Depictions of Female Doctors and Nurses in the 15th Century Ottoman Empire: The Example of Cerrâhiyyetü'l-Hâniyye

Year 2024, Volume: 8 Issue: 4, 641 - 664

Zehra Gençel Efe , Merve Süngü

https://doi.org/10.32711/tiad.1482164

Abstract

Throughout history, many physicians, such as Hippocrates, who is considered the father of medicine, have left important traces in the history of medicine and the world. One of these people who left their mark is the XV. The Turkish physician who lived in the Ottoman Empire in the 19th century is Sabuncuoğlu Şerefeddin (d.873/after 1468). Sabuncuoğlu Şerefeddin, who was a surgeon in Amasya, broke new ground in his time with the works he wrote. Sabuncuoğlu Şerefeddin's work titled Cerrâhiyyetü'l-Hâniyye is a very important work in the field of medicine and surgery and attracts attention with both its content and miniatures. Sabuncuoğlu Şerefeddin, who supports his treatment methods with miniatures, added a total of 140 miniatures to his work. Considering the conditions of the period in terms of religious, sociological and cultural aspects, the female depictions in a total of 56 miniatures in the work left their mark on the period in terms of Islamic medicine. In this study, through Sabuncuoğlu Şerefeddin's work named Cerrâhiyyetü'l-Hâniyye, female physicians and nurses who are in all areas of life, although not visible, are in the 15th century. It was written in order to show once again that it existed in the field of medicine in the 19th century through its miniature depictions and to determine to what extent the treatment procedures in the text are reflected in the depictions.

Keywords

Islamic History, Islamic Medicine, Sabuncuoglu Serefeddin, Cerrâhiyyetü’l-Hâniyye, Female Miniatures, Physician Miniatures, Nurse Miniatures.

15. Yüzyıl Osmanlı’da Kadın Hekim ve Hemşire Tasvirleri: Cerrâhiyyetü’l-Hâniyye Örneği

Abstract

Tarih boyunca tıbbın babası kabul edilen Hipokrat gibi birçok hekim tıp ve dünya tarihine önemli izler bırakmışlardır. Bu iz bırakanlardan birisi de XV. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde yaşayan Türk hekim Sabuncuoğlu Şerefeddin ’dir (öl.873/1468’den sonra). Amasya’da cerrahlık yapan Sabuncuoğlu Şerefeddin yazdığı eserler ile döneminde çığır açmıştır. Sabuncuoğlu Şerefeddin ‘in Cerrâhiyyetü’l-Hâniyye adlı eseri ise tıp ve cerrahi alanında oldukça önemli bir eser olup gerek içeriği gerekse minyatürleri ile oldukça dikkat çekmektedir. Tedavi yöntemlerini minyatürlerle destekleyen Sabuncuoğlu Şerefeddin eserine toplam 140 minyatür eklemiştir. Dönemin koşulları dini, sosyolojik, kültürel açılardan göz önüne alındığında eserde toplam 56 minyatürde yer alan kadın tasvirleri, İslam tıbbı açısından döneme damga vurmuştur. Bu çalışma Sabuncuoğlu Şerefeddin ’in Cerrâhiyyetü’l-Hâniyye isimli eserinin üzerinden, aslında göz önünde olmasa da hayatın her alanında yer alan kadın hekim ve hemşirelerin, XV. yüzyılda tıp alanında var olduğunu minyatürdeki tasvirleri üzerinden bir kez daha göstermek ve metindeki tedavi işlemlerinin tasvirlere ne oranda yansıtıldığını belirlemek amacıyla kaleme alınmıştır.

Keywords

İslam Tarihi, İslam Tıbbı, Sabuncuoğlu Şerefeddin, Cerrâhiyyetü’l-Hâniyye, Kadın Minyatürleri, Hekim Minyatürleri, Hemşire Minyatürleri.

References

• Arslan, Miray – Şar, Sevgi - Sözen Şahne, Bilge. “Türk İslam Dönemi'nde Minyatür Sanatının Sağlık Alanındaki Yansımaları”. Türk Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Araştırmaları Yıllığı = The Turkish Annual of the Studies on Medical Ethics and Law = Türkisches Jahrbuch für Studien zu Ethik und Recht in der Medizin, 7-8-9 (2014-2016), 479-491.
• Atasoy, Nurhan. “Selçuklu Kıyafetleri Üzerine Bir Deneme”. Sanat Tarihi Yıllığı 4 (Şubat 1971), 111-151.
• Bağcı, Serpil vd. Osmanlı Resim Sanatı. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2006
• Beksaç, Engin - Çobanoğlu, Ahmet Vefa. “İlhanlılar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 105-108. İstanbul:TDV Yayınları, 2000.
• Berker, Nurhayat. "Kaşbastı (Diadem)". Türk Etnografya Dergisi 63 (1973), 13-26.
• Binark, İsmet. “Türklerde Minyatür Sanatı". Türk Kültürü 8/92 (1970), 532-545.
• Cantay, Gönül. "Amasya Dârüşşifâsı". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/5-6. İstanbul:TDV Yayınları, 1991.
• Çağman, Filiz “Sultan Mehmet II Dönemine Ait Bir Minyatürlü Yazma: Külliyat-ı Kâtibi”. Sanat Tarihi Yıllığı 6 (Ocak 1976), 333-346.
• Doğruyol, Hasan. “Cerrahlık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/421-423. İstanbul:TDV Yayınları, 1993.
• Eroğlu, Haldun. “XV. Yüzyıl Tabiblerinden Şerafettin Sabuncuoğlu ve Amasya Darüşşifası”. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 11/11 (ts.), 147-156.
• Gençel Efe, Zehra. “Cerrahiyetü’l-Haniyye”. Şarkiyat 11/2 (31 Ağustos 2019), 1058-1062.
• Gençel Efe, Zehra. “Hazreti Peygamber Döneminde Sağlık Bakım Uygulamaları ve İlk Müslüman Hemşireler”, Sağlık Akademisi Kastamonu 4/3 (2019), 243-256.
• Gençel Efe, Zehra. İslam Tıp Tarihi Gelişimi ve Kaynakları. Konya: Çizgi Kitabevi, 2019.
• Güreşsever, Gönül. “Ki̇tab Al-Cerrahi̇yet Al-Hani̇ye ( İstanbul Tıp Tarihi Enstitüsü Nüshası) Mi̇nyatürleri̇”. I. Milletlerarası Türkoloji Kongresi,Tebliğler: 3. Türk Sanatı Tarihi, 771-794.
• Haral, Hesna. Osmanlı Minyatüründe Kadın. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• İnal, Güner. Türk Minyatür Sanatı (Başlangıcından Osmanlılara Kadar). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1995.
• İpşirli, Mehmet. "Tâcü't-Tevârîh". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/357-359. İstanbul:TDV Yayınları, 2010.
• Kahya, Esin. “Zehrâvî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi . 44/189-191. İstanbul:TDV Yayınları, 2013.
• Konak, Ruhi – Ateşgöz, Ayşenur. “Resimli Cerrahiyye-i İlhaniyye Nüshalarının Osmanlı Resim Sanatı Açısından İncelenmesi". Journal of Humanities and Tourism Research 11/2 (2021) 359-378.
• Köycü, Erdoğan. “Amasyalı Dâru’ş-Şifâ Başhekimlerinden Sabuncuoğlu Şerefuddîn’in Hayatı Ve Eserleri”. ed. Sami Baskin. Uluslararası İnsan Ve Toplum Bilimleri Sempozyumu Tam Metinler Kitabı, 90-99.
• Kurtoğlu, Sibel - Akengin, Gültekin. “15-16. Yüzyıl Osmanlı Dönemi Minyatür Sanatının İncelenmesi ve Disiplinler Arası Yaklaşımlarla Güncel Sanat Pratiklerinde Yorumlamaları”. 21. Yüzyılda Eğitim Ve Toplum 11/33 (2022), 601-619.
• Mahir, F. Banu. “Minyatür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/118-123. Ankara:TDV Yayınları, 2020.
• Önkol Ertunç, Çiğdem - Deperler Mazi, Lütfiye. “Sabuncuoğlu Şerefeddin ‘in Paris Bibliotheque Nationale’de Bulunan Cerrahiyyetü’l Haniyye İsimli Eserinin Minyatür Özellikleri”. İSTEM 36 (31 Aralık 2020), 305-323.
• Öz, Yusuf. "Varaka ve Gülşah". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/515-516. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Özdemir, Celal. Amasya Darüşşifası ve Cerrah Sabuncuoğlu Şerefeddin, ts.
• Pormann, Peter E. “Tıp”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/91-101. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Sabuncuoğlu Şerefeddin. Cerrāḥiyyetü’l-Ḫāniyye. çev. İlter Uzel. 2 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Sarı, Nil. “Osmanlılar’da Cerrahlık Mesleği”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/101-111. İstanbul:TDV Yayınları, 2012.
• Sever, Seçil. “15. Yüzyıl Osmanlı Dönemi Minyatür Sanatı Üzerine Bir Değerlendirme”. Sanat Dergisi 35 (2020), 153-166.
• Sözer Sarac, Yasemin. “İslam Halklarının Sanatsal Anlatım Yöntemleri; ‘Minyatür’”. Avrupa İslam Üniversitesi İslam Araştırmaları = Islamic University of Europa Journal of Islamic Research 4/1 (2011), 171-194.
• Uçar, İlyas. " Şerefeddin Sabuncuoğlu (1470)". İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri 9. ed. ZehraGençel Efe. 167- 171. İstanbul: Mana Yayınları, 2021.
• Uzel, İlter. “Bir Anadolu Efsanesi: Amasyalı Sabuncuoğlu”. Anadolu Tıbbı Dergisi 1 (2022), 105-121.
• Yıldırım, Nuran. “Sabuncuoğlu Şerefeddi̇n”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/358-359. İstanbul:TDV Yayınları, 2008.