İbn Miskeveyh Metafiziğinde Sudûr ve Yaratma Problematiği

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 199 - 225, 30.06.2021

Ramazan Turan

Öz

İbn Miskeveyh (ö. 421/1030), oluş problemini ele aldığı eserlerinde sudur ve yaratma kavramlarını aralarında gerilim olmaksızın kullanmaktadır. Bu durum onun sudur ya da yoktan yaratma teorilerinden hangisini benimsediğini anlamayı zorlaştırmaktadır. Bu makale, filozofun sudûr ve yaratma teorilerine bakışını açıklığa kavuşturmayı amaçlamaktadır. Filozofun, âlemin meydana gelişiyle ilgili görüşleri; Mutlak Varlık, hareket, sudûr ve yaratma başlıkları temelinde ele alınmıştır. İbn Miskeveyh, sudûrcu filozoflar tarafından benimsenen şemayı sisteminde kullanmıştır. Bu şema varlık hiyerarşisinin iki ucunu oluşturan ilk akıl ile ilk madde arasındaki sebeplilik ilişkisini ortaya koymaktadır. Buna karşın filozof, iki uçtaki her iki varlığın da yoktan yaratıldığını belirtir. Kendisi dışındaki bütün varlıkların kaynağı olan Mutlak Varlık yanında, gölge varlık ya da varlıklar söz konusu değildir. Dolayısıyla sudur ve yaratma arasındaki sarkaçta filozofun yaklaşımı yoktan yaratma teorisine uygun şekilde ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

İbn Miskeveyh, Mutlak Varlık, Hareket, Sûdûr, Yaratma

Kaynakça

• Arkoun, M. “Miskawayh De l’Intellect et de l’Intelligible (Fī l-’aql wa-l-ma’qul)”. Arabica 11, sy 1 (01 Ocak 1964): 80-87.
• Durusoy, Ali. “İbn Sînâ”. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi. C. 20. TDV Yayınları, 2003.
• Fahri, Macit. İslam Felsefesi Tarihi. Çeviren Kasım Turhan. Birleşik Yayınları, 2000.
• Farâbî. el-Medînetü’l Fâzıla. Editör A. Nasrî Nâdir. Beyrût: Dâru’l-Meşrık, t.y.
• Fârâbî. es-Siyasetü’l-medeniyye. Editör Fevzi Mitri Neccâr. Beyrût: Dâru’l Meşrık, 1986.
• İbn Miskeveyh. el-Fevzü’l-asgâr. Editör Tâhir Efendi. Beyrût, 1319.
• ———. “Risâle fi’n-nefs ve’l-akl”. İçinde Dirâsât ve nusûs fi’l-felsefe ve’l-ulûm inde’l-arab. Beyrût: el-Müessesetü’l-Arabiyye, 1981.
• ———. Tehzîbü’l-ahlâk,. Beyrût: Dar Sader, 2006.
• İbn Sînâ. Kitabu’ş-Şifa Metafizik 2. Çeviren Ekrem Demirli ve Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• ———. “Şerhu Kitâbi Harfi’l-Lâm”. İçinde Aristo ’ınde’l-Arab, editör Abdurrahman Bedevî. Vekâletü’l-Matbû’ât, 1978.
• İhvân-ı Safâ. İhvân-ı Safâ Risaleleri 2. Editör Abdullah Kahraman ve Komisyon. C. 2. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013.
• J. O’Meara, Dominic. Plotinus : An Introduction to the Enneads. London: Oxford University Press, 1995.
• Kadir, C. A. “İslam Öncesi Düşünce Sistemleri”. İçinde İslam Düşüncesi Tarihi 1, editör Mian M. Şerif, çeviren Kürşat Demirci. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
• Kaya, M. Cüneyt. Varlık ve İmkân: Aristoteles’ten İbn Sînâ’ya İmkanın Tarihi. İstanbul: Klasik Yayınları, t.y.
• Kindî. Felsefî Risaleler. Çeviren Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Mohamed, Yasien. “The Cosmology of Ikhwān al-Ṣafā’, Miskawayh and al-Iṣfahānī”. Islamic Studies 39, sy 4 (2000): 657-79.
• Nabi̇, Mohammed Noor. “Plotinus ve ibn Sina’nın Felsefi Sistemlerinde Sudur Nazariyesi”. Çeviren Osman Elmali ve H Ömer Özden, t.y., 7.
• Raizman-Kedar, Yael. “Plotinus’s Conception of Unity and Multiplicity as the Root to the Medieval Distinction between Lux and Lumen”. Studies in History and Philosophy of Science, sy 37 (2006): 379-97.
• Saruhan, Müfit Selim. İbn Miskeveyh Düşüncesinde Tanrı, Âlem ve İnsan. Ankara: Yayınevi Yayınları, 2010.
• Wilberding, James. Plotinus’ Cosmology : A Study of Ennead II. 1 (40): Text, Translation, and Commentary. London: Oxford University Press, 2006.
• Wolfson, H. Austryn. Kelâm Felsefeleri. Çeviren Kasım Turhan. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.