enes. Reşid Fânî Hayatı ve Fânî Çiçekler Adlı Eseri (İnceleme-Metin). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Doktora Tezi, 2023.
• Samancıoğlu, Şevket Enes. “Unutulmuş Bir Şair: Reşid Fâni”. İSTEM 41 (30 Haziran 2023), 159-184. https://doi.org/10.31591/istem.1280928
• Sehî Beg. Heşt Bihişt. haz. Halûk İpekten, Günay Kut, Mustafa İsen, Hüseyin Ayan, Turgut Karabey. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-191370/sehi-beg-hest-bihist.html
• Sofuoğlu, Nesrin. “Türk Edebiyatında Hâdî Mahlaslı Şairler”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45 (2020), 44-65.
• Sofuoğlu, Nesrin. “XVI. Ve XVII. Yüzyılda Yaşamış Hâdî Mahlaslı Şairler Üzerine”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52 (2020), 199-230.
• Sona, İbrahim - Keskin, Mahir Selim. “Türk Edebiyatında ‘Sırrî’ Mahlaslı Şairler ve ‘Derviş Selim Sırrî Dîvânı’”. Yıldız Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/1 (24 Nisan 2019), 16-36.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları, 1999.
• Yıldız, Alim. “Divan Edebiyatında Fenâyî Mahlaslı Şairler”. Cumhuriyet Ilahiyat Dergisi-Cumhuriyet Theology Journal 7/1 (2003), 345-356.
• Yılmaz, Ahmet. “Türk Edebiyatında Natî Mahlasını Kullanan Şairler”. İSTEM İslam Sanat, Tarih Edebiyat ve Musiki Dergisi 2 (2003), 77-80.
• “Noktanın Sonsuzluğu / Lütfi Filiz (Fânî)”. Erişim 07 Ağustos 2024. http://www.noktaninsonsuzlugu.com/biyografiler/lutfiFiliz.htm#