Zekâtın Sarf Yerlerinden Biri Olan Gârimîn Payından Karz-ı Hasen

Year 2024, Volume: 11 Issue: 1, 193 - 218, 30.06.2024

Nurten Zeliha Şahin

https://doi.org/10.33718/tid.1461995

Abstract

İnsanlar ihtiyaçlarını karşılayabilmek için en yakınından başlayarak borç talep ederler. Bu nedenle borçlar hukuku insanlık tarihi kadar eski bir geçmişe sahiptir. Fakat insanlık tarihi kadar eski olan bir gerçeklikte insanların bu ihtiyaç halini kazanç haline dönüştüren tefeciliktir. Bugün için ise Müslümanlar ihtiyacı için mislini ödemek üzere borç bulamayınca daha çok banka kurumlarına başvurarak faiz ile borç alabilmektedir. Muasır fakihler Müslümanın faizsiz borç alarak ihtiyacını karşılayabilmesi için özellikle zekât ve karz sandıklarını öne çıkartmışlardır. Borç talebinin ihtiyaçtan kaynaklandığı düşünülürse ve zekâtın amacının ihtiyaç sahibinin ihtiyacını gidermek olduğu göz önünde tutulursa her ikisinin de maksadının aynı olduğu görülür. Maksat birliğinden hareketle insanlara zekât malından borç verilerek faizsiz ihtiyacını karşılayabilmede kolaylık sağlanabilir mi sorusunu özellikle zekât üzerinde uzun mesaisi olan bazı fakihler cevaz vererek cevaplamıştır. Bu görüşe göre zekât sandıklarından tekrar sandığa bedeli dönmek üzere borç verilebilir. Kişi borç aldıktan sonra zekâtın sarf yerleri arasında yer alan gârimîn sınıfına dâhil olacağından dolayı zekât malı borç talep edenlerin ihtiyaçlarını giderecek şekilde ayrılabilir. Bu çalışma zekâtın gârime kıyasla karz olarak verilebileceği konusunu karz ve zekâtın sarf yerlerinden birisi olan gârim ile karşılaştırarak ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Keywords

İslâm Hukuku, Zekât, Gârimîn, Karz-ı Hasen, Zekât Sandığı

Qard Hasan from The Share of Ghārimīn, Which is One of The Consumable Places of Zakat

Abstract

People ask for loans to meet their needs, starting from those closest to them. For this reason, the law of obligations has a history as old as human history. However, in a reality as old as human history, usury is what turns people's need into profit. Today, when Muslims cannot find a loan to pay for their needs, they mostly apply to bank institutions and get a loan with interest. Contemporary jurists have particularly highlighted zakat and qard funds so that Muslims can meet their needs by borrowing interest-free. Considering that the loan request arises from need and that the purpose of zakat is to meet the needs of the needy, it can be seen that the purpose of both is the same. Based on the unity of purpose, the question of whether it can be easier for people to meet their needs without interest by lending zakat property, has been answered by some jurists, especially those who have worked long hours on zakat. According to this view, loans can be given from zakat funds to return the money to the fund. Since the person will be included in the gharimin class, which is among the places of consumption of zakat, after borrowing, the zakat property can be allocated to meet the needs of those who request the loan. This study aims to reveal the issue of whether zakat can be given as qard compared to gārim, by comparing it with gārim, which is one of the places of consumption of qard and zakat.

Keywords

Islamic Law, Zakat, Ghārimīn, Qard Hasan, Zakat Fund

References

• Acemî, Nâyif Muhammed Haccac. “İkrâz min emvâlı’z-zekât”. en-Nedvetü’s-sêmineti aşreti li- kazâya’z-zekâti’l-muʿâsırati’ 4-6 Mayıs 2009. Erişim 23 Ocak 2024. https://webapps.zakathouse.org.kw /files/18/nadwa18.pdf
• Afane, Hüsameddin b. Musa. Yes’elûneke. 14 Cilt. el-Halil: Mektebetu Dendis, 2007.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh. Rûhu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-ʿazîm ve’s-sebʿi’l-mesânî. 30 Cilt. Beyrut: İdaretü’t-Tıbaati’l-Müniriyye, ts.
• Ani, Hâlid Abdürrezzâk. Mesârifü’z-zekât ve temlîkühê fî dav’i’l-kitâb ve’s-sünne. Amman: Dâru Üsame, 1999.
• Apaydın, H. Yunus. “Karz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/520-525. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Arpaçukuru, Osman. “Türk Belâgatında Hasr Yolları ve Kur’ân Meâllerinin Âyetlerdeki Hasrı Yansıtma Bakımından Değerlendirilmesi”. Diyanet İlmî Dergi 56 (2020), 1049-1086.
• Aydî, Abdullah b. İsa. “Sundûku ikrâzi’z-zekati li-müstehikki-lehê”. Halkatu nikâşü-Sundûku İkrâdi’z-zekati li-müstehakkîhê. Riyad: Darü’l-Meyman, 2014.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. 13 Cilt. thk. Eymen Salih Şa’ban. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2000.
• Bardakoğlu, Ali. “Garâmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/359-361. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. Keşşâfü’l-kınâʿ ʿan (metn)i’l-İknâʿ. 6 Cilt. Riyad: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kurʾân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai't-Türâsi'l-Arabi, 1998.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. 8 Cilt. thk. İsmetullah İnayetullah Muhammed, Medine: Darü’s-Sirac, 2010.
• Çakır, Abdullah. “İslâm Hukukunda Gayesi Karz-ı Hasen Olan Müessese ve İmkânı: Çeşitleri, Meşruiyeti ve Riskleri Bağlamında Teorik Bir Yaklaşım”. Darülhadis İslâmî Araştırmalar Dergisi 1, (2021), 14-49
• Daru’l-iftâi’l-Mısriyyeti. “İstihdêmü’z-zekât fi’l-kurûzi’l-haseneti”. Rakm el-fetva: 2077. Erişim 10 Ocak 2024. https://www.dar-alifta.org/ar/fatawa/11521
• Desûkī, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Hâşiye ʿale’ş-Şerhi’l-kebîr. 4 Cilt. Kahire: Dâru İhyai'l-Kütübi'l-Arabiyye, ts.
• Durmuş, İsmail. “Hasr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/392-393. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Ebû Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm. Kitâbü’l-Emvâl, Beyrut: Dârü’ş-şurûk, 1989.
• Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed b. Mustafâ. et-Tekâfülü’l-ictimâʿî fi’l-İslâm. Kahire: Dârü’l-fikri’l-Arabî, 1974. Endelüsî, Ebû Hayyân el-Bahrü’l-muhît. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud - Ali Muhammed Muavvaz. 11 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1993.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî. Esne’l-metâlib şerhu Ravzi’t-tâlib. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb et-Tefsîrü’l-kebîr. 32 Cilt. Kahire: Dârü'l-Fikri'l-Arabi, 1981.
• Ferkûs. “Hükmü’l-karzi’l-haseni’l-memnûhi min emvâli’z-zekât”. el- Fetva Rakm 468. Erişim 12 Şubat 2024. https:// ferkous.com/home/?q=fatwa-468
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Şifâʾü’l-galîl fî beyâni’ş-şebeh ve’l-muhayyel ve mesâliki’t-taʿlîl. nşr. Hamed el-Kebîsî. Bağdad: Matbaatü’l-İrşad, 1971.
• Gözler, Kemal. Hukuka Giriş. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2019.
• Hac, Ahmed Es'ad Manmud. Nazariyyetü'l-karz fi'l-fıkhi'l-İslâmî. Amman: Dârü'n-Nefâis, 2008.
• Hâdimî, Ebû Saîd. el-Berîkatü’l-Mahmûdiyye fî şerhi’t-Tarîkati’l-Muhammediyye ve’ş-şerîʿati’n-nebeviyye fi’s-sîreti’l-Ahmediyye. 2 Cilt. İstanbul: Şirket-i Sahafiye-i Osmaniye, 1318.
• Hasan, Abdurrahman vd. “ez-Zekâtü ve’l-vakfu ve nafakâtü’l-akâribi ke-masdarı li-temvîli meşrûâti’t-tekâfili’l-ictimâʿiyyi”. Hilkatü’d-dirâsêti’l-ictimaʿiyyeti li’d-düveli’l-ʿArabiyyeti -Kitâbu’d-devreti’s-sêliseti. 236- 259. Dimeşk: Matbaatu Mısr Şeriketi Müsahimete Mısriyye, 1952.
• Hasan, Aznan. “el-İkrâzu min Emvâlı’z-zekât”. Buhûsü ve Tavsiyyêtü Mültekâ ʿulemâi’ş-şerîʿati’d-düvelî bi’r-rüʿâyeti bank Rüʿyeti’l-Malezya 19-20 OktobırBank Rakyat. Erişim 10.03.2024. https://www.bankrakyat.com.my.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm. Meʿâlimü’s-Sünen. 4 Cilt. Haleb: Matbaatü’l-İlmiyye,1933.
• Heyet, “Karz”, el-Mevsûatü’l-Fıkhiyye. 45 Cilt. Kuveyt: Vizaretü'l-Evkaf ve'ş-Şuuni’l-İslâmiyye,1995), 33/113.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî. Reddü’l-muhtâr ʿale’d-Dürri’l-muhtâr. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud - Ali Muhammed Muavvaz. 13 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. 16 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2004.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî, thk. Abdülaziz b. Abdullah b. Abdurrahman b. Baz. 13 Cilt. Kahire: el-Mektebetü's-Selefiyye, ts.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. el-Fetâva’l-kübra’l-fıkhiyye. 4 Cilt. Kahire: Abdülhamid Ahmed Hanefi, ts.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. İʿlâmü’l-muvakkıʿîn ʿan rabbi’l-ʿâlemîn. 7 Cilt. Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzi, 1423.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr. 9 Cilt. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. Riyad: Daru Taybe, 1999.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed, el-Mugnî, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki - Abdülfettah Muhammed el-Hulv. 15 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyai'l-Kütübi'l-Arabiyye, ts.
• İbn Müflih, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. Kitâbü’l-Fürûʿ. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 2003.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. el-Bahrü’r-râʾik. 7 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1997.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî. el-Beyân ve’t-tahsîl. 20 Cilt. thk. Said A’rab. Beyrut: Dârü'l-Garbi'l-İslâmî, 1988.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 4 Cilt. thk. Muhammed Subhi Hasan Hallak. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, 1415.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. 37 Cilt. Mecmûʿu fetâvâ. Medine: Mücemmaü’l-Melik Fehd li-Tıbaati’l-Mushafi’ş-Şerif, 2004.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd. Fethu’l-kadîr li’l-ʿâcizi’l-fakīr. 10 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2003.
• İbnü’l-Münzir en-Nîsâbûrî, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm. el-İcmâʿ. thk. Ebû Hammad Sagir Ahmed b. Muhammed Hanif, Acman: Mektebetü’l-Furkan, 1999.
• İmâmü’l-Harameyn el-Cüveynî Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh, Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb, thk. Abdülazîm ed-Dîb. 20 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhac, 2007.
• İslamweb.net, “Hükmü’l-ikrâzi min mâli’z-zekât”. Erişim 10 Ocak 2024. https://www.islamweb.net/ar/fatwa/118937.
• Kahraman, Abdullah. “İslam Hukuk Düşüncesinde Taabbudî Hükümler ve Taabbudiyyâtın Sahası Üzerine”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 2/2 (2003), 25-57.
• Karadavi, Yûsuf. Fıkhü’z-zekât. 2 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1973.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. ez-Zahîre (fi’l-fıkh). thk. Muhammed Bû Hubze.14 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Garbi'l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. thk. Ali Muhammed Muavvaz - Adil Ahmed Abdülmevcut. 10 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2003.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 2006.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavvaz - Adil Ahmed Abdülmevcud. 18 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1994.
• Mecmau’l-Fıkhi’l-İslâmî. “el-Karâru’s-sêdisü bi-şeʾni istismâri emvâli’z-zekât”. Karârâtü’l-mecmaʿı’l-fıkhiyyi’l-İslâmî bi-Mekketi’l Mükerremeti fî devretihi’l-ʿışrîne 1988-2010. Mekke: Rabıtatü’l-Alemi’l-İslâmî, ts., 361.
• Mecmau’l-Fıkhi’l-İslâmî. “Karâru Rakm 15 (3/3) bi-şeʾni tavzîfi’z-zekâti fî meşâriʿî zêti rîʿi bilâ temlîki ferdî li’l-müstahakki”. Karârâtü ve’tavsiyyêtü Mecmaı'l-Fıkhi'l-İslâmiyyi’d-Duveliyyi. Cidde: Mecmau'l-Fıkhi'l-İslâmî ed-Duvelî', 2020, 69,
• Mecmau’l-Fıkhi’l-İslâmî. “Karâru Rakm 165 (18/3) bi-şeʾni tefʿili devri’z-zekâti fî mükêfehati’l-fakhi ve tanzîmi cemʿihê ve sarfihê bi’l-istifêdeti min el-ictihêdêti’l-fıkhıyye”. Karârâtü ve’tavsiyyêtü Mecmaı'l-Fıkhi'l-İslâmiyyi’d-Duveliyyi. Cidde: Mecmau'l-Fıkhi'l-İslâmî ed-Duvelî', 2020, 557.
• Mekkî b. Ebû Tâlib, Ebû Muhammed Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. el-Hidâye ilâ bulûgi’n-nihâye fî ʿilmi meʿâni’l-Kurʾân ve tefsîrihî ve ahkâmihî ve cümelin min fünûni ʿulûmih.13 Cilt. eş-Şarika: Camiatü’ş-Şarika Külliyatü’d-Dirasati’l-Ulya ve’l-Bahsi’l-İlmi, 2008, 4/3044.
• Meni’, Abdullah b. Süleyman, “Münâkâşêtü ebhâsi’l- İkraz min emvâli’z-zekât”, en-Nedvetü’s-sêmineti aşreti li- kazâya’z-zekâti’l-muʿâsırati’ 4-6 Mayıs 2009 Beyrut, https:// webapps. zakathouse. org.kw/files/ 18/nadwa18.pdf, 245
• Merdâvî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Süleymân. el-İnsâf fî maʿrifeti’r-râcih mine’l-hilâf ʿalâ mezhebi’l-İmâmi’l-mübeccel Ahmed b. Hanbel. 12 Cilt. thk. Muhammed Hâmid el-Fıki. Beyrut: Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabi, 1955.
• Meşhur, Nimet Abdüllatif. ez-Zekât: el-Üsesü'ş-şer'iyye ve'd-devrü'l-inmâî ve’t-tevzîʿî. Beyrut: el-Müessesetü'l-Câmiiyye, 1993.
• Mevdûdî, Fetâvâ’z-zekât. çev. Rıdvan Ahmed Fellahi. Mekke: Camiatü'l-Melik Abdülaziz,1985.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-taʿlîli’l-Muhtâr, thk. Şuayb el-Arnavût - Ahmed Muhammed Berhum. 3 Cilt. Dimeşk: Darü’r-Risaleti’l-Alemiyye, 2009.
• Mutlak, Abdullah. “el-Arz ve’l-münâkaşe”. Halkatu nikâşü-Sundûku İkrâdi’z-zekati li-müstehakkîhê. Riyad: Darü’l-Meyman, 2014.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh, neşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1991.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Mecmûʿ şerhu’l-Mühezzeb. 23 Cilt. Cidde: Mektebetü’l-irşâd, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. 18. Cilt. Kahire: el-Matbaatü'l-Mısriyye, 1930.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ravzatü’t-tâlibîn. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî,1991.
• Obaidullah, Mohammed. Role Of Mıcrofınance In Poverty Allevıatıon Lessons From Experıences In Selected IDB Member Countrıes. Jeddah: Islamic Development Bank, 2008.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. 3 Cilt. Tuhfetü’l-fukahâʾ. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1984.
• Seyyârî, Halid b. Muhammed. “İkrâzi’l-müstehakkînê li’z-zekâti min mâli’z-zekâti”. Halkatu nikâşü-Sundûku İkrâdi’z-zekati li-müstehakkîhê- Riyad: Darü’l-Meyman, 2014.
• Süyutî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-meʾsûr. 8 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Fikr, 2011.
• Şâban, Zekiyyüddin, İslam Hukuk İlminin esasları (Usûlü’l-Fıkh), trc. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.
• Şahin, Nurten Zeliha, “Ahlaki Bir Erdemden Hukuki Yükümlülüğe: Muvâsât”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 27/2 (Aralık 2023), 746-768. https://doi.org/10.18505/cuid.1341360.
• Şerkâvî, Abdullah b. Hicâzî b. İbrâhîm el-Ezherî. Hâşiyetü’ş-Şerkâvî ʿalâ Şerhi’t-Tahrîr. 4 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1997.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. Neylü’l-evtâr şerhu Münteka’l-ahbâr. 16 Cilt. Riyad: Dâru İbni'l-Cevzi, 1427.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-kadîr el-câmiʿ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ʿilmi’t-tefsîr. 5 Cilt. thk. Abdurrahman Umeyra. Mansûre: Dârü’l-Vefa, 1997.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Mugni’l-muhtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâzi’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Kurʾân. 7 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1994.
• Tûfî, Ebü’r-Rebî‘ Necmüddîn Süleymân b. Abdilkavî b. Abdilkerîm. Şerhu Muhtasari’r-Ravza, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1987.
• Venşerîsî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ. el-Miʿyârü’l-muʿrib ve’l-câmiʿu’l-muġrib ʿan fetâvâ ʿulemâʾi İfrîkıyye ve’l-Endelüs ve’l-Maġrib. 13 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Garbi'l-İslâmî, 1981.
• Zakariyah, Habeebullah. “Providing Qard Hasan from Zakat Fund for Non-Recipients of Zakat: A Shariah Analysis Study”. Al-Rashad Journal of Islamic Finance 2/2 (2021), 89-105.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî, el-Keşşâf ʿan hakâʾikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 2009.
• Zürkânî, Ebû Muhammed Abdülbâkī b. Yûsuf b. Ahmed. Şerhu Muhtasarı Halîl. 8 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2002.