İmprisonment Theme in the Poems of Kattâl al-Kilâbî, One of the Su'luk Poets of the Umayyad Period

Year 2023, , 305 - 331, 31.12.2023

Yusuf Buhan

https://doi.org/10.33718/tid.1350079

Abstract

The role of poems in comprehending and transmitting the elements of Arabic literature and culture is unquestionable. The poems composed by Su'luk poets, which arose as a response to the societal inequities and injustices experienced, similarly fulfill this objective. These poems, distinct from classical Arabic poetry due to their utilization of concise lines and departure from the al-aṭlāl tradition, illuminate the political, social, and cultural landscape of the era. This study delves into the su'luk movement and the fundamental characteristics of su'luk poets within the contextual boundaries of the Jahiliyyah, Sadru'l-Islam, and Umayyad epochs. According to this, it can be stated that during the early stages of the su'luk movement, a quest for justice and wealth redistribution from the affluent to the underprivileged was evident. However, particularly in the Umayyad era, being a su'luk evolved into a profession and had a political meaning. Furthermore, in this study, the life and personality of al-Qattāl al-Kilābī, who is known for the number of murders he committed during the Umayyad period, and some of the poems that he wrote in his imprisonment were mentioned. While the phenomenon of imprisonment had precedent in earlier epochs, it can be posited that its prevalence became more pronounced during the Umayyad period. In this context, akin to other poets who cherished their liberty, al-Qattâl conveyed his experiences of imprisonment, the spiritual conflicts he underwent, his interactions with authorities, and related themes in his poetic compositions. Circumstances such as exile from his tribe, pursuit by the state, and imprisonment compelled al-Qattâl to adopt a nomadic lifestyle, resulting in feelings of isolation, helplessness, and pessimism. Through al-Qattâl's prison-themed poems, not only can insight be gained into the prevailing prison culture of that era, but also the names of regions, cities, and locales come to light. Given that the diwan of most Su'luk poets have not endured, al-Qattâl's poems play a crucial role in filling a significant void within this field.

Keywords

Arabic Language and Rhetoric, Poetry, Su'luk, Qattal al-Kilabi, Imprisonment Depiction

Emevî Dönemi Su‘lûk Şairlerinden Kattâl el-Kilâbî’nin Şiirlerinde Hapis Teması

Abstract

Arap edebiyatı ve kültürüne dair ögelerin bilinmesi ve aktarılmasında şiirlerin rolü yadsınamaz. Toplum içerisinde yaşanan eşitsizlik ve adaletsizliklere bir tepki olarak ortaya çıkan su‘lûk şairlerin kaleme aldıkları şiirler de bu amaca hizmet etmektedir. Klasik Arap şiirinden kısa dizelerden oluşmaları ve atlâl geleneğinin terk edilmesi gibi yönlerden ayrılan bu tür şiirler, dönemin siyasi, sosyal ve kültürel yapısına ışık tutmaktadır. Bu çalışmada su‘lûk hareketi ve su‘lûk şairlerin temel özellikleri Cahiliye, Sadru’l-İslam ve Emevî dönemleri çerçevesinde ele alınmıştır. Buna göre su‘lûk hareketinin başlangıcında bir hak arayışı ve zenginden alıp fakire vermek söz konusuyken özellikle Emevî dönemine gelindiğinde su‘lûk olmanın bir meslek haline geldiği ve siyasi bir anlam içerdiği belirtilebilir. Ayrıca bu çalışmada Emevî döneminde işlediği cinayetlerin çokluğuyla tanınan Kattâl el-Kilâbî’nin hayatına, kişiliğine ve hapis teması bağlamında kaleme aldığı bazı şiirlerine değinilmiştir. Önceki dönemlerde de var olmakla birlikte hapis olgusunun Emevî döneminde yaygınlaştığı ifade edilebilir. Bu çerçevede Kattâl da özgürlüklerine düşkün diğer su‘lûk şairler gibi hapis hayatını, yaşadığı ruhsal gerilimleri, görevlilerin kendisine karşı tutumunu vb. hususları şiirlerine yansıtmıştır. Kabileden soyutlanma, devlet tarafından aranma ve hapse atılma durumu Kattâl’ın göçebe hayat sürdürmesine, yalnızlık, çaresizlik ve karamsarlık duygularına kapılmasına sebebiyet vermiştir. Kattâl’ın hapis hayatına dair yazdığı şiirler üzerinden dönemin hapishane kültürünün yanı sıra bölge, şehir ve yer-mekân isimlerine de ulaşılabilmektedir. Su‘lûk şairlerin ekseriyetinin divanının günümüze ulaşmadığı göz önüne alındığında Kattâl’ın şiirleri, bu alandaki önemli bir boşluğu doldurmaktadır.

Keywords

Arap Dili ve Belagatı, Şiir, Su‘lûk, Kattâl el-Kilâbî, Hapis Tasviri

References

• Abdülkâdir, el-Emîn Muhammed. el-Kıyemi’l-ictimâ‘iyye ve’l-fenniyye fî şi‘ri’s-sa‘âlîk. Hartûm: Câmi‘atü’l-Hartûm Külliyeti’l-Âdâb, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• ‘Âmidî, Hasan b. Bişr. el-Müʾtelif ve’l-muhtelif. thk. Fritz Krenkow. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1. Basım, 1991.
• Artuk, Mehmet Emin - Alşahin, Mehmet Emin. “Hapis Cezalarının ve Cezaevlerinin Tarihi Gelişimi” 21/2 (2015), 145-185.
• Asım, Mohammad Shakib. “Klasi̇k Arap Şi̇i̇ri̇nde Habsi̇yye/Hapi̇shane Şi̇i̇rleri̇”. Universal Journal of Theology 6/1 (2021), 155-181.
• Aşkan, Timur. Şenferâ ve Eseri̇ (Dîvân’ı ve Lâmi̇yyetü’l-‘Arab’ı). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Aycan, İrfan. “Mervân I”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/225-227. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Ayyıldız, Esat. Büyük Murakkış’ın Hayatı, Şi̇i̇rleri̇ ve Arap Edebi̇yatındaki̇ Yeri̇. Ankara: Sonçağ Akademi, 1. Basım, 2022.
• Ayyıldız, Esat. “Emevî Dönemi Şairi Mâlik b. er-Reyb’in Bir Suikast Girişimi Atlatması Hakkında Nazmettiği İki Kasidesinin İncelemesi”. Taras Shevchenko 7th International Conference on Social Sciences. ed. Zekeriya Nas - Zhanuzak Alimgerey. 1-9. Ankara: IKSAD Global, 2021.
• Bâbetî, Azîze Fevâl. Mu‘cemu’ş-Şu‘arâi’l-Muhadramîn ve’l-Umeviyyîn. Trablus-Lübnan: Curûs Pres-Dâru Sâdır, 1. Basım, 1998.
• Bağdâdî, Abdulkâdir. Hizânetü’l-edeb ve lübbü lübâbi Lisâni’l-‘Arab. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 13 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 4. Basım, 1997.
• Bardakoğlu, Ali. “Hapis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/54-64. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Bezci, Ramazan. “Siyasi Yaklaşımın Edebiyata Yansıması Örneği, Emevîlerde Kasidede Atlâl Olgusu”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 32 (2023), 1138-1158.
• Câhız, Ebû Osmân. el-Hayevân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1424.
• Câsim, Sehâd Nasîf. “es-Sa‘âlîk ve devruhum fi’l-hayâti’l-ictimâ‘iyye hatte nihâyeti’l-asri’l-Emevî”. Mecelletu’l-Meleviyye 7/19 (2020), 393-412.
• Cevherî, Ebû Nasr el-. es-Sıhâh Tâcü’l-lüga ve sıhâhu’l-ʿArabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr ʿAttâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm, 4. Basım, 1987.
• Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi-I. ed. Sadık Armutlu. Kayseri: Fenomen Yayıncılık, 4. Basım, 2019.
• Doğan, Adem. Arap Edebi̇yatında Eşkiya Şai̇rler (Cahi̇li̇ye Dönemi̇nden İlk Abbasîler Dönemi̇ne Kadar). Bingöl: Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Doğan, Adem. “Arap Edebi̇yatında Suʿlûk Şai̇rleri̇n Şi̇i̇r Temaları”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2020), 163-191.
• Durmuş, İsmail. “Kattâl el-Kilâbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-2/29-30. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Durmuş, İsmail. “Su‘lûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-2/528-530. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Emin, Ahmed. es-Sa‘leke ve’l-fütüvve fi’l-İslâm. Kahire: Müessesetü Hindâvî, 1951.
• Ensârî, Ebû Zeyd. en-Nevâdir fi’l-lüga. thk. Muhammed Abdülkadir Ahmed. Dâru’ş-Şurûk, 1. Basım, 1981.
• Ezherî, Ebû Mansûr. Tehzîbü’l-lüga. thk. Muhammed Ivaz Mur‘ib. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1. Basım, 2001.
• Fahruddîn, Sâhira ‘Âdil. el-Kattâl el-Kilâbî şâ‘iran. Ürdün: Câmi‘atu’n-Necâhi’l-Vataniyye Külliyyeti’l-Âdâb, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Ferâhidî, Halil b. Ahmed el-. Kitâbü’l-ʿayn. thk. Mehdî Mahzûmî - İbrahim es-Sâmerrâî. 8 Cilt. Mektebetü’l-Hilâl, ts. Gazzî, Avâd Kâzım - Şuheyb, Hedîl Avde. “el-Lûgûs ve remziyyetü’t-temerrüd fî şi‘ri’l-Kattâl el-Kilâbî”. Mecelletu Âdâb Zîkâr 22 (2017), 345-368.
• Göçemen, Yakup. “Eşkiya (suʻlûk) Şai̇r ʻUrve b. el-Verd’i̇n Sosyal Adalet ve Dayanışma Anlayışı”. NÜSHA 51 (2020), 117-146. Hakîm, Hasan İsa - Abbâs el-İbrâhimî, Selâm Kenâvî. “İslâm’dan Önce Arap Yarımadasındaki Sa‘âlîk Grupları -Arap Kargaları Taifesinin Örnekleri-”. çev. Hakan Temir. Siyer Araştırmaları Dergisi 4 (2018), 139-158.
• Hamevî, Yâkūt. Mu’cemu’l-buldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 2. Basım, 1995.
• Han, Pınar. Cahiliye Devri Arap Edebiyatı’nda Sa‘alîk Şairlerinden Teebbeta Şerran ve Dîvânı. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Hasan, İzzet. Şi‘ru’l-vukûf ‘ale’l-atlâl mine’l-câhiliyye ilâ nihâyeti’l-karni’s-sâlis. Dımeşk, 1968.
• Hasûn, Ahmed Enîs. “Kırâat fî hareketi’s-sa‘leke fi’l-asri’l-Emevî”. Vizâretü’s-Sekâfe 50/578 (2011), 52-80.
• Hazm, Ebû Muhammed b Ali b Ahmed b Saîd ez-Zahiri İbn. Cemheretu ensâbi’l-‘Arab. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 1 Cilt. Kahire: Dârü’l-Ma‘ârif, 5. Basım, 1982.
• Hıfnî, Abdulhalîm. Şi‘ru’s-sa‘âlîk menhecuhû ve hasâisuhû. Mısır: Matâbiu’l-Heyeti’l-Mısrıyyeti’l-‘Âmme, 1987.
• İbiş, Mustafa. Atlâl. ed. Halil İbrahim Kocabıyık. Ankara: Sonçağ Akademi, 1. Basım, 2021.
• İbn Habîb, Ebû Cafer Muhammed b. Habîb. el-Muhabber. Haydarabad: Dâiretü’l-Ma‘ârifi’l-‘Osmâniyye, 1942.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah. eş-Şi‘r ve’ş-Şu‘arâ. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1423.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 3. Basım, 1414.
• İbn Meymûn, Muhammed b. el-Mübârek. Müntehe’t-taleb min eş‘âri’l-‘Arab. thk. Muhammed Nebîl Tureyfî. Beyrut: Dâru Sâdır, 1. Basım, 1999.
• Mahmûd, Abdülmuttalib. el-İbdâ ve’l-itbâ fî eşʿâri füttâki’l-asri’l-Emevî. Dımeşk: İttihâdu Kitâbi’l-‘Arab, 2003.
• Mehmet, Yalar. “Arap Şiiri”. İslâm Medeniyetinde Dil İlimleri Tarih ve Problemler. ed. İsmail Güler. İstanbul: İSAM Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Mellûhî, Abdulmuîn. Eş‘âru’l-lusûs ve ahbâruhum. Beyrut: Dâru’l-Hadârati’l-Cedîde, 2. Basım, t.y.
• Muhammed el-Bekrî, Ebu Ubeyd Abdullah. Semtu’l-Leâlî fî Şerhi Emâli’l-Kâlî. thk. Abdülazîz el-Meymenî. 2 Cilt. Beyrut-Lübnân: Dâr’ul-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Müberred, Muhammed b. Yezid. el-Kâmil fi’l-luga ve’l-edeb. thk. Muhammed Ebu’l Fazl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 3. Basım, 1997.
• Mürüvve, Muhammed Rızâ. es-Sa‘âlîk fi’l-asri’l-Emevî ahbâruhum ve eş‘âruhum. Beyrut-Lübnân: Dâr’ul-Kütüb’il-‘İlmiyye, 1. Basım, 1990.
• Omar, Ahmed Muhtar. Muʿcemü’l-lügati’l-‘Arabiyyeti’l-muâsıra. 4 Cilt. ‘Âlemü’l-Kutub, 2008.
• Orhan, Davut. “Şenferâ’nın Hayatı ve Lâmiyyetü’l-‘Arab Adlı Kasidesi”. Dergiabant 4/8 (2016), 104-117.
• Parıldı, Metin. Cahiliye Devrinde Yağmacı Bir Şair: Urve b. el-Verd. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2022.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn. el-Vâfî bi’l-vefayât. thk. Ahmed el-Arnaût. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâs, 2000.
• Sümeyye, Bûhrûf. eş-Şu‘arâu’s-sa‘âlîk min manzûr ideolocya. Cezayir: Câmi‘atu’l-‘Arabî el-Muheydî, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Tameemı, Doaa Saad Kareem. Su‘luk Şai̇r Urve b. Verd ve Şi̇i̇ri̇. Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Temir, Hakan. “İslâm Öncesi̇ Arap Yarımadasında Kabi̇le Dışı Unsurlar: Sa‘âlîk Grupları”. Siyer Araştırmaları Dergisi 5 (2019), 129-152.
• Usta, İbrahim. “Arap Edebi̇yatında Eşki̇ya Şai̇rler”. Turkish Studies 9/6 (2014), 1063-1092.
• Uyanık, Memet Zeki. İslam Hukukunda Hapi̇s Cezası ve Hapi̇shane. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Yahyâ, Ahmed b. Muhammed b. İbrahim. “en-Nez‘ati’d-dirâmiyye fî şi‘ri’l-Kattâl el-Kilâbî”. Mecelletu Külliyeti’l-Âdâb Bi Kinâ 40 (2013), 563-620.
• Yanık, Nevzat Hafis. Arap Şiirinde Tasvir. Erzurum: Fenomen Yayınları, 2010.
• Yıldırım, Kadri. “Cahi̇li̇ye Dönemi̇ Arap Edebi̇yatında ‘Su‘lûk’ Şairler Hareketi̇”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (2001), 177-209.
• Yılmaz Gömbeyaz, Melek. “Cezalandırma Yöntemleri Açısından Emeviler Devletine Genel Bir Bakış”. Cezalandırma Yöntemleri Açısından Emeviler Devletine Genel Bir Bakış. 771-778. II. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Kongresi, 2019.
• Yılmaz, Metin. “Emevî Vali̇si̇ Haccâc b. Yusuf’un Zi̇ndanları”. İSTEM 25 (2015), 3-29.
• Yılmaz, Metin. “İslâm Tari̇hi̇ni̇n İlk Üç Asrında Hapi̇shanelere ve Mahkumların Durumlarına İnsan Hakları Bağlamında Genel Bi̇r Bakış”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/12-13 (2001), 539-581.
• Yiğit, İsmail. “Emevîler (Siyasî Tarih)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/87-104. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Ziriklî, Hayreddin. el-‘Alâm. 8 Cilt. Dâru’l-‘İlm Li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.
• Dîvânu’l-Kattâl el-Kilâbî. thk. İhsan Abbâs. Beyrut-Lübnân: Dâru’s-Sekâfe, 1989.