Diyanet’in Kur’an-ı Kerim Meâli Özelinde Umûm-Husûs ve Mutlak-Mukayyed İfadelerin Çevirisinin Bağlam ve Bütünlük Açısından Geliştirilmesi

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, - , 28.12.2021

Soner Aksoy

Öz

Günümüzde gerek Türkiye’de gerekse de farklı coğrafyalarda Müslümanların Kur’an’la olan ilişkilerinin öncelikli araçlarından birisini hiç kuşkusuz meal çalışmaları teşkil etmektedir. Özellikle Kur’an’ı kendi orijinal dilinden okuma ve anlama imkânına sahip olmayan kesimler, mealler üzerinden Allah’ın muradını anlamaya çalışmaktadırlar. Bu bağlamda sadece Türkiye’de yüzün üzerinde meal kaleme alınmıştır. Diğer taraftan bu meallerin birçoğunda çeviri hatalarının ve eksiklerinin olduğu göze çarpmaktadır. Bu nedenle Kur’an’ın dilsel-tarihsel bağlamı ve içsel-sözsel bütünlüğü göz önünde bulundurularak hedef dilin imkânları çerçevesinde ayetlerde verilmek istenen mesajın doğru ve açık bir şekilde okuyucuya aktarılması son derece önemlidir. Dolayısıyla bu araştırmada Kur’an bütünlüğü ve ayetlerin bağlamı dikkate alınarak Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından hazırlanan Kur’an-ı Kerim Meâli özelinde umûm-husûs ve mutlak-mukayyed ifadelere dair yapılan çevirilerin geliştirilmesine katkı sunulmaya çalışılacaktır. Bu doğrultuda umûm-husûs ve mutlak-mukayyed ifadelere yönelik teorik düzeyde bir yöntem bilgisi verilecek ardından Kur’an-ı Kerim Meâli bağlamında bu tür ifadelerin örnek ayet çevirileri üzerinde değerlendirmelerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Çeviri, Umûm-Husûs, Mutlak-Mukayyed, Bağlam, Bütünlük

Improving the Translation of ̒Umūm-Khuṣūṣ and Muṭlaq-Muqayyad Expressions in the Qur’ān Translation of the Presidency of Religious Affairs of Turkey in Terms of the Context and Integrity

Öz

Nowadays, Our’ān translation studies constitute one of the primary means of relationship with the Qur'ān for Muslims living both in Turkey and in different geographies. Especially people who do not have the opportunity to read and understand the Qur’ān in its original language try to understand what God means through the translations. In this context, there are more than a hundred Our’ān translations in Turkey. On the other hand, it seems that many of these translations have translation mistakes and deficiencies. For this reason, it is extremely important to transfer the message to the reader accurately and clearly in terms of the possibilities of the target language by considering the linguistic-historical context and internal-verbal integrity of the Qur’ān. Therefore, in this research, considering the integrity of the Qur’ān and the context of the verses it will be tried to contribute to the improving of the translation of ʿumūm-khuṣūṣ (general-particular) and muṭlaq-muqayyad (absolute-conditional) expressions in the Qur’ān Translation prepared by the Presidency of Religious Affairs of Turkey. Accordingly the methodological information will be given theoretically for ̒umūm-khuṣūṣ and muṭlaq-muqayyad expressions, and then evaluations will be made on the sample verse translations of such expressions in the Qur’ān Translation.

Anahtar Kelimeler

Tafsı̄r, Qur’ān, Translation, ʿUmūm-Khuṣūṣ (General-Particular), Muṭlaq- Muqayyad (Absolute - Conditional), Context, Integrity

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cemu’l-müfehres li elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Lübnan: Dâru’l-Ma‘rife, 9. Baskı, 2012.
• Açıkgenç, Alparslan. Bilgi Felsefesi, İslâm Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine. Ankara: İnsan Yayınları, 6. Baskı, 2016.
• Albayrak, Hâlis. Kur’ân’ın Bütünlüğü Üzerine Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri. İstanbul: Şûle Yayınları, 2011.
• Âmidî, Ebü’l-Hasan Seyfuddîn Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Abdullâh Afîfî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, ts.
• Arslan, Gıyasettin. “Türkçe Kur’an-ı Kerim Meallerinde Hedef Dilin Önemi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2003), 27-44.
• Bardakoğlu, Ali. “Âm”. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. 2/552-553. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Baysal, Sıddık. “Ȃmm Lafızların Delaletleri Bağlamında Tefsir-Fıkıh Usulü İlişkisi”. İlted: İlahiyat Tetkikleri Dergisi 2/50 (Aralık 2018), 105-134.
• Beydâvî, Ebû Saîd Abdullâh b. Amr. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahmân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, ts.
• Beydâvî, Ebû Saîd Abdullâh b. Amr. Minhâcü’l-vusûl ilâ ilmi’l-usûl. çev. Mansur Koçinkağ. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2018.
• Buhârî, Abdulazîz b. Ahmed b. Muhammed Alâuddîn. Keşfu’l-esrâr şerhu Usûli’l-Pezdevî. 4 Cilt. Kahire: Dârul-Kitâbi’l-İslâmiyye, ts.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 6. Baskı, 2014.
• Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. thk. ‘Acîl Câsim en-Neşemî. 4 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâfi’l-Küveytiyye, 1994.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh: Tâcu’l-luğa ve sıhâhu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdulğafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Cühenî, Semîra Müslim Muhammed. Esâlîbu’l-ihtisâs ve’l-istiğrâk fî lisâni’l-Arab. Suud: Câmi‘atü Ümmi’l-Kurâ, 1407.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullâh b. Ömer. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halîl Muhyiddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. İstanbul: İfav Yayınları, 4. Baskı, 2008.
• Durmuş, Zülfikar. “Dilbilim Açısından Meallere Eleştirel Bir Yaklaşım”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10/1 (2010), 7-37.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Ali el-Endelüsî. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1999.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı Meal-Tefsir. çev. Cahit Koytak – Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 9. Baskı, 2015.
• Fahruddîn er-Râzî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ömer. el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh. thk. Şuayb el-Arnavût. 6 Cilt. Beyrut: Müesessetü’r Risâle, 2 Baskı, 2012.
• Fahruddîn er-Râzî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1999.
• Gelgeç, Sevim. Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri Meselesi Tarihsel Süreç – Sorunlar – Öneriler. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2021.
• Güman, Osman. Nahiv-Fıkıh Usûlü İlişkisi (el-İsnevî Örneği). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Ğazzâli, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, ts. Hallâf, Abdülvehhâb. İlmu usûli’l-fıkh. Mısır: Matba‘atü’l-Medenî, ts.
• Hebenneke, Abdurrahmân Hasan el-Meydânî. el-Belâğatü’l-Arabiyye ususuhâ ve ulûmuhâ ve funûnuhâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 2013.
• Hîdâ, Semîra. “Uslûbu’l-istiğrâk ve’ş-şumûl”. Mecelletu Havliyyâti’t-Türâs 15 (2015), 61-72.
• Hindî, Muhammed b. Abdulhak b. Şâh. el-İklîl ‘alâ Medâriki’t-Tenzîl. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
• Hüsrev, Molla. Mir’âtü’l-usûl. İstanbul: Şirketi Sahâfiye Osmaniye Matbaası, 1321/1903.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdulhak el-Endelüsî. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. thk. Abdüsselam Abduşşâfî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer el-Kuraşî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Sâmî b. Muhammed. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1999.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükrim b. Ali el-Ensârî. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• Kara, Ömer. Kur’ân’ın Anlaşılmasında ‘İtibâr Sebebin Husûsîliğine Değil, Lafzın Umûmîliğinedir’ İlkesine Usûlcülerin Metodolojik Yaklaşımları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Kara, Yakup. Umûm-Husûs Meselesinin Dil Açısından İncelenmesi (Karâfî Örneği). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Karaman, Hayreddin. Fıkıh Usûlü. İstanbul: Ensar Yayınları, 2010.
• Kattân, Mennâ‘ Halîl. Mebâhis fi ulûmi’l-Kur’ân. Kâhire: Mektebetü’l-Me‘ârif, 2000.
• Kefevî, Ebü’l-Bekâ Eyyûb b. Mûsâ. el-Külliyyât. thk. Adnân Dervîş - Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2012.
• Koca, Ferhat. “Has”. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. 16/264-267. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Koca, Ferhat. “Mutlak”. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. 31/402-405. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Anakara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Baskı, 2020.
• Kurtubî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Berdûnî. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 1964.
• Mehmet, Çakır. “Kur’an Meâlleri’nde Çeviri Sorunları”, Kur’an Mealleri Sempozyumu -Eleştiriler ve Öneriler-. 1/161-174. Ankara: Grup Matbaacılık, 2007.
• Merâğî, Ahmed b. Mustafâ. Tefsîru’l-Merâğî. 30 Cilt. Mısır: Şeriketü ve Mektebetü Mustafâ el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduhû, 1365/1946.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullâh b. Ahmed. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Muhyiddîn Dîb. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Öztürk, Mustafa. “Kur’an Meallerindeki Ciddi Hatalar Üzerine -Yunus Suresi Örneği-“. İslâmiyât 8/4 (2005), 109-131.
• Öztürk, Mustafa. Cumhuriyet Türkiyesi’nde Meal ve Tefsirin Serencamı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Polat, Hüseyin. “Zemahşeri’nin Tefsirinde Mutezilî Düşüncenin Nahivle İlgili Yorumlara Etkisi”. İslam ve Yorum: Temel Tartışmalar, İmkânlar ve Sorunlar. 287-292. Malatya: Malatya İlahiyat Vakfı, 2017.
• Râğıb el-Isfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyin. el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân ed-Dâvûdî. Beyrut: Dâru’l-Kaleme, 1412.
• Saîdî, Abdulmut‘âl. Buğyetu’l-îzâh li Telhîsi’l-Miftâh. Kahire: Dâru’l-Ğadd’l-Cedîd, 2017.
• Sâidî, Hamd b. Hamd. el-Mutlak ve’l-mukayyed ve eseru humâ fî ihtilâfi’l-fukahâ. Medine: Medine İslâm Üniversitesi, 2003.
• Sâvî, Ahmed b. Ahmed el-Mısrî. Hâşiyetü’s-Sâvî ‘alâ Tefsîri’l-Celâleyn. thk. Abdullâh el-Minşâvî. 4 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2011.
• Semerkandî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-‘ukûl. thk. Muhammed Zekî Abdülber. Katar: Matâbi‘i’d-Davhati’l-Hadîse, 1984.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys. Bahru’l-ulûm, 3 Cilt. b.y.: y.y., ts.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed. Usûlu’s-Serahsî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâluddîn. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. Mısır: el-Heyetü’l-Mısrıyye, 1974.
• Şa‘bân, Zekiyyüddîn. Usûlü’l-Fıkh. çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 18. Baskı, 2013.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hak min ilmi’l-usûl. thk. Ahmed İnâye. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1999.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr Ebû Ca‘fer. Câmiu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Taftâzânî, Sa‘duddîn Mes‘ûd b. Ömer. Şerhu’t-Telvîh ‘ale’t-Tavdîh. 2 Cilt. Mısır: Mektebetü Sübeyh, ts.
• Tahânevî, Muhammed b. Ali. Keşşâfu ıstılâhâti’l-funûn ve’l-ulûm. thk. Rafîk el-Acem vd. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. ‘Amr Cârullâh. Keşşâf ‘an hakâikı ğavâmızi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1988.
• Zerkeşî, Ebû Abdullâh Bedruddîn Muhammed. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübî, 1994.
• Zerkeşî, Ebû Abdullâh Bedruddîn Muhammed. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1957.
• Zeydân, Abdulkerîm. el-Vecîz fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2014.