The Relationship Between Marfūʻ and Maktūʻ Within the Framework of The Hanafī Hadith Conception - With Special Example of Abū Yūsuf’s Kitāb al-Āthār-

Year 2025, Volume: 9 Issue: 3, 1269 - 1294, 30.09.2025

Ramazan Doğanay

https://doi.org/10.32711/tiad.1752629

Abstract

There are differing opinions on whether the Tabi'in's opinions are binding; the overwhelming majority of scholars have not accepted them as binding. Despite this, scholarly approaches such as the Ahl al-ḥadīth and Ahl al-raʼy have placed particular emphasis on the Tabi'in within their own chains of knowledge and frequently mention the names of some of them. Members of the Ahl al-raʼy have placed greater emphasis on the views and practices of some Tabi'in than on those of others, particularly Ibrahim al-Nakha'i, Alqamah, Aswad and Shurayh. The reasons why Hanafis privileged the views and practices of the aforementioned Tabi'in and the underlying motivations behind their frequent references to their understanding of hadith and sunnah, necessitated the conduct of this study. The aim of this study is to examine the importance Hanafi scholars attach to the views of some Tabi'in and, in this context, to demonstrate the relationship between a narration that is Marfūʻ and Maktūʻ through some examples. The research is limited to the examples of Ibrahim al-Nakha'i in Abū Yūsuf 's Kitāb al-Āthār. The research concludes that most of Ibrahim al-Nakha'i's fatwas are based on a marfu' source, and therefore, his opinions are frequently consulted by Hanafi scholars.

Keywords

Hadith , Marfūʻ , Maktūʻ , Abū Yūsuf , Kitāb al-Āthār

Hanefî Hadis Anlayışı Çerçevesinde Merfû-Maktû İlişkisi-Ebû Yûsuf’un Kitâbü’l-Âsâr’ı Özelinde-

Abstract

Tâbiînin kavillerinin bağlayıcı olup olmadığı hususunda farklı görüşler ileri sürülmüş; ulemânın kâhir ekseriyeti bunları bağlayıcı kabul etmemiştir. Durum böyle olsa da ehl-i hadis ve ehl-i rey gibi ilmî yaklaşımlar, kendi ilim silsilelerinde yer alan tâbiîlere ayrı önem atfetmişler ve tâbiînden bazılarının isimlerini sıklıkla zikretmişlerdir. Ehl-i rey mensupları başta İbrâhim en-Nehaî, Alkame, Esved ve Şüreyh olmak üzere bazı tâbiîlerin görüş ve uygulamalarına, diğerlerinkinden daha fazla ehemmiyet vermişlerdir. Hanefîlerin mezkûr tâbiîlerin görüş ve uygulamalarına ayrıcalık tanımış olmalarının nedenleri ve onların hadis ile sünnet anlayışlarına sıklıkla işaret etmiş olmalarının arkasında yatan sâikler, bu çalışmanın yapılmasını zaruri kılmıştır. Çalışmanın amacı, Hanefî ulemânın, bazı tâbiînin görüşlerine atfettikleri önemin nedenini incelemek ve bu bağlamda merfû rivâyet ile maktû rivâyet arasındaki ilişkiyi bazı örnekler üzerinden ortaya koymaktır. Araştırma Ebû Yûsuf’un Kitâbü’l-Âsâr’ındaki İbrâhim en-Nehaî örnekleriyle sınırlandırılmıştır. Araştırmada, İbrâhim en-Nehaî’nin fetvâlarının çoğunun merfû bir asla dayandığı, bu sebeple Hanefî ulemâsı tarafından onun görüşlerine sıklıkla müracaat edildiği sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Hadis , Merfû , Maktû , Ebû Yûsuf , Kitâbü’l-Âsâr

References

• Abdürrezzâk b. Hemmâm, Ebû Bekr es-San‘ânî. el-Musannef. thk. Merkezü'l-Buhûs ve Tekniyetü'l-Ma‘lûmât- Dâru't-Ta'sîl. 10 Cilt. yy: Dâru't-Ta'sîl, 2004.
• Ahmet Yücel, Oryantalist Hadis Anlayışı ve Eleştirisi. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Aktepe, İshak Emin. Erken Dönem İslâm Hukukçularının Sünnet Anlayışı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Basım, 2010.
• Askalânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer el-. Ta‘cîlü’l-menfa‘a bi zevâidi ricâli’l-eimmeti’l-erba‘a. thk. İkrâmullah İmdâdulhak. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâir, 1996.
• Bayder, Osman. Kurucu İmama Muhalefetin İmkan ve Sınırı -Hanefî Mezhebi Örneği-. Ankara: Maarif Mektepleri, 2018.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ. Futûhu’l-buldân. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, by., 1988.
• Buhârî. Buhârî (Mevsû‘atü’l-hadisi’ş-şerîf: el-Kütübü’s-sitte). nşr. Sâlih b. Abdilazîz b. Muhammed b. İbrâhîm Âlü’ş-Şeyh. Riyâd: Dâru’s-Selâm, 4. Basım, 2008.
• Demirci, Sümeyye Onuk. İslâm Hukuk Tarihinde Fukahâ-yi Seb’a. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2023.
• ed-Demîrî, Kemâlüddîn Muhammed b. Mûsâ. en-Necmü'l-vehhâc fî şerhi'l-Minhâc. thk. Lecnetün ‘İlmiyye. 10 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2004.
• Doğanay, Ramazan. Hadis İlminin Teşekkül Sürecinde Şeybânî ile Şâfiî’nin Rolü -Mukayeseli Bir İnceleme-. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2024.
• Doğanay, Ramazan. “Tâbiînin Rivâyetleri Üzerine Bir Analiz -Muvatta Örneği-”. 169-195. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2024.
• Doğanay, Süleyman. Oryantalistlerin Hadisleri Tarihlendime Yaklaşımları. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.
• Ebû Dâvud. Sünenü Ebî Dâvûd (Mevsû‘atü’l-hadisi’ş-şerîf: el-Kütübü’s-sitte). nşr. Sâlih b. Abdilazîz b. Muhammed b. İbrâhîm Âlü’ş-Şeyh. Riyâd: Dâru’s-Selâm, 4. Basım, 2008.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kûb b. İbrâhîm. el-Âsâr. thk. Ebu’l-Vefâ el-Afganî. Haydarâbâd: Lecnetü İhyâi’l-Me‘ârifi’n-Nu‘mâniyye, 1431.
• Ebû Zehv, Muhammed. el-Hadîs ve’l-muhaddisûn. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1958.
• Emîn, Ahmed. Duha’l-İslâm. 3 Cilt. y.y.: Mektebetü’l-‘Usra, by., 1997.
• Ertan, Eyüp. İbrahim en-Nehaî ve Ebû Hanîfe’nin Fıkhî Görüşlerinin Mukayeseli Analizi. Ankara: Sonçağ Akademi, 2023.
• Goldziher, Ignaz. Muslim Studies. Çev. C. R. Baber- S. M. Stern. 2 Cilt. London, 1971.
• Hatîb, el-Bagdâdî el-. el-Câmi‘ li ahlâki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi‘. thk. Mahmûd et-Tahhân. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Me‘ârif, 2007.
• Hazne, Heysem. Tetavvuru’l-fikri’l-usûliyyi’l-Hanefî -Dirâse târîhiyye tahlîliyye tatbîkiyye-. Ammân: Dârü’r-Râzî, 2007.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. es-Sikât. thk. Muhammed Abdulmu‘îd Hân. 9 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Me‘ârifi’l-Osmâniyye, 1973.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. el-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-du‘afâ ve’l-metrûkîn, thk. Muhammed İbrâhîm Zâyed, 2 Cilt, Haleb: Dâru’l-Va‘y, 1980.
• İbn Medînî, Ebu’l-Hasen Ali. ‘İlelü’l-hadîs ve ma‘rifetü’r-ricâl ve’t-târîh. thk. Mâzin b. Muhammed es-Sersâvî. Suûdî Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 3. Basım, 2005.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1957.
• Kahraman, Hüseyin. Ehl-i Rey Yurdu Kûfe’de Özgün Bir Hadis Âlimi ’Âmir eş-Şa’bî. Bursa: Emin Yayınları, 2019.
• Kalkan Yorulmaz, Nilüfer. Ehl-i Rey’in Rivayet Anlayışı (İmam Muhammed’in Kitâbu’l-Âsâr’ı Örneği). İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2018.
• Karagözoğlu, Mustafa Macit. Maktû Hadis ve Delil Değeri. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2007. (TDV İslâm Araştırmaları Merkezi).
• Kevserî, Muhammed Zâhid. Fıkhu ehli’l-Irâk ve hadîsuhum. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Kâhire: el-Mektebetü’l-Ezheriye li’t-Türâs, by., 2002.
• Koçinkağ, Mansur. Erken Dönem İslam Hukuk Düşüncesinde Re’y ve Hadis. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2018.
• Mâlik, Muvatta, thk. Muhammed Mustafâ el-A’zami, Abu Dabi: Müessesetü Zâyed b. Sultân Âl Nahyân li’l-A’mâli’l-Hayriyye ve’l-İnsâniyye, 2004.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâluddîn Yûsuf b. Abdurrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Motzki, Harald. The Origins of Islamic Jurisprudence: Meccan Fiqh Before the Classical Schools. Çev.: Marion H. Katz. Brill, 2002.
• Motzki, Harald. İsnad ve Metin Bağlamında Hadis Tarihlendirme Metotları. Çev. Bekir Kuzudişli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Özkan, Halit. Hicri İlk İki Asırda Farklı Şehirlerde Amel Telakkisi Oluşumunda Sünnet ve Hadisin Yeri. İstanbul : Marmara Üniversitesi, 2006.
• Özşenel, Mehmet. Ebû Yûsuf’un Hadis Anlayışı. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2023.
• Özşenel, Mehmet. Hanefî Hadis Anlayışının Teşekkülü. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Özşenel, Mehmet. İlk Dönem Hadis-Rey Tartışmaları Şeybânî Örneği. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Schacht, Joseph. The Origins of Muhammadan Jurisprudence. Oxford: Clarendon Press, 1975.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b Sehl. Usûlu’s-Serahsî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Afganî. 2 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1993.
• Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl Serahsî, el-Mebsût, thk. Cem‘un min efâdili'l-‘ulemâ. 31 Cilt. Mısır: Dârü's-Se‘âde, 1431.
• Suiçmez, Yusuf. Sahabe ve Tabiin Sözlerinin Hz. Peygamber'e Nispeti. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Şâfiʿî. el-Ümm. thk. Rıf‘at Fevzî Abdulmuttalib. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 4. Basım, 2011.
• Şeybânî. el-Âsâr,. thk. Hâlid el-Avvâd. 2 Cilt. Kuveyt: Dâru’n-Nevâdir, 2. Basım, 2011.
• Şeybânî. el-Asl. thk. Mehmet Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Şeybânî. Kitâbu’l-Hucce ‘alâ Ehli’l-Medîne. thk. Mehdî Hasan el-Keylânî el-Kâdirî. 2 Cilt. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kütüb, 2006.
• Tirmizî. Câmi‘u’t-Tirmizî (Mevsû‘atü’l-hadisi’ş-şerîf: el-Kütübü’s-sitte). nşr. Sâlih b. Abdilazîz b. Muhammed b. İbrâhîm Âlü’ş-Şeyh. Riyâd: Dâru’s-Selâm, 4. Basım, 2008.
• Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebu Hanife’nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlıḡı, 4. Basım, 2012.
• Yahyâ b. Maîn, Ebû Zekeriyyâ. Târîhu İbn Maîn (Rivâyetu’d-Dûrî). thk. Nûr Seyf Ahmed Muhammed. 4 Cilt. Mekke: Merkezu’l-Bahsi’l-‘İlmî ve İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1979.
• Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Mecmû‘atun mine’l-muhakkikîn. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.