The Life and Scientific Works of Mahmut Hattab es-Subkî, the Commentator of Sunnah

Year 2025, Volume: 9 Issue: 3, 1165 - 1189, 30.09.2025

Tuba Öztürk

https://doi.org/10.32711/tiad.1747179

Abstract

This article comprehensively examines the life, scholarly personality, and contributions to Islamic sciences of Mahmud Hattâb es-Sübkî, one of the most prominent hadith and fiqh scholars of recent times. In the study, especially his interpretive approach, which is based on the unity of hadith and fiqh, is examined through his commentary titled al-Manhal al-'azb al-mawrud on Abu Dawud's Sunan. In addition, Sübkî's educational process at Al-Azhar University, his combative religious stance, his activities aimed at social reform as the founder of el-Cem'iyyetü'ş-Şer'iyye, and his approach to Sufism are also evaluated. In his works, the author reflects a unique perspective that blends script and textual analysis with jurisprudential interpretation, away from sectarian prejudice and centered on the authentic Sunnah. The study aims to present Sübkî's scientific legacy to both academic researchers and readers who wish to benefit from it. To this end, a qualitative research method was used to investigate the author's life and works, drawing on biographical analysis and textual interpretation.

Keywords

Hattâb es-Subkî , al-Manhal al- , commentary on Sunan , fiqh , hadith , Al-Azhar , el-Cem

Sünen Şârihi Mahmut Hattâb es-Sübkî’nin Hayatı ve İlmî Çalışmaları

Abstract

Bu makale, son dönem hadis ve fıkıh âlimlerinden Mahmud Hattâb es-Sübkî’nin hayatı, ilmî kişiliği ve İslami ilimlere katkılarını çok yönlü bir biçimde ele almaktadır. Çalışmada özellikle, Ebû Dâvûd’un Sünen adlı eserine yazdığı el-Menhelü’l-‘azbü’l-mevrûd isimli şerhi üzerinden onun hadis ve fıkıh bütünlüğünü esas alan yorumlayıcı yaklaşımı ele alınmıştır. Bunun yanı sıra, Sübkî’nin Ezher Üniversitesi’ndeki eğitim süreci, mücadeleci dinî duruşu, el-Cem‘iyyetü’ş-Şer‘iyye’nin kurucusu olarak toplumsal ıslaha yönelik faaliyetleri ve tasavvufa dair yaklaşımı da değerlendirilmiştir. Müellif, eserlerinde sened ve metin tahlilini fıkhî yorumla harmanlayan, mezhep taassubundan uzak ve sahih sünneti merkeze alan özgün bir bakış açısını yansıtmaktadır. Çalışma, Sübkî’nin ilmî mirasını hem akademik araştırmalara hem de kendisinden istifade etmek isteyen okuyucu kitlesine sunmayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda müellifin hayatı ve eserleri üzerine nitel araştırma yöntemiyle bir tahkik yapılmış; biyografik tahlil ve metin çözümlemelerine başvurulmuştur

Keywords

Hattâb es-Sübkî , el-Menhelü’l-‘azbü’l-mevrûd , Sünen şerhi , fıkıh , hadis , Ezher , el-Cem‘iyyetü’ş-Şer‘iyye

References

• Arıkan, Adem. “Çağdaş İslâmî Akımlar Literatürü”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 15/29 (2017), 243-300.
• Âzimî, Füheyd Seyf Füheyd el-. Menhecü imâm Mahmud Hattâb es-Sübkî fî kitâbihî el-menhelü’l-azbü’l-mevrûd şerhü Süneni’l-İmâm Ebî Dâvud. Kahire: Ezher Üniversitesi, Doktora Tezi, 2009.
• Bân, Ahmet. el-Harekâtu’s-selefiyye fi Mısır. Kahire: Merkezu’n-Nil li’d-Dirâsât, 2012.
• Baş, Derya. “Zerrûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/297-300. İstanbul: TDV, 2013.
• Bülbül Pehlivan, Sibel. Suudi Arabistan’ın Mısır Politikasında Selefiliğin Rolü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Çakmaktaş, Nurullah. Mısırda Selefi Hareket. İstanbul: Açılım Kitap, 2016.
• Çakmaktaş, Nurullah. “Mısırda Selefîliğin Toplumsal Tercih ve Nedenleri”. Akademik Orta Doğu 9/2 (2015), 27-54.
• Dinçoğlu, Mehmet. Ebû Dâvûd’un Süneni (Kaynakları ve Tasnif Metodu). Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Görgün, Hilal. “Mısır”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/555-557. Ankara: TDV, 2004.
• Hâmid Hattâb, Abdülazîm. Lemehât min târîhi’l-imâm Mahmûd Hattâb es-Sübkî. Dâru’l-İ’tisâm, 1986.
• Kehhâle, Ömer b. Rıza b. Muhammed Râğıb b. Abdülğanî. Mu’cemü’l-müellifîn. 13 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, 2010.
• Kızıler, Hamdi. “Ömer Yılmaz, Geçmişten Günümüze Tasavvuf ve Tarîkatlar”. İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 5/4 (2016), 1224-1228.
• Merğanî, Imâd Abdülğaffâr Abdülhalîm el-. el-İmâm Mahmud Hattâb es-Sübkî ve mekânetühü’l-fıkhıyye. Kahire: Kahire Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Mervî, Muhammed el-. Mecelletü’l-Muhtâr el-İslâmî, 23 (Nisan 1988), 74.
• Münîb, Abdülmün’im. Delilu’l-Harekati’l-İslamiyyeti’l-Misriyye. Kahire: Mektebetu Medbuli, 2010.
• Özkan, Halit. “Ebû Dâvud’un es-Sünen’i Üzerine Yazılmış Şerhler”. Hadis Şerh Literatürü II. ed. Mustafa Macit Karagözoğlu. İstanbul: İFAV, 2022.
• Parlak, Nizamettin. Lisânüddîn İbnü’l-Hatîb’in Siyasi Kişiliği ve Tarihçiliği. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2004.
• Sıddık, Muhammed, XX. Asırda Hadis Çalışmaları, Ankara: Fecr Yayınlar, 2022
• Sübkî, Mahmûd b. Muhammed b. Ahmed Hattâb es-. ed-Dînü’l-hâlisu/İrşâdü’l-halk ilâ dîni’l-hakk. thk. Ebu’l-Kâsım İbrahim, el-Mektebetü'l-Mahmûdiyyetü's-Sübkiyye, 1411/1991.
• Sübkî, Mahmûd b. Muhammed b. Ahmed Hattâb es-. el-Ahdü’l-vesîk limen erâde sülûki ahseni’t-tarîk. thk. Mahmûd Tayyib b. Muhammed Ahmed Şevvâlî. Kahire: Matbaatü’l-Fütûh’ul-Edebiyye, 1931.
• Sübkî, Mahmûd b. Muhammed b. Ahmed Hattâb es-. A’zebü’l-mesâliki’l-mahmûdiyye fi’t-tasavvuf ve’l-ahkâmi’l-fıkhiyye. ed. Muhammed el-Baltacî. thk. Said Abfülfettah. Kahire: Dârü’l-Menâr, 2000.
• Sübkî, Mahmûd b. Muhammed b. Ahmed Hattâb es-. el-Menhelü’l-azbü’l-mevrûd şerhü Süneni’l-İmâm Ebî Dâvud. 10 Cilt. Beyrut, Lübnan: Sîretü’t-Târihu’l-ArabÎ, ts.
• Sübkî, Mahmûd b. Muhammed b. Ahmed Hattâb es-. Hikmetü’l-basîr li-fehmi mecmû’i’l-emîr. Hayâmiyye: Mektebetü’ş-Şeyh, El yazması., ts.
• Sübkî, Mahmûd b. Muhammed b. Ahmed Hattâb es-. İthâfü’l-kâinât bi beyâni mezhebi’s-selef ve’l-halef fi’l-müteşâbihât. Kahire: Dâru’l-Vâbil, 2000.
• Turan, Abdülbâki. “İbn Mâlik et-Tâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20/169-171. İstanbul: TDV, 1994.
• Uludağ, Süleyman. “Tarihî Süreçte Selefîlik-Tasavvuf İlişkileri”. İlahiyat Akademi Dergisi 1-2 (2015), 253-262.
• Ünlüsoy, Kamile. “Mısır Selefîliği ve İhvân-ı Müslimîn ile İlişkisi”. e-Makalât Mezhep Araştırmaları 9 (2016), 39-75.
• Yalçın, Ahmet. “İbn Teymiyye’de Selefî Düşünce-Tasavvuf İlişkisi”. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (KÜSBD) 9/1 (Ocak 2019), 139-156.
• Yeniel, Necati - Kayapınar, Hüseyin. Sünen-i Ebî Dâvud Terceme ve Şerhi. 16 Cilt. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1987. Yıldırım, Ramazan. “Cemaatten Partiye Dönüşen Selefîlik”. Seta Analiz 73 (2013), 1-24.
• Zirikli, Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Ali b. Fâris el-. el-A’lâm (Kâmûsu terâcimi li-eşhüri’r-ricâli ve’n-nisâi mine’l-arabi ve’l-müsta’ribîne ve’l-müsteşrikîn). 8 Cilt. Dâru’l-Ilmi li’l-Melâyîn, 2002.