el-Alâî ve en-Nakdü’s-sahîh Adlı Eseri – Alâî’nin, İbnü’l-Cevzî’nin Mesâbîhu’s-Sünne’deki Bazı Hadislere Mevzu Hükmü Vermesine Dair Değerlendirmeleri

Year 2021, Volume: 8 Issue: 2, - , 28.12.2021

Fatih Çimen

Abstract

Salâhuddîn el-Alâî (ö. 761/1359), Memlükler döneminde yaşamış, gerek dârulhadislerde icra ettiği görevler, gerekse telif ettiği eserleri ile hadis ilmine önemli katkılarda bulunmuş bir âlimdir. Onun hadis ilmine dair telif ettiği eserlerinden biri de İbnü’l-Cevzî’nin (ö. 597/1201), Mesâbîhu’s-sünne’deki mevzû hükmünü verdiği hadislerin, iddia edildiği gibi olmadığını açıklamak amacıyla yazdığı en-Nakdü’s-sahîh adlı eseridir. Müellifin söz konusu eseri İbnü’l-Cevzî’nin el-Mevzûât ve el-İlel’ine yönelik telif edilen ilk tahrîc türü eserlerdendir. Bu makale, ülkemizde, hakkında henüz akademik bir çalışma bulunmayan Alâî’nin hayatı, hadisçi kimliği ve hadis ilmine katkıları yanında, ilgili eserinde, söz konusu hadislerden bazıları hakkındaki değerlendirmelerini konu edinmektedir. Çalışmada hem Alâî’nin şahsiyeti ve söz konusu eserinin tanıtımı ile onun hadislerle ilgili analizlerinde nasıl bir yöntem izlediğinin tespiti, hem de geçmişte âlimlerin mevzû hükmü verdiği rivayetlerle ilgili günümüzde ilave çalışmalara ihtiyaç olup olmadığına dair fikir edinilmesi amaçlanmaktadır. Alâî’nin eserine bakıldığında onun İbnü’l-Cevzî’nin yüzeysel değerlendirmelerine karşılık, rivayetlerin mütâbiʿ olmaya elverişli tariklerini ortaya koymak, mecrûh râviler hakkında derinlemesine araştırmalar yapmak suretiyle başarılı isnad analizlerinde bulunduğu görülmektedir. Ancak müellifin bu analizlerinde metin tenkidine ve şevâhid türü rivayetlere neredeyse hiç yer vermemesi de dikkat çekmektedir. Mevzûât eserlerinde yer alan rivayetlere yönelik reddiye mahiyetinde yazılan en-Nakdü’s-sahîh ve benzeri eserlere dair araştırmalar, bu alana dair yapılacak yeni çalışmalarda takip edilecek yöntemlerin belirlenmesinde önemli rol oynayacaktır.

Keywords

Hadis, el-Alâî, İbnü’l-Cevzî, Mevzû, Mesâbîh

Thanks

Teşekkür ediyorum.

ʿAlāʾī and His Work al-Naqd al-Sahîh - ʿAlāʾī’s Evaluations of Ibn al-Jawzī’s Judgement on Some Hadiths in Maṣābīḥ al-Sunna

Abstract

Ṣalāḥ al-Dīn al-ʿAlāʾī (d. 761/1359) was a scholar who lived in the period of the Mamluks, who made important contributions to the science of ḥadīth both with his duties in ḥadīth schools, and his works in the field of ḥadīth criticism/the discipline of al-jarḥ wa-l-taʿdīl (impugning and accrediting). One of his works on the science of ḥadīth is Ibn al-Jawzī’s (d. 597/1201), al-Naqd al-Sahîh, which he wrote in order to explain that the ḥadīths that he decreed were fake up in Maṣābīḥ al-Sunna are not as claimed. The author’s work in question is one of the first texts of authorship written for Ibn al-Jawzī’s al-Mawḍū‘āt and al-‘Ilal. This article focuses on ʿAlāʾī’s life, his identity as a muḥaddith and his contributions to the science of ḥadīth, as well as his evaluations on some of the ḥadīth in question in our country. The aim of the study is to identify ʿAlāʾī’s personality and the introduction his work, the method he followed in his analysis of ḥadīth, and to gain an idea about whether there is a need for additional studies today regarding the narrations that scholars have given fabricated judgment in the past. When ʿAlāʾī’s work is examined, it is seen that he makes successful analysis of isnād by revealing the sects that are suitable for being subordinates of the narrations and making in-depth research on obliged narrators, in contrast to the superficial evaluations of Ibn al-Jawzī. However, it is also noteworthy that the author almost never included text criticism and shawāhid type narrations in these analyses. Researches on al-Naqd al-Sahîh and similar works written in the form of rejection of the narrations taken in the works of legislation will play an important role in determining the methods to be followed in new studies on this field.

Keywords

Ḥadīth, ʿAlāʾī’s, Ibn al-Jawzī, Fabricated (mawduʿ), Maṣābīḥ

References

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb Arnaûd vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1420/1999.
• Alâî, Ebû Saîd Salâhuddîn Halîl b. Keykeldî. en-Nakdü’s-sahîh limâ üʿtürıza aleyhi min ehâdîsi’l-Mesâbîh. thk. Abdurrahim Muhammed. Medine: İslam Üniversitesi, 1405/1985.
• Alâî, Mecmûu resâili’l-Hâfız el-Alâî, thk. Vâil Muhammed Bekir. 6 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîsiyye, 1426/2015.
• Avcı, Seyit. “Ben İlim Şehriyim Ali de Onun Kapısıdır” Hadisi Üzerine”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 4/3 (2004), 371-381.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2012.
• Başaran, Selman. “Alâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/331-332. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne. Mesâbîhu’s-sünne. thk. Yûsuf Maraşlî vd. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1407/1987.
• Belevî, Ebü’l-Bekâ Alemüddîn. Tâcü’l-mefriḳ fî tahliyeti ulemâi’l-meşrik. b.y.; y.y., ts.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Şuabü’l-îmân. thk. Abdülalî Abdülhamîd. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. el-Âdâb. thk. Ebû Abdullah es-Saîd. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sikâfiyye, 1408/1988.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi‘u’s-Sahîh. thk. Mustafa Dîb. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 3. Basım, 1407/1987.
• Çakır, Recep. el-Hüseyin b. Mes‘ûd el-Begavî ve Hadis İlmi’ndeki Yeri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans tezi, 1999.
• Demir, Fatih. Kütüb-i Sitte Çerçevesinde Kişisel Bakım. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans tezi, 2015.
• Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddin. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asrıyye, ts.
• Gökduman, Mustafa Avni. Süyûtî’nin Uydurma Hadisler Konusunda İbnü’l-Cevzî’ye Yönelttiği Eleştiriler. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdullâh Muhammed. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkadir. 4 Cilt Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir. Târîhu Bağdâd. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed. el-Musannef. thk. Muhammed Avvâme Cidde: Dâru’l-Kıble, ts.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn. ed-Dürerü’l-kâmine fî a‘yâni’mieti’s-sâmine. thk. Muhammed Abdülmuîd. 6 Cilt. Hindistan: Meclisü Dâireti’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 2. Basım, 1392/1972.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. nşr. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1379/1959.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn. Lisânü’l-Mîzân. 7 Cilt. nşr. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemî, 2. Basım. 1406/1986.
• İbn Hacer, el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn. Ecvibetü’l-Hâfız İbn Hacer el-Askal ânî an ehâdîsi’l-Mesâbîh (Ebû Zekeriyyâ Yahyâ el-Hatîb et-Tebrîzî’nin Mişkâtü’l-Mesâbîh adlı eserine lâhika olarak). thk. Muhammed Nâsıruddin Elbânî. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2. Basım, 1399/1979.
• İbn Hacer, el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn. Tehzîbü’t-Tehzîb. 12 Cilt. Hindistan: Dâiretü’l-Meârif, 1326/1908.
• İbn Hacer, el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn. en-Nüket alâ kitâbi’bni’s-Salâh. Thk. Rebî‘ b. Hâdî. 2 Cilt. Medine: Imâdetü’l-Bahsi’l-İlmî, 1404/1984.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. el-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-duafâ ve’l-metrûkîn. thk. Muhammed İbrahim. 3 Cilt. Halep: Dâru’l-Va’y, 1396/1976.
• İbn Hibbân, es-Sikât. thk. Şerefüddin Ahmed. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1395/1975.
• İbn Kâdı Şehbe, Takıyyüddin. Tabakâtü’ş-Şâfiʿiyye. thk. Abdülalîm Hân. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1407/1987.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1407/1986.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts. İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn, el-Mevzû‘ât. thk. Abdurrahman Muhammed. 3 Cilt. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1386/1966.
• İbnü’l-Cevzî, el-İlelü’l-mütenâhiye fi’l-ehâdîsi’l-vâhiye. thk. İrşâdü’l-Hak el-Eserî. 2 Cilt. Pakistan: İdâretü’l-Ulûmi’l-Eseriyye, 2. Basım, 1401/1981.
• İbnü’l-Mülakkın, Sirâcüddin Ebû Hafs. et-Tevzîh li-Şerhi’l-Câmi‘i’s-Sahîh. thk. Dâru’l-Fellâh lil-Bahsi’l-İlmî 36 Cilt. Suriye: Dâru’n-Nevâdir, 1429/2008.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn. Mukaddimetü İbni’s-Salâh. thk. Nureddin Itr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.
• İclî, Ahmed b. Abdullah. Marifetü’s-sikât. thk. Abdülalîm Abdülazîm. 2 Cilt. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1405/1985.
• Kartal, Alparslan. el-İlelu’l-Mütenâhiye fi’l-Ehâdîsi’l-Vâhiye Adlı Eseri Işığında İbnu’l-Cevzî’nin Cerh ve Ta’dîl Metodu. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, DoktoraTezi, 2015.
• Köktaş, Yavuz. “Kaderiyye ve Mürcie ile İlgili Hadislerin Değerlendirilmesi”. Hadis Tetkikleri Dergisi 1/2 (Aralık 2003), 113-143.
• Me’mûn Fellâh Halîl. el-Hâfız el-Alâî vecühûduhû fi’l-hadîs ve ulûmih. Ürdün: Külliyetü’d-Dirâsâti’l-Ulyâ, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1400/1980.
• Mübârekfûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed. Tuhfetü’l-ahvezî bi-Şerhi Câmi‘ı’t-Tirmizî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed. Sünenü’n-Nesâî. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Halep: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Nuaymî, Abdülkadir b. Muhammed. ed-Dâris fî târîhi’l-medâris, thk. İbrahim Şemsüddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• Özmen, Fatma. Tesbih Namazı Hadisinin Tahkik, Tahric ve Tenkidi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Öztürk, Mehmet. “İslâm Hukukuna Göre Saç Boyama”. Humanities Sciences 8/1, (2013), 121-130.
• Pekel, Musa. İbnu’l-Cevzî’nin Eleştirdiği et-Tirmizî’de Yer Alan Rivâyetler. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed Arnaûd. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1420/2000.
• San‘ânî, Ebû İbrâhîm İzzüddîn. Tevzîhu’l-efkâr li-meânî tenkîhi’l-enzâr. thk. Muhammed Muhyiddin. 2 Cilt. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, ts.
• Sehâvî, Muhammed b. Abdurrahman. Fethu’l-muğîs Şerhu Elfiyyeti’l-hadîs. 3 Cilt. nşr. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1982.
• Sıbt İbni’l-Acemî, Ebü’l-Vefâ. et-Tebyîn li-esmâ’i’l-müdellisîn. thk. Yahyâ Şefik. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
• Sübkî, Tâcüddin Abdülvehhâb. Tabakâtü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmud Muhammed Tanâhî. 10 Cilt. Riyad: Dâru Hicr, 1413/1992.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn. el-Leâli’l-masnûa fi’l-ehâdîsi’l-mevzûa. 2 Cilt. nşr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn. Kûtü’l-muğtezî alâ Câmii’t-Tirmizî. thk. Nâsır b. Muhammed. 2 Cilt. Mekke: Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, 1424/2003.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn. Tabakâtü’l-huffâz. nşr. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn. Tedrîbü’r-râvi fî Şerhi Takrîbi’n-nevevî. thk. Abdülvehhâb Abdüllatîf. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyâd, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ. el-Mucemü’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdülmecid. 25 Cilt Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, ts.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed. Şerhu Müşkili’l-âsâr. thk. Şuayb Arnaûd. 15 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1408/1987.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1418/1998.
• Zehebî. Ebû Abdillâh Şemsüddîn. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1382/1963.
• Zehebî. el-Kâşif fî marifeti men lehû rivâyetün fi’l-Kütübi’s-Sitte. thk. Muhammed Avvâme. Cidde: Dâru’l-Kıble, 1413/1992.
• Zehebî. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb Arnaûd. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1405/1985.
• Zehebî. Tezkiratü’l-huffâz. thk. Zekeriyya Umeyrât. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin. en-Nüket alâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh. thk. Zeynelâbidin b. Muhammed. 3 Cilt. Riyad: Azvâü’s-Selef, 1419/1998.