The Use of Hadith in Ibn Jawzi’s Tenbihu’n-Naimi’l-Gamr Ala Mawasimi’l-Umr

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 429 - 448, 28.03.2025

Abdullah Aydın

https://doi.org/10.32711/tiad.1602664

Abstract

In every era, human life has been divided into different periods for various purposes. Ibn al-Jawzī (d. 597/1201) was one of the prolific Islamic scholars of the 6th century Hijri. He wrote a treatise titled Tanbīh al-Nāʾim al-Ghamr ʿalā Mawāsim al-ʿUmr, in which he categorized human life into five stages: childhood, youth, adulthood, old age, and advanced old age. In this work, he identified the major problems of each stage and pointed out their solutions. In his recommendations, he used verses from the Qur'an, sayings of the Prophet, poetry, and statements from the Companions and the Tābiʿūn.This study explores the fundamental elements of the treatise's content and evaluates its advice on life stages from a contemporary perspective. Additionally, the study compares Ibn al-Jawzī’s observations and recommendations on the challenges of each life stage with the approaches of modern psychology. Furthermore, the use of hadith in the treatise has been analyzed, and the authenticity of marfūʿ narrations has been assessed. Among the eight marfūʿ narrations included in the work, four were found to be ṣaḥīḥ (authentic) or ḥasan (good), one was weak, two were extremely weak, and one was classified as mawḍūʿ (fabricated). It was also discovered that the fabricated narration included in the treatise appears in Ibn al-Jawzī’s own work al-Mawḍūʿāt, which he wrote to compile fabricated hadiths.

Keywords

Hadith, Psychology, Education, Sahîh, Mawdûʿ

İbnü’l Cevzî’nin Tenbîhu’n-Nâimi’l-Gamr Ala Mevâsimi’l-Umr Adlı Eserinde Hadis Kullanımı

Abstract

Her çağda insan ömrü farklı amaçlar doğrultusunda çeşitli dönemlere ayrılmıştır. İbnü’l-Cevzî (ö. 597/1201) hicri 6. asırda yaşayan üretken İslam âlimlerinden biridir. O, insan ömrünü, çocukluk, gençlik, yetişkinlik, yaşlılık ve ihtiyarlık olmak üzere beş dönem şeklinde taksim ettiği Tenbîhu’n-nâimi’l-gamr ala mevâsimi’l-Umr adlı bir risale kaleme almıştır. Bu eserinde her dönemin başat problemlerini belirleyerek bu sorunlara kendi bakış açısına göre çözüm önerisi ve tavsiyelerde bulunmuştur. Önerilerinde âyet ve hadisler, şiirler, sahâbe ve tâbiûn sözlerini kullanmıştır. Bu çalışmada risalenin muhtevasındaki temel unsurlara temas edilmiştir. Yaş dönemlerindeki tavsiyeleri üzerine günümüz açısından değerlendirmeler yapılmıştır. Ayrıca çalışmada, yazarın her yaş döneminin sorunlarına dair yaptığı tespit ve tavsiyeleri, ana hatlarıyla çağdaş psikoloji ilminin yaklaşımlarıyla karşılaştırılmaya çalışılmıştır. Bunun yanı sıra risaledeki hadis kullanımı incelenmiş ve merfû rivayetlerin sıhhat derecesi tespit edilmiştir. Eserde yer verdiği 8 merfû rivayetten dördünün sahîh ve hasen, birinin zayıf, ikisinin aşırı zayıf, bir rivâyetin de mevzû olduğu belirlenmiştir. Hatta risalede yer alan uydurma rivayetin mevzû hadisleri toplamak amacıyla kaleme aldığı el-Mevzûât isimli eserinde yer aldığı da tespit edilmiştir.

Keywords

Hadis, Psikoloji, Eğitim, Sahîh, Mevzû.

References

• Abdullah b. Mübarek el-Mervezî. ez- Zühd ve’r-rekâik. Beyrut: Dâru’s-selefiyye. 1419/1998.
• Aclûnî, İsmail b. Muhammed b. Abdilhadi. Keşfu’l-hafa ve müzilü’l-ilbâs. 2 cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1420/2000.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. 50 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Ali el-Muttakî, Alauddin Ali b. Hüsameddin. Kenzu’l-Ummâl fi Süneni’l-Akvâl ve’l-Ef‘âl. 16 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risale, 1401/1981.
• Âmidî, Nasihuddin Ebu’l Fetih Abdulvahid b. Muhammed b. Abdulvahid Temimi. Gurerü’l-Hikem ve Dürerü’l- Kelim. Dımaşk: Mektebetü’l-i’lamü’l-İslamiyye, 1366/1987.
• Aydın, Abdullah. “Meşhûr Muhaddislerin Hocası Kuteybe b. Saîd’in Hayatı ve Hadis İlmine Katkıları”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/19 (2023), 51-78. https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1194314.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Dayhan, Ahmet Tahir. “Çocuğun Namaz Eğitimi İle İlgili Bir Hadis Tahlîlinin Tahlîli”. Marife 3/2 (2003), 29-58.
• Deylemî, Ebû Şücâ‘ Şîrûye b. Şehredâr b. Şîrûye. el-Firdevs bi me’sûri’l-hıtâb. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1406/1986.
• Ebû Dâvûd, Süleyman es-Sicistânî. ez-Zühd li Ebî Dâvûd. Beyrut: Dâru’l-mişkât, 1414/1993.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah el-İsfehânî. Hilyetü’l-evliya ve tabakâtü’l-asfiya. 4 cilt. Beyrut: Matbaatü’s- saâde, 1394/1984.
• Ertürk, Mustafa. “Çocuğun Dînî Eğitiminde Kullanılan Bir Hadîs Ve Tahlîli”. Marife 2/2 (2002), 53-79.
• Gürses, İbrahim - Kılavuz, M. Akif. “Erikson’un Psiko-Sosyal Gelişim Dönemleri Teorisi Açısından Kuşaklararası Din Eğitimi Ve İletişiminin Önemi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/2 (Haziran 2011), 153-166.
• Hanay, Necattin. “Ebu’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, Tenbîhü’n-nâʾimi’l-ġumr ʿalâ mevâsimi’l-ʿumr”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (2012), 309-315.
• Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdillah. el-Müstedrek ala’s-Sahihayn. 4 cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1411/1990.
• Hatipoğlu, İbrahim. “İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 20/550. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Heysemî, Ebu’l-Hasan Nurddin b. Ebi Bekir b. Süleyman. Mecmeu’z-zevâid ve menbeu’l-fevâid. 10 cilt. Kahire: Mektebetü’l-kudsî, 1414/1994.
• İbn Ebi Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed b. İdris. el- İlel ve’s-Suâlât, 8 cilt. Dımeşk: Matâbi‘ul-Hamîdî, 1427/2006.
• İbn Ebi Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. el-Musannef fi’l-Ahâdis ve’l-Âsâr. 7 cilt. Dımaşk: Dâru’t-tâc, 1409/1989.
• İbnü’l Cevzî, Cemaleddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. el-Mevzûat. 3 cilt. Beyrut: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1386/1966.
• İbnü’l Cevzî, Cemaleddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Tenbîhü’n-nâimi’l-ğamri ala mevâsimi’l-Umr. Tanta: Daru’s-sahâbeti li’t-turas, 1411/1991.
• İbnü’l Cevzî, Cemaleddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Tenbîhü’n-nâimi’l-ğamri ala mevâsimi’l-Umr. thk. Bessam Abdulvehhab el-Câbi. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1418/1997.
• İbnü’l Cevzî, Cemaleddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Tenbîhü’n-nâimi’l-ğamri ala mevâsimi’l-Umr. thk. Muhammed b. Nasır el-Acmî. Beyrut: Daru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1425/2004.
• İbn Fûrek, Muhammed b. Hasan. Müşkilü’l-hadis ve beyânühü. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1406/1985.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Ali b. Muhammed. Takrîbü’t-Tehzîb. Beyrut: Dâru’r-Rüşd, 1406/1986.
• İbnü’l-Harrât el-İşbîlî, Ebû Muhammed Abdulhak b. Abdurrahman b. Abdullah. el-Ahkâmü’l-vüstâ min hadîsi’n-nebî. 3 cilt. Beyrut: Mektebetü’r-Rüşd, 1416/1995.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed. Sahîhu İbn Hibbân, 8 Cilt. Riyad: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• İbnü’l-Kattân el-Mağribî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Abdilmelik el-Kutâmî el-Fâsî. Beyânü’l-vehm ve’l- îhâmi’l-vâkıʿayn fî kitâbi’l-Ahkâm. 4 cilt. Medine: Dâru Taybe, 1418/1997.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• Sehâvî, Muhammed b. Abdurrahman. Fethu’l-muğîs. 4 cilt. Beyrut: Mektebetü’s-sünne, 1424/2003.
• Şahyar, Ayşe Esra. Zayıf Hadis Rivayeti. İstanbul: Akdem yayınları, 2011.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. el-Câmiu’l-kebîr (Sünen-i Tirmizî). 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamî, 1414/1996.
• Uğur, Mücteba. “Deylemî”, ”Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 9/266, Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Uğur, Mücteba. “Firdevsü’l-Ahbâr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 13/129-131. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Yıldırım, Enbiya. Hadisçiler ve Çelişki. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2009.
• Zehebî, Şemseddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. 25 cilt. thk. Şuayb el- Arnavûd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Zehebî, Şemseddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Kâşif fi ma’rifeti men lehu rivayetün fi’l-kütübi’s- Sitte. thk. Muhammed Avvâme. Kahire: Dâru’l-Kıble li’s-sekafeti’l-İslâmiyye, 1413/1992.