The Role of Sunnah in Determining the Framework of Islamic Ethical Thought -Specific to 'Tadbīr al-Manzil'-

Year 2024, Volume: 8 Issue: 4, 599 - 620

Zeynep Canan Koçak

https://doi.org/10.32711/tiad.1427583

Abstract

When the works on Islamic ethical thought are analysed, we encounter three main chapters except the introduction. The first section deals with theoretical issues related to moral philosophy. The other two sections deal with practical issues: the science of "Tadbīr al-Manzil", which focuses on family ethics, and the science of "Tadbīr al-Mudun", which talks about state ethics. Within the scope of the science of "Tadbīr al-Manzil", which is our subject, the importance and necessity of the family, the factors that make up the family, the obligations of family members, etc. titles are included. This article aims to examine the connection of our major works written in the field of ethics with the sunnah and hadith material in the context of "Tadbīr al-Manzil". Islamic ethical thought has not only been nourished by the Qur'an and the Sunnah, but has also benefited from all kinds of knowledge about human nature and law. Therefore, it has taken into account the data of reason, knowledge, experience, custom and tradition, and the acquisitions arising from different traditions. For this reason, by researching the relevant sources, it has been tried to determine to what extent the Prophet's words and behaviours are reflected in the views on the continuation of family life, and whether the recommendations, orders and prohibitions in the works are put forward in accordance with the framework drawn by the Prophet, by comparing them with our hadith sources.

Keywords

Hadith, Sunnah, Tadbīr al-Manzil, Family, Islamic Ethical Thought.

İslam Ahlâk Düşüncesinin Çerçevesinin Belirlenmesinde ‘Sünnet’in Rolü -‘Tedbîru’l-Menzil’ Özelinde-

Abstract

İslam ahlâk düşüncesine dair eserler incelendiğinde mukaddime hariç üç ana bölümle karşılaşmaktayız. İlk bölüm ahlâk felsefesiyle ile ilgili teorik meselelere yer verir. Diğer iki bölüm ise pratik alana yönelik konuları ele almaktadır: aile ahlâkını temin etmenin imkânı üzerinde duran “Tedbîru’l-Menzil” ilmi ve devlet ahlâkını tesis etmenin yollarını arayan “Tedbîru’l-Müdün” ilmi. Çalışmamızın konusu olan “Tedbîru’l-Menzil” ilmi kapsamında ailenin ehemmiyeti, gereği, aileyi oluşturan faktörler, aile üyelerinin birbirlerine karşı yükümlülükleri, sağlıklı bir ailede lazım görülen hususlara dair başlıklar yer almaktadır. İşbu makale ahlâk alanında yazılmış belli başlı eserlerimizin sünnet ve hadis malzemesiyle bağlantısını “Tedbîru’l-Menzil” bağlamında incelemeyi amaçlamaktadır. Zira İslam ahlâk düşüncesi, yalnızca Kur’an ve sünnetten beslenmemiş, insanın tabiatına, hukukuna dair ulaştığı her türlü birikimden faydalanmıştır. Dolayısıyla aklın verilerini, bilgiyi, tecrübeyi, örf ve adeti, farklı geleneklerden kaynaklı müktesebatı dikkate almıştır. Bu sebeple, ilgili kaynaklar araştırılarak, aile hayatının salimen devamına dair görüşlere Hz. Peygamber’in söz ve davranışlarının ne derece yansıdığı, eserlerde yer alan tavsiye, emir ve nehiylerin Peygamber’in çizdiği çerçeveye mutabık şekilde ortaya konup konmadığı hadis kaynaklarımızla mukayese edilerek tespit edilmeye çalışılmıştır.

Keywords

Hadis, Sünnet, Tedbîru’l-Menzil, Aile, İslam Ahlâk Düşüncesi.

Ethical Statement

Çalışma etik beyan gerektirmemektedir.

References

• Abdullah b. Mübarek, Ebû Abdurraḥmân Abdullah b. Mübarek b. Vâḍıḥ et-Türkî. ez-Zühd ve’r-Reḳâiḳ l’ibni’l-Mübarek ve’z-Zühd li Nuaym b. Ḥammâd. tah. Ḥabîburraḥmân el-Aʿẓamî. Beyrut: yy., ts.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullâh Aḥmed b. Muhammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. tah. Şuʿayb el-Arnaʾûṭ- Âdil Murşid v.dğr. 50 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu'r-Risâle, 1421/2001.
• Arıcı, Müstakim. “Başlangıçtan 19. Yüzyıla İslam Ahlak Düşüncesine Bütüncül Bir Bakış: Konu-Problem (Mevḍû’-Mesâil) Ayrımı Temelli Bir Literatür Tasnifi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 63/1 (2022), 81-120.
• Aydın, Garip. Aklın Denge Durumunda Ortaya Çıkan Fazilet Anlamında Hz. Peygamber’in Hikmeti Öğretmesi. Ankara: İlahiyat Kitap, 2023.
• Babanzâde, Ahmed Naîm. İslam Ahlâkının Esasları. İstanbul: Beyan Yayınları, 2019.
• Başer, Hacı Bayram. “Tasavvufu Önceleyen Dönemde Ahlâk Literatürü”. İslam Ahlâk Literatürü -Ekoller ve Problemler-. ed. Ömer Türker, Kübra Bilgin Tiryaki. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2016, 139-161.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhim el-Buḫârî. el-Câmiu’l- müsnedü’s- sahîhu’l-muhtasari min umûri resulillah (Câmiu’s-sahîh). tah. Muhammed Fuad Abdulbâkî. Riyad: Dâru’s-selâm, 1419.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muḥammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Buḫârî. el-ʾEdebu’l-Mufred. tah. Semîr b. Emîn ez- Züheyrî. Riyad: yy., 1419/1998.
• Canikli, İlyas. “Kınalızâde’nin Ahlâk-ı Alâî’de Yer Verdiği Rivayetlerin Kaynak Değeri”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6/ 5 (2017), 2858-2891.
• Çağrıcı, Mustafa. “Tedbîrü’l- Menzil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/260-261. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Çoban, Ali. “Dervişin Toplumda Aktif Yalnızlığı ya da Halvet Der Encümen”. Toplum-Birey İkileminde Ortak Değerler ve Farklılıklar. 2 Cilt. TİMAV: Türkiye İmam Hatipliler Vakfı Yayınları, 2019, II/216-236.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sunenu Ebî Dâvûd. 4 Cilt. Delhi: el-Matbaatu’l-Ensâriyye, 1323.
• Ertürk, Mustafa. “Çocuğun Dinî Eğitiminde Kullanılan Bir Hadis ve Tahlîli”. Marife, 2/2 (2002), 53-79.
• Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed. Üstün Ülke ‘el-Medînetü’l-Fâdıla’. çev. Seyfi Say. İstanbul: Kurtuba Kitap, 2015.
• Görmez, Mehmet. “Ahlak ve Hadis”. İslâm’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008, 577-586.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe Abdullâh b. el-Absî. el-Edeb. tah. Muḥammed Rıḍâ el-Ḳahvecî. Beyrut: yy., 1420/1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sunenu İbn Mâce. tah. Muhammed Fuad Abdulbâkî. 2 Cilt. b.y.: Dâru ʾİḥyâʾi’l-Kutubi’l-ʿArabiyye, ts..
• İbn Miskeveyh, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed b. Yakub. Tehzîbu’l-Ahlâk. çev. Abdulkadir Şener vd. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2017.
• İbn Nefîs, Ebû'l-Hasan Alâüddîn Ali b. Ebi'l-Hazm el-Karaşî ed-Dımeşkî. Nâtık oğlu Fâzıl Tefekkürün İzinde ‘er- Risâletü’l-kâmiliyye fi’s-sîreti’n-Nebeviyye’. çev. İslam Kavas. İstanbul: Büyüyen Ay, 2019.
• İbn Sina, Ebû Ali el-Hüseyin ibn Abdullah / İbn Tufeyl, Ebû Bekir Muhammed ibn Abdulmâlik bin Muhammed bin Tufeyl el-Endülüsî. Hay bin Yakzan. çev. M. Şerafettin Yaltkaya vd. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
• İsfahânî, Râgıb. Erdemli Yol (ez-Zerîa ilâ mekârimi’ş-Şerîa). tah. Ebu’l-Yezid el-Acemî. çev. Muharrem Tan. İstanbul: İz Yayıncılık, 2019.
• Karaman, Hüseyin. “İslam Ahlakının Kaynakları”. İslam Ahlâk Esasları ve Felsefesi. ed. Müfit Selim Saruhan. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Keskin, Tolga. “Halvet Der-Encümen ve Melâmet Kavramlarının Fütüvvet ve Ahîlik Teşkilatlarında Ekonomik Zihniyet ve Uygulamalara Etkisi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 104 (Aralık, 2022), 349- 373.
• Kılıç, Recep. Ayet ve Hadislerin Işığında İnsan ve Ahlâk. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Kınalızâde, Ali Çelebi. Ahlâk-ı Âlâî. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Koçak, Zeynep Canan. Yerel Kültürün Hz. Peygamber ve Hadisler Üzerindeki Etkisi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah Mâlik b. Enes b. Mâlik el-Medenî. el-Muvattâ. tah. Muhammed Fuad Abdulbâkî. Beyrut: y.y., 1406/1985.
• Müslim, Ebû’l-Hasen Müslim b. Haccâc el-Ḳuşeyrî en-Nîsâbûrî. Sahîhu Müslim. tah. Muhammed Zuheyr en- Nâsır. 8 Cilt. Cidde- Beyrut: Dâru’l-Minhâc- Dâru Tavki’n-Necât, 1433.
• Müşir Nusret Paşa/ Babanzâde Mustafa Zihni Paşa. Nusretü’l-Hamîd/ Mikyâsu’l- Ahlâk/ Sülûku’l-Mâlik Tercümeleri. ed. Özgür Kavak, Hızır Murat Köse. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Başkanlığı, 2020.
• Nazlıgül, Habil. “Ahlak-Hadis Münasebeti ve Kınalızade’nin Hadis Kullanımı”. Uluslararası Kınalızâde Ailesi Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Isparta: SDÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2014, 447-457.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuʿayb el-Horâsânî. el-Muctebâ mine’s-Sunen es-Sunenu’s-Suğrâ. tah. Abdulfettâḥ Ebû Gudde. 9 Cilt. Halep: Mektebetu’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Nizâmülmülk, Ebû Ali Kıvâmuddîn Hasan bin Ali bin İshâk et-Tûsî. Siyasetnâme. çev. Nurettin Bayburtlugil. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2003.
• Saruhan, Müfit Selim. “İslam Düşüncesinde Ahlâk İlmi”. Eskiyeni, 28 (2014), 53-66.
• Sunar, Cavit. İbn Miskeveyh ve Yunan’da ve İslam’da Ahlâk Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1980.
• Şehristânî, Muhammed. Milel ve Nihal -Dinler, Mezhepler ve Felsefî Sistemler Tarihi-. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• Temir, Hakan. “Hz. Peygamber Döneminde Gençler ve Gençlere Yüklenen Sorumluluklar”. İslam Modernite ve Gençlik. ed. Seyfullah Kara vd. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2021.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muḥammed b. Îsâ. Sunenu’t-Tirmizî. tah. Ahmed Muhammed Şâkir- Muhammed Fuad Abdulbâkî. 5 Cilt. Mısır: Şirketu Mustafâ’l-Bâbî’l-Halebî, 1395/1975.
• Topçu, Nurettin. Ahlak. İstanbul: Dergâh, 2018.
• Toprak, Sermin. Hadis Literatüründe Kitabü’l-Ahlâklar. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Tûsî, Nasreddin. Ahlâk-ı Nâsırî. çev. Rahim Sultanov (Farsça’dan Azerbaycan Türkçesine), A. Vahap Taştan, Habil Nazlıgül (Azerbaycan Türkçesi’nden Türkiye Türkçesi’ne). Ankara: Fecr Yayınları, 2005.
• Tüzün, İdris. Ayet ve Hadislerle İslam Ahlâkı. İstanbul: Süedâ Yayınları, 2011.
• Uludağ, Süleyman. “Halvet Der- Encümen”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/387-388. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Uyar, Ahmet. “Kütüb-i Sitte’nin Ahlâk ile İlgili Bölümlerinin Muhteva Analizi”. Fırat Üniversitesi 1. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu Bildiri Kitabı. İstanbul: ASOS Yayınları, 2016, 2876-2890.
• Uysal, Enver. “Aile Ahlâkı”. İslam Ahlâk Esasları ve Felsefesi. ed. Müfit Selim Saruhan. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Ürkmez, Ahmet. Ahlâk Ekseninde Hadis. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
• Yaran, Cafer Sadık. İslam Ahlak Felsefesine Giriş. İstanbul: dem Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 2018.