İslam Hukukunda Yaşlı Bakım Mükellefiyeti

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, - , 28.12.2021

Nazan Atalay Algan

https://doi.org/10.33718/tid.1014266

Öz

Yaşam süresinin uzadığı ve demografik yapının yaşlılar lehine tavana doğru genişleme gösterdiği günümüzde yaşlı nüfus sayıca kalabalık bir kesimi oluşturmaktadır. Buna karşın üretici-genç nüfusun azalması, bakımda aktif rol oynayan kadınların çalışma hayatına girerek evden uzaklaşmaları, bireysel yaşam tarzının yaygınlaşarak dinî ve ahlâkî değerlerden uzaklaşılması ve modernleşme gibi faktörler günümüzde ve gelecekte kitlesel bir tehdit oluşturan bakım meselesinin yeniden ele alınmasını gerekli kılmıştır. 20. asrın ikinci yarısından itibaren yaşlı bakımı meselesi pek çok kesimin dikkatini çekmiş ve farklı bilim dalları tarafından çeşitli açılardan incelenmeye çalışılmıştır. Konunun dinî bir mükellefiyeti de içermesi nedeniyle meselenin İslam hukuku açısından incelenmesi uygun görülmüş ve konuyla alakalı bir nebze de olsa alana katkı sunulmak istenmiştir. Bu çerçevede İslam hukukuna göre yaşlıların bakılma hakkının olup olmadığı, varsa bu haklara dayanak teşkil eden esasların ve bakımla sorumlu olan kimselerin tespiti amaçlanmıştır. Araştırma sonucunda hayatın her aşamasında insanın bakım ve gözetiminin emredildiği ve yaşlı bakım mükellefiyetinin kişinin kendisinden başlayarak tüm toplumu ve devleti içine alacak şekilde genişlediği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Yaşlı Bakımı, Mükellefiyet, Yaşlılık, Gerontoloji

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Elderly Care Responsibility In Islamic Law

Öz

In today's world, where the life expectancy is extended and the demographic structure expands towards the ceiling in favor of the elderly, the elderly population constitutes a large part of the population. On the other hand, factors such as the decrease in the producer-young population, women who play an active role in care moving away from the home by entering the working life, the spread of individual lifestyles, moving away from religious and moral values, and modernization make it necessary to reconsider the issue of care, which poses a mass threat today and in the future. Since the second half of the 20th century, the issue of elderly care has attracted the attention of many people and has been tried to be examined from various perspectives by different disciplines. As the subject also includes a religious obligation, it is deemed appropriate to examine the matter in terms of Islamic law and it is desired to contribute to the field, albeit to a small extent. In this context, it is aimed to determine whether the elderly have the right to be cared for in accordance with Islamic law, if there is, the principles that form the basis of these rights and the people who are responsible for care are tried to be found. As a result of the research, it has been concluded that the care and surveillance of people at every stage of life is ordered and the responsibility of elder care begins from the person himself and expands to the people, including the whole society and the state.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Elderly Care, Responsibility, Old Age, Gerontology.

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Akbulut, Halil İbrahim. 494 No’lu Galata Şer’iyye Sicilinin Değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler enstitüsü, Yüksek Lisans, 2010.
• Akgündüz, Ahmed. Karşılaştırmalı Mecelle-i Akhâm-ı Adliye. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 1. Basım, 2013.
• Armağan, Servet. İslâm Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler. Ankara: DİB Yayınları, 7. Basım, 2011.
• Atiyye vd., Şa’ban Abdülâti. el-Mu’cemü’l-vasît. Mısır: Mektebetü’ş-şuruk ed-düveliyye, 4. Basım, 2004.
• Awawdi, Sameer Muhammed. “er-ruhsatuş şeriyye likibaris sinn fi Babil ibadat”. Mecelletü camiati’ş-şarika lil ulum el-şeria ve’l-kanuniyye 12/1 (2015), 91-117.
• Aynî, Bedreddin. ’Umdetü’l-kâri Şerhu Sahih el-Buhari. 1-25 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütüb el-İlmiyye, 1. Basım, 2001.
• Bensaid, Benaouda - Grine, Fadila. “Yaşlılık ve yaşlı bakımı: İslâmi bir bakış açısı”. Uluslararası Kültür ve Aksiyoloji Felsefesi Dergisi 11/1 (2014).
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. 1-8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Birketi, Muhammed Amimu’l-İhsan. el-Ta’rifat el-fıkhiyye. Beyrut: Darü’l-Kütüb el İlmiyye, 1. Basım, 2003.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus. Keşşâfü’l-kınâ’ an (metn)i’l-İknâ’. thk. Muhammed Emin ez-Zennavî. I-V Cilt. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1997.
• Cessâs, Ebû Bekr. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sadık Kumhavi. I-V Cilt. Beyrut: Darü ihya-i türas el-'Arabi, 1996.
• Cevziyye, İbn Kayyim el-. Zâdü’l-me’âd fî hedyi hayri’l-ibâd. 1-5 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Menâr el-İslâmiyye, 27. Basım, 1994.
• Çerik, Oğuz. “Yaşlılıkta Sosyal ve Manevî Bakım”. Yaşlılık Dönemi ve Problemleri. ed. M. Faruk Bayraktar. 141-161. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Dıhlevi, Şah Veliyyullah ed-. Huccetullâhi’l-bâliğa. thk. Sabık. I-II Cilt. Beyrut: Darü’l-Cîl, 1. Basım, 2005.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm. Kitâbü’l-emvâl. thk. Muhammed Umare. Beyrut: Darü’ş-Şuruk, 1. Basım, 1989.
• Ebû Yûsuf, Ya’kûb b. İbrâhîm. Kitâbü’l-harâc. Beyrut: Darü’l-ma’rife, 1979.
• Ebû Zehre, Muhammed. Ahvâl-i Şahsiyye. Kahire: Darü’l-Fikr el-Arabî, 2015.
• Erdoğan, Mehmet. “Yaşlıların Fıkhî Yükümlülükleri”. Yaşlılık Dönemi ve Problemleri. ed. M. Faruk Bayraktar. 91-99. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Erkan, Nevzat. “Arşiv ve Mahkeme Kayıtlarına Göre Osmanlı Payitahtında Yaşlı Olmak (16-18. Yüzyıllar)”. Diyanet İlmî Dergi 56 (2020), 123-146.
• Gazzâlî, Muhammed. el-Müstasfâ min ilmi’l-usûl. thk. Hamza b. Züheyr Hafiz. 1-4 Cilt. Medine, 1413.
• Gündüz, Şinasi. “İslâm ve Diğer Dinlerin Yaşlılığa Bakışı”. Yaşlılık Dönemi ve Problemleri. ed. M. Faruk Bayraktar. 69-83. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Ğanim, Şeyh Ğanim. Ahkamü’l-müsinnin fi’l-İslâm. Lübnan: Darü’n-Nefais, 1. Basım, 2013.
• Hassâf, Ebû Bekr. Kitâbü’n-Nafakât. thk. Ebu’l-vefa Afğani. Hindistan: Darü’s-selefiyye, 1365.
• Hilâlî, Sa’düddin Müs’ad. Kadâyâ ve ahkâmü’l-müsinnin el-muasıra. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1. Basım, 2011.
• Hudari Bey. Muhazaratu tarihi’l-ümemi’l-İslâmiyyeti(el-Devletü’l-Abbasiyyeti). thk. Muhammed el Usmani. Beyrut: Darü’l-Kalem, 1. Basım, 1986.
• İbn Abdilhakem. Sîretü Ömer b. Abdülazîz. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 6. Basım, 1984.
• İbn Âbidîn, Ahmed b. Abdülganî. Reddü’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr şerh Tenviru’l ebsar. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. I-XIV Cilt. Beyrut: Darü’l-kütüb el-ilmiyye, 1. Basım, 1994.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin Ömer. “Usül ve Fürû’un Nafakasıyla İlgili Nakiller Üzerine Bir İnceleme (Tahriru’n-nukul fi nafakati’l-füru’i ve’l-usul )”. çev. Kemal Yıldız vd. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 13, 441-470.
• İbn Battâl, Abdülmelik. Şerhu Sahîhi Buhârî. I-X Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2000.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr. Kitabu’l-İman. thk. Nasıruddin el-Albani. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmi, 2. Basım, 1983.
• İbn Hanbel, Ahmed. Müsned. I-XX Cilt. Kahire: Darü’l-Hadis, 1. Basım, 1995.
• İbn Hişâm, Abdüsselâm Muhammed. es-Siretü’n-Nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekka vd. I-IV Cilt. Kahire, 1936.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Tefsîrü’l Kur’âni’l azîm. thk. Mustafa Seyyid Muhammed - Muhammed Seyyid Reşad vd. I-XV Cilt. Kahire: Mektebetü evlâdü'ş-şeyh, 1. Basım, 2000.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin. el-Kâfî. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki. I-VI Cilt. Darü’l-Hicr, 1. Basım, 1997.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türki - Abdulfettah Muhammed el-Hulu. 1-15 Cilt. Riyad: Darü’l-a’lem el-kütüb, 1986.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin. el-Mukni’(eş-Şerhu’l kebir ile birlikte). thk. Abdulmuhsin Türki - Abdulfettah Muhammed Hulu. 1-32 Cilt. Darü’l-Hicr, 1. Basım, 1993.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl. Lisânu’l-Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebir vd. I-VI Cilt. Kahire: Dârü’l-meârif, t.siz.
• İbn Nüceym, Zeynüddin. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzü’d-Dekâik. I-VIII Cilt. Mısır: Maatbaatü’l-İlmiyye, 1. Basım, t.siz.
• İbn Nüceym, Zeynüddin. el-Eşbâh ve’n-nezâir. thk. Muhammed Muti’ el-Hafiz. Dımaşk: Darü’l-fikr, 1. Basım, 1983.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin. Mecmûu Fetâvâ. 1-37 Cilt. Riyad: Daru’l-vefa, 1. Basım, 1997.
• İbnü’l Cevzî, Ebu’l-Ferec. Kitâbu’l-birr ve’s-sıla. thk. Adil Ahmet Abdulmevcud - Ali Muavvaz. Beyrut: Müessesestü’l-Kütübü’s-Sekafiyye, 1. Basım, 1993.
• İbnü’l- Hümâm, Kemâlüddîn. Şerhu Fethu’l-Kadîr. I-X Cilt. Beyrut: Darü’l-kütüb el-İlmiyye, 1. Basım, 2003.
• İsfahânî, Râgıb el-. el-Müfredât. çev. Abdülbaki Güneş - Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2010.
• Karadavi, Yusuf. el-Helâl ve’l-haram fi’l-İslâm. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmi, 13. Basım, 1980.
• Karâfî, Şehâbeddin. ez-Zahîre. thk. Muhammed Haccî. I-XIV Cilt. Beyrut: Darü’l-Ğarb el-İslâmi, 1. Basım, 1994.
• Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslâm Hukuku. 1-2 Cilt. İstanbul: Nesil Yayınları, 1991.
• Karan, Mehmet Akif. “‘Biyolojik, Psikolojik ve Sosyal Açıdan Yaşlanma, Yaşlılık Dönemi ve Problemleri’”. Yaşlılık Dönemi ve Problemleri. 17-33. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Basım, 2007.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr. Bedaiu’s-sanai’ fi tertibi’ş-Şerai’. I-VII Cilt. Beyrut: Darü’l-kütübü’l-ilmiyye, 2. Basım, 1986. Kastallânî, Ahmed b. Muhammed. İrşâdü’s-sârî li şerhi Sahîh el-Buhârî. 1-15 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1996.
• Kazıcı, Ziya. “‘Kültürümüzde Yaşlılık ve Yabancı Gözüyle Ülkemizde Yaşlılar’”. Yaşlılık Dönemi ve Problemleri. ed. M. Faruk Bayraktar. 239-253. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Basım, 2007.
• Kocakoç, Nurgül. Türk Hukukunda Yaşlı Hakları. İzmir: Orion Kitabevi, 2016.
• Kudat, Muhammed - Temimi, Abdülazîz Arif. “Hukuku’l-müsinnin fi riayeti’l-üsreti fi’l-şeriati’l-İslâmiyye ve’l mevasık ed-duveliyye”. el-Mecelletü’l-Ürdüniyye 8/1 (2012).
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türki. I-XXIV Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risale, 1. Basım, 2006.
• Kutub, Seyyid. Fî Zılâli’l-Kur’ân. I-V Cilt. Kahire: Darü’ş-Şark, 32. Basım, 2003.
• Makdisî, Muhammed. el-Udde şerhu’l-Umde fi Fıkhi İmami’s-sünne Ahmed b. Hanbel eş-Şeybanî. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1997.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen. el-Ahkâm el-sultaniyye ve’l-vilayet ed-diniyye. thk. Ahmet Mübarek Buğravi. Kuveyt: Mektebetü dar İbn Kuteybe, 1. Basım, 1989.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavviz - Adil Ahmet Abdulmevcut. 1-18 Cilt. Beyrut: Darü’l-kütüb el-ilmiyye, 1. Basım, 1994.
• Merdâvî, Ebu’l-Hasen Ali. el-İnsâf fi ma’rifeti’r-Râcihi mine’l-hilâf ale mezhebi İmam Ahmed b. Hanbel. thk. Ebu Abdullah Muhammed eş-Şafii. I-XII Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütüb el-İlmiye, 1997.
• Merğinânî, Burhâneddin. el-Hidâye. thk. Yusuf Tallâl. 1-4 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî, 1995.
• Mes’ûdî, Ali b. Hüseyin. Murûcu’z-zeheb. Kahire, 1967.
• Meydânî, Abdülganî b. Tâlib. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. I-IV Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İlmiyye, t.siz.
• Mohsen, Ahlam. “Riayetü’l-müsinnin fi’t-türas el-İslâmi (el-asr el-abbasi en-muzca)”. Mecelletü’t-Türas el-İlmi el-Arabi 38 (2018), 221-256.
• Münâvî, Abdürraûf. Feyzü’l-Kadîr şerhu’l-Câmi’i’s-Sağîr. 1-6 Cilt. Beyrut: Darü’l-ma’rife, 2. Basım, 1972.
• Nablusî, Muhammed Râtıb. “Birrü’l vâlideyn”. Mevsûatü Nablusî lil ulumi’l-İslamiyye. Mevsûatü Nablusî lil ulumi’l-İslamiyye. www. nablusî.com.
• Nasır, Muhammed Hamid. “Mekanetü’l-müsinnin fi’l-İslâm”, 2007.
• Nefravi, el-Maliki. el-Fevakih ed-divani ale Risaleti İbn Ebi Zeyd el-Kayravani. thk. Abdulvaris Muhammed Ali. 1-2 Cilt. Beyrut: Darü’l-kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1997.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ. Kitabu’l-mecmu’ şerhu’l-Mühezzeb lil Şirazi. thk. Muhammed Necib el-Muti’i. I-XXIII Cilt. Cidde: Mektebetü’l-İrşad, t.siz.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ. Ravzatü’t-tâlibîn. thk. Adil Ahmet Abdülmucid - Ali Muhammed Muavviz. I-VIII Cilt. Beyrut: Darü’l-kütüb el-ilmiyye, 2003.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ. Şerh Sahih Müslim. I-XVIII Cilt. Mısır: Matbaatü’l-Mısriyye bi’l-ezher, 1. Basım, 1929.
• Özcan, Ruhi. İslam Hukukunda Hısımlık Nafakası. İzmir: Çağlayan yayınları, 1996.
• Parlatır vd., İsmail. Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük. I-II Cilt. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 9. Basım, 1998.
• Râzî, Muhammed b. Ebû Bekir. Muhtârü’s-sıhâh. thk. Mahmud Hatır. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1986.
• Remlî, Şemseddin. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ Şerhi’l-Minhâc. I-VIII Cilt. Beyrut: Darü’l-kütübü’l-ilmiyye, 1993.
• Sabık, Seyyid. Fıkhu’s-Sünne. 1-3 Cilt. Kahire: el-Feth li’l-A’lam el-Arabiyy, 1365.
• Samancı Tekin, Çiğdem - Kara, Fatih. “Dünyada ve Türkiye’de Yaşlılık”. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi 3/1 (2018), 219-229.
• Sarıkavak, Kazım. “Türk-İslâm Geleneğinde Yaşlılara Verilen Değer”. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/2 (2017), 281-287.
• Serahsî, Şemsüleimme. el-Mebsût. 1-33 Cilt. Beyrut: Darü’l-marife, 1989.
• Südhan, Abdullah b. Nasır. “Riayetü’l- müsinnin”, 1999.
• Süyûtî, Celâlüddîn. Câmiu’s-sağîr fi ehadisi’l-beşirin nezir. 1-2 Cilt. Beyrut: Darü’l-kütüb el-ilmiyye, 2. Basım, 2004.
• Süyûtî, Celâlüddîn. Târîhu’l-Hulefâ. thk. Muhyiddin Abdu’l-Hamid. Bağdad: Matbaatü’l-Münir, 1983.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Üm. thk. Rıfat Fevri Abdulmuttalib. I-XI Cilt. Mısır: Darü’l Vefa, 1. Basım, 2001.
• Şihab, Behced Ahmed. el-Medhal ila’l-hidmeti’l-ictimaiyyeti. Darü’l-Kütüb, 1982.
• Şirbînî, Şeyh Şemseddin Muhammed b. Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti me’ânî elfâzi’l-Minhâc. I-IV Cilt. Beyrut: Darü’l-marife, 1997.
• Taberî, Ebu Ca’fer. Târihu’r-rusül ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 1-11 Cilt. Mısır: Dârü’l-meârif, 2. Basım, 1975.
• Yazıcıoğlu, Cafer Tufan. “Yaşlılık Hukuku”. Akademik Geriatri, 157-160.
• Yelek, Kamil. “Hanefî Hukukunda Ebeveyne Karşı Nafaka Sorumluluğu”. Eskiyeni/44, 585-610.
• Yesûî, Luvîs Ma’lûf. el-Müncid ( fi’l-lügati ve’l-edeb ve’l ulûm). Beyrut: Darü’l-Mearif, 2005.
• Yıldırım, Ahmed Hamdi. İslâm Hukukunda Hasta Hakları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Doktora, 2014.
• Zebidi, Heyfa Muhammed. “Riayetü’l-müsinnin fi teşri’il-İslâmî”. Mecelletü Külliyeti Terbiyye el-Esasi 75 (2012), 155-196.
• Zeydân, Abdülkerîm. el-Vecîz fi Ûsuli’l-Fıkh. Beyrut: Müessesetü Kurtuba, 1987.
• Zeydân, Abdülkerîm. İslâm şeriatında fert ve devlet. çev. O. Zeki Soyyiğit. İstanbul, 1969.
• Zeylaî, Osmân b. Alî. Tebyînu’l-hakâık fi şerhi Kenzi’d-Dekâik. 1-6 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-Kübra el-emiriyye, 1. Basım, 1313.
• Kitab-ı Mukades, Erişim: 20.03.2021. https://kitabimukaddes.com