Kadının Boşanma Talebinde (Muhâleada) Kocanın Rızası Meselesi (Kazâî Hul‘/İftidâ)

Year 2025, Volume: 9 Issue: 2, 634 - 658, 30.06.2025

Selahattin Yılmaz

https://doi.org/10.32711/tiad.1596346

Abstract

İslam hukukunda klasik anlayışta kadının boşanma yöntemi olan muhâlea, kocanın rızasına bağlanmıştır. Muhâleada kocanın razı olma şartı, kadının devam ettirmek istemediği bir evliliğe mahkum olmasına veya kocanın bunu suistimal etmesine sebep olabilmektedir. Bu durum kadınları mağdur etmekte, muhâleayı yeterince kullanmalarını engellemektedir. Bu çalışma nitel bir çalışma olup, amacımız kadının boşanma ihtiyacı olduğu ve kocanın boşanmaya razı olmadığı durumlarda, kocaya mahkum olmadığını ve şâri‘in gösterdiği çıkış yolunu ortaya koymaktır. İslam hukuku her iki eşe de tek taraflı olarak boşanma imkânını tanımıştır. Muhâlea kadının kocası ile bir bedel üzerinde anlaşarak yapılan boşamayı kapsadığı gibi kocanın boşanmaya razı olmaması durumunda yetkili merciye/mahkemeye başvurarak bir bedel ile boşanmayı da kapsamaktadır. Kocanın muvafakat etmediği bu ikinci duruma iftidâ veya kazâî hul‘ da denmektedir. Kadının bu hakkı kocanın talak yetkisine mukabildir. Kocanın muhâleaya yanaşmadığı, nefretin oluştuğu, geçimsizlik ve sıkıntıların yaşandığı ve Allah’ın hududunu aşma ihtimali olan durumlarda kadın yetkili merciye başvurarak, bir bedel ile ayrılabilmektedir.

Keywords

Fıkıh , Talâk , Ahvâl-i Şahsiyye , Muhâlea , İftidâ , Kazâî Hul‘.

The Issue of Husband's Consent in Case of (in Mukhālaʿa) Women's Request for Divorce (Iftidâ, Qazâî Hul)

Abstract

According to the classical Islamic law view, the method of divorce for women, mukhala, cannot be realized without the husband's consent. In the classical understanding of mukhala, the husband's consent condition leads to abuses such as the woman living in a marriage she does not want or the husband demanding more compensation from the woman. This situation victimizes women in terms of human rights, family happiness and financially, and prevents women from using the mukhala in a healthy way. This article, which is a qualitative study, was created by scanning Islamic law sources using the inductive method. The aim of the study is to reveal the way out shown by the legislator in cases where the woman is obliged to divorce and her husband does not consent to the divorce. Islamic law has given both spouses the opportunity to divorce unilaterally. Mukhala covers the divorce that the woman agrees on with her husband for a price, and in cases where the husband does not consent, it also covers divorce for a price - usually by paying back the dowry and compensating the damage - by applying to the authority. This second situation, where the husband does not consent, is also called "iftida or qadī hul‘". In Islamic law, in return for the husband's authority to divorce, women are also given the right to divorce through "iftida/kazai hul'". In cases where the husband does not accept mukhala, hatred occurs, discord and troubles are experienced, and there is a possibility of exceeding the limits of Allah, the woman can apply to the authority and get a divorce paying the compensation.

Keywords

Fiqh , Talaq , Civil Status Law , Mukhala , Iftidâ , Qazâî Hul‘.

References

• Abdürrezzâk, İbn Hemmâm es-Sanânî. el-Musannef. 10 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 2013.
• Acar, H. İbrahim. İslam Hukukunda Evliliğin Sona Ermesi. Erzurum: EKEV Yayınları, 2000.
• Âl Huneyn, Abdullâh b. Muhammed b. Sa‘d. el-Hul‘u bi-talebi’z-zevceti li-ademi’l-viâmi mea zevcihâ. Riyâd: Dâru İbn Ferhûn, 2010.
• Aşşâ, Gassân. ez-Zevâc ve’t-talâk ve teaddüdü’z-zevcât fi’l-İslâm. Beyrut: Dârü’s-Sekafî, 2004.
• Atar, Fahrettin. “Muhâlea”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/397-401. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Avâyişe Hüseyin b. Avde. el-Mevsûatü’l-fıkhiyyetu’l-müyessere fî fıkhi’l-kitâb ve’s-sünneti’l-mutahhara. 7 Cilt. Amman: Mektebetu’l-İslâmiyye, 1429/2008.
• Aybakan, Bilal. “İkâle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/14-16. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Bayındır, Abdulaziz. Kuran Işığında Doğru Bildiğimiz Yanlışlar. İstanbul, 7. Baskı 2018.
• Barleman Kurdistan. “Kanûnu’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye..”. Erişim 15 Ekim 2023. https://www.parliament.krd/media/2498/قانون-رقم-15-قانون-تعديل-تطبيق-قانون-الأحوال-الشخصية-رقم-188-لسنة-1959-المعدل.pdf
• Bevvâbe el-Kânûniyye el-Katariyye. “Kanûnu’l-Üsre”. Erişim 15 Ekim 2023. https://www.almeezan.qa/LawView.aspx?opt&LawID=2558&
• Beyhakî. Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî. 7 Cilt. Dimeşk: Dâru İbn Kesîr, 1993.
• Câbir, Târık Yûsuf - Şımût, Hasen Teysîr. “Sultatu’l-kâdî fî icbâri’z-zevci alâ icâbeti talebi zevcetihi li’l-hul‘”. Mecelletü’l-Câmiatuu’l-İslâmiyye 27/3 ( 2019), 112-134.
• Cessâs, Ahmed b. Ali Ebû Bekr er-Râzî. Ahkâmu’l-Kur’ân, 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1405/1984.
• Cumhûriyetü’l-Arabiyyetü’s-Sûriye. “Kanûnu’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye”. Erişim 07 Nisan 2025.http://parliament.gov.sy/arabic/index.php?node=201&nid=11333&ref=tree&
• Dadaş, Mustafa Bülent. “İslâm Boşanma Hukukunda Hâkimin Yetki Sınırları”. Diyanet İlmî Dergi 59 (2023), 655-684.
• Dalgın, Nihat. İslam Hukukunda Boşama Yetkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2001.
• Dalgın, Nihat. Gündemdeki Tartışmalı Dini Konular. İstanbul: Ensar Neşriyat, 7. Basım, 2013.
• Dalgın, Nihat, “Boşanma İle İlgili Dini Hükümlere Yeni Yaklaşım Ve Yorumlar”, Küreselleşen Dünyada Aile. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Dâru’l-İftâ’. “Kanûnu’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye”. Erişim 15 Ekim 2023. https://www.aliftaa.jo/ShowContent.aspx?Id=205
• Derveze, Muhammed. İzzet et-Tefsîru’l-hadîs. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1383/1963.
• Desûkî, Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Ḥâşiyetü’d-Desûkî ale’ş-Şerḥi’l-kebîr. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle Aile İlmihali. İstanbul: Altınoluk Yayınları, 2001.
• Dusûkî, Muhammed. Fikhu’t-talâk beyne’t-taklîd ve’t-tecdîd. Kahire: Cumhûriyyetu Mısr el-Arabiyye Vizâretü’l-Evkaf, 2005.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. Beyrût: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebû Muhadde, Sâlim Abdullâh. “Medâ sultatu’l-kâdî fi’l-hul‘i’r-ridâî ve’l-kadâî”. Mecelletu’l-Ulûmu’l-İslâmî 21 (2019), 432-454.
• Ebû Şakka, Abdulhalim. İslam Kadın Ansiklopedisi. çev. Ali Arslan - Osman Arpaçukuru. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2007.
• Memleketü’l-Mağribiyye/Vizâratü’l-Adl. “Müdevvenetü’l-Üsre”. (Erişim 07 Nisan 2025).https://adala.justice.gov.ma/api/uploads/2024/07/22/%D9%85%D8%AF%D9%88%D9%86%D8%A9%20%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B3%D8%B1%D8%A9-1721646687560.pdf#toolbar=0&statusbar=0
• Ensârî, Abdulhamîd İsmâîl. “Hel yekûnu’l-hul‘u bi-irâdeti zevceti vehdeha”. el-Ve‘yu’l-İslâmî 423 (Şubat 2001), 68-69.
• Erbaş, Muammer. “Boşanma Örneğinde Dini Ahkâmın Kur’ân ve Sünnet Işığında Güncellenmesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 37 (2013), 9-47.
• Genâyim, Muhammed Nebil. Min fikhı’l-üsre fi’l-İslâm. Dâru’l-Hidâye, b.y.: 2006.
• Gültekin, Ayşe. “Hadis Kitaplarında Nakledilen Rivayetlere Göre Sâbit b. Kays ve Muhâlea ile Sonuçlanan Evlilikleri”. BAİD 16 (Aralık 2022), 273-309.
• Heyetu’l-Huberâ’ bi Meclisi’l-Vuzerâ’. “Nizâmü’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye”. Erişim 5 Mayıs 2025. https://laws.boe.gov.sa/BoeLaws/Laws/LawDetails/4d72d829-947b-45d5-b9b5-ae5800d6bac2/1
• İbrâhim, Hâris Alî. “Sultatu’l-kâdî fi’l-huli bidûni rida’z-zevci dirâseten mukâreneten fi’l-fikhi’l-İslâmî ve’l-kânûn”. Hevâliyât âdâbu Aynu’ş-Şems 49/3 (2021), 33-49.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî. Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1379.
• İbn Hanbel, Ahmed. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. 50 Cilt. b.y.: Müesesetü’r-Risâle, 2001.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. el-Muhallâ bi‘l-âsâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Mugnî. b.y.: Mektebetu’l-Kahire, 1968.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Hafîd. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-Muktesıd. Beyrut: Dâru’l-Marife 2000.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdulvâhid es-Sivâsî. Fethu’l-kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1970.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbâs Takiyyuddîn Ahmed b. Abdulhalîm. Mecmûu’l-fetâvâ. 35 Cilt. Medine: Mecme‘u’l-Melik Fehd li-Tibâeti’l-Mushâfi’ş-Şerîf, 2004.
• İslamweb, “Hul‘u’l-kâdî dune rida’z-zevc” Erişim 20 Ağustos 2024. https://www.islamweb.net/ar/fatwa/137038/ خلع-القاضي-دون-رضا-الزوج
• Kanûnu’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye li-Devleti’l-İmârâti’l-Arabiyyeti’l-Müttehide. Erişim 25 Aralık 2022. https://courts.rak.ae/Shared%20Documents/Lawsanddecisions/قانون%20الاحوال%20الشخصية.pdf
• Kânûnu’l-Üsre. Erişim 15 Ekim 2023. http://jafbase.fr/docMaghreb/Algeriecode_famille.pdf
• Karadavî, Yusuf. Günümüzde Fetvanın Değişebilirliği. İstanbul: Nida Yayıncılık, 1. Basım, 2012.
• Kerîm, Fârûk Abdullâh. el-Vesît fî şerhi’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye el-Irâk. b.y.: Camiatu Suleymaniye, 2004.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd. Bedâiu’s-sanâi‘. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Köse, Saffet. Çağdaş İhtiyaçlar ve İslam Hukuku. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2004.
• Köse, Saffet. İslam Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanılması. İstanbul: Marmara Üniv. İlahiyat Vakfı Yayınları, 1997.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, Kahire 1964.
• Mevdûdî, Ebu’l-A‘lâ. Hukuku’z-zevceyn. Cidde: ed-Dâru’s-Suûdiye, 1985.
• Mugniyye, Muhammed Cevâd. el-Fıkhu alâ mezâhibi’l-hamse. Beyrut: Dâru’l-Cevâd, 2000.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn b. Şeref - Mutîî, Muhammed Necîb. el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb.20 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
• Osmanlı Hukuk-ı Aile kararnamesi. nşr. Orhan Çeker. Konya: Mehir Vakfı, 2012.
• Riâsetü’l-Cumhûriyye. “Kanûnu’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye”. Erişim 25 Aralık 2022. https://yemen-nic.info/db/laws_ye/detail.php?ID=11351
• Sâbık, Seyyid. Fikhu’s-sünne. Kahire: Dâru’l-Feth, 1999.
• Sâbûnî, Abdurrahmân. Medâ hürriyyeti'z-zevceyn fi't-talâk fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Beyrut: Dârü'l-Fikr, 1968.
• Sâbûnî, Abdurrahmân. Nizâmü’l-üsre ve hallu müşkilâtihâ fî dav’i’l-İslâm. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 2001.
• Sudan Laws. “Kanûnu’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye li’l-Müslümîn”. Erişim 07 Nisan 2025. http://www.lawsofsudan.net/dmdocuments/ahwal.pdf
• Şerîf, Muhammed Abdulğaffar. “el-Hul‘u ve sultatu’l-kadî fî ikâihi”. noor-book.com, Erşim 20.08.2024. https://www.noor-book.com/كتاب-1305-الخلع-وسلطه-القاضي-في-ايقاعه-pdf
• Şirbînî, Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Delilleri ile Büyük Şâfiî Fıkhı Muğni’l-Muhtâc. çev. Soner Duman. İstanbul: Mirac Yayınları, 2015.
• Vizâretu’l-Adl. “Ahkâmu’l-Hâsse bi’z-Zevâc ve’t-Talâk”. Erişim 07 Nisan 2025. https://aladel.gov.ly/home/?p=1246
• Vizâretü’l-Adl. “Kanûnu’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye”. Erişim 25 Aralık 2022. https://www.e.gov.kw/sites/kgoarabic/Forms/QanoonAlAhwalAlMadaniyah.pdf
• Yıldız, Fatma. Kur’ân ve Sünnete Göre Kadının Evliliği Sona Erdirme Hakkı. İstanbul: İstanbul Üniv. SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Yılmaz, İbrahim. Yetki ve Sistem Açısından İslam Hukukunda Boşanma. Kayseri: Laçin Yayınları, 2007.
• Yargı, Mehmet Ali. “Bedel Karşılığında Boşanma ve Muhâlea Uygulamaları: Suudi Arabistan’da Bir İnceleme”. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (2012), 141-172.
• Yavuz, Yunus Vehbi. “Kadının Evlenmesi ve Boşanması”. Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı I. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Zeydân, Abdülkerîm. Kadın ve Aile Fıkhı Ansiklopedisi. çev. Heyet. İstanbul: Asalet Yayınları, 2019.
• Zîbârî, Amir Saîd. Ahkâmu’l-hul‘ fî’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1997.