Yedi Harfi Oluşturan Kıraat Farklılıkları ve Yedi Harfin Sürekliliği Meselesi

Year 2024, Volume: 11 Issue: 2, 435 - 459, 31.12.2024

Cafer Yıldız

https://doi.org/10.33718/tid.1516923

Abstract

Bu çalışmada, kıraat farklılıkları usûl, ferş ve müterâdif olmak üzere üç alt başlıkta ele alınarak, bunların hangisinin yedi harfle ne ölçüde ilişkili olduğu, yedi harfin hangi süreçlerden ne derece etkilenerek geçtiği ve bir ruhsat olarak ne zamana kadar devam ettiği konusu ele alınacaktır. Kıraatlerin ortaya çıkışında önemli bir yere sahip olması sebebiyle yedi harf, kıraat tarihinin en temel konularındandır. Varlığı tevatüre ulaşan hadislerle sabittir. Bununla birlikte hadislerin kapalılığı nedeniyle yedi harfin içeriği hakkında çok da aydınlatıcı bilgi bulunmamaktadır. Bu yüzden yedi harfin mahiyetiyle ilgili kırka yakın görüş beyan edilmiştir. Bu tanımları kuvvetli ve zayıf olarak ayırdığımızda kuvvetli görüşler arasında birkaç tanımın, daha ön plana çıktığı görülür. Bunlar yedi harfin, Arap kabilelerinin kullandığı yedi lehçe, çokluk mana ifade eden mecaz, aynı manaya gelen fakat lafızları farklı olan müterâdif kelimelerin birbiri yerine kullanılması ve birtakım değişikliklerle oluşabilecek farklılığın yedi vechi olduğu şeklinde ifade edilebilir. Konumuzun gidişatı bu tanımlardan, yedi harfin müterâdif kelimeler ve yedi vecih olduğu görüşleri üzerinde yoğunluk kazanmıştır. Çünkü yedi harfin ne olduğuyla ilgili ortaya konulan görüşün Mushafların istinsah edilmesinden sonra da yedi harfin devam edip etmediğini belirleyici olmuştur. Bu bağlamda zikredilen ruhsatın müterâdif okuyuşlardan ibaret olduğunu düşünenlere göre yedi harfin istinsah eyleminden sonra devam ettiğini söylemek imkânsızdır. Buna karşılık bazı âlimlerin belirttiğine göre ise yedi harf, usûl, ferş ve müterâdif tüm kıraat farklılıklarını kapsayacak şekilde olup, istinsahtan sonra da devam etmiş ve kıraatler okunmaya devam ettiği sürece de devam edecektir. Bu çalışmanın amacı da yedi harf ruhsatının istinsahın öncesinde olduğu gibi sonrasında da daralmaya uğramakla birlikte varlığını devam ettirdiğini ortaya koymak olacaktır.

Keywords

Kur’an-ı Kerim Okuma ve Kıraat İlmi, Yedi Harf, Usûl, Ferş, Müterâdif

Differences in Recitation Forming the Seven Letters and the Issue of Continuity of the Seven Letters

Abstract

In this study, recitation differences are discussed under three subheadings: Method, farsh and muteradif. The issues of which of these are related to the seven letters to what extent, which processes the seven letters were affected by and how long they continued as a permit will be discussed. Seven letters have an important place in the emergence of Qiraats therefore, it is one of the important issues of recitation. It is confirmed by authentic hadiths. However, due to the vagueness of the hadiths, there is no enlightening information about the content of the seven letters. That's why there are nearly forty comments about the seven letters. When we separate these definitions into strong and weak, a few definitions stand out among the strong views. These can be expressed as seven letters, seven dialects used by Arab tribes, metaphors expressing multiple meanings, using synonymous words interchangeably, and the difference that will occur with some changes. The course of our subject has focused on the views that seven letters are synonymous words and seven aspects. Because the view put forward regarding the seven letters has been decisive in determining whether the seven letters continued after the Mushafs were copied. In this context, according to those who say that this permission is for alternate readings, it is not possible to say that the seven letters continue after the transcription. On the other hand, according to some scholars, the seven letters, method, farsh and muteradif are in a way that covers all the differences in recitation, and they continued after the transcription and will continue with the recitations. The aim of this study is to reveal that the seven-letter license contiues its existence, although it was narrowed down after the transcription, as it was before.

Keywords

Reading the Holy Koran and the Science of Recitation, Seven Letters, Method, Farsh, Synonyms

References

• Abdü’l-Âlî b. Abdurrahman el-Mes’ûl. Mü‘cemü mustalehâti’l-kırââti’l-Kur’aniyye. Kahire: Dârü’s-Selâm, 2007.
• Abdulfettâh el-Kârî, Abdulaziz. Hadîsü’l-ahrufi’s-seb‘a. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2002.
• Abdürrezzâk, Ebû Bekir b. Hemmâm es-San‘ânî. el-Musannef. thk. Haniburrahmân el-A‘zamî. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 3. Basım, 1983.
• Akaslan, Yaşar. “İbnü’l-Cezerî’nin ‘Yedi Harf’ Üzerindeki Fikirleri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 18/2 (2018), 265-303.
• Akaslan, Yaşar. “Kıraat İlmi Sistematiğinde Usûl Kavramları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (2017), 217-251.
• Akaslan, Yaşar. “Kıraat-i Aşere’de Ferş Yönünden Farklılıklar”. İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi 4 (2017), 6-31.
• Akpınar, Musa. “Kur’an’ın Anlaşılması ve Tebliği Yönünden Yedi Harfle İlgili Rivâyetlerin Değerlendirilmesi”. Bilimname 23/2 (2012), 105-129.
• Âl-u İsmâîl, Nebîl b. Muhammed İbrâhîm. İlmü’l-kırâât neş’etühû etvâruhû eseruhû fi’l-ulûmi’ş-şeriyye. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1421.
• Aşıkkutlu, Emin. “Kıraat İlminin Temellendirilmesinde Ahruf-i Seb‘a Hadisi (Tahriç ve Değerlendirilmesi)”. Kur’an ve Tefsir Araştırmaları IV.
• Bayraktutan, Osman. “Kıraatlerin Sınırlandırılması Meselesi”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (2018), 121-144.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî. thk. İzzeddîn Dallî vd. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1433.
• Buladı, Kerim. “Klasik Tefsir Mukaddimelerinde Yedi Harf Meselesi ve Yorumları”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (2016), 113-139.
• Cermî, İbrahim Muhammed. Mu‘cem-u ‘ulûmi’l-Kur’ân. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 2001.
• Çalışkan, Mehmet. “Kur’an’ın Nuzûlü ve Yedi Harf (el-Ahrufu’s-Seb‘a) Meselesi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2005), 215-242.
• Çetin, Abdurrahman. Yedi Harf ve Kıraatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım, 2013.
• Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Dağ, Mehmet. “Kırât İlminde Şâz Kavramı”. Marife Dergisi 2 (2007), 57-110.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. el-Ahrufü’s-seb‘a. thk. Abdülmüheymin Tahhân. Cidde: Dârü’l-Minâra, 1997.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. Kitâbü’l-İdgâmi’l-kebîr. thk. Abdurrahmân Hasan el-Ârif. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 1424.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. Kitâbü’t-Teysîr fi’l-kırââti’s-seb‘i. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Deyb el-Bega, Mustafa. el-Vâdıh fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Dımaşk: Dârü’l-Kelimi’t-Tayyib, 3. Basım, 1998.
• Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed. İthâfu fudalâi beşer bi’l-kırââti’l-erbeate ‘aşer. thk. Enes Mihre. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2006.
• Dûserî, İbrahim b. Saîd. Muhtasaru’l-ibârât li mu‘cemi mustalehâti’l-kırâât. Riyad: Dârü’l-Hadâra, 2008.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünen-i ebî Dâvûd. thk. Yâsir Hasan vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1438.
• Ebû Şâme, Abdurrahman b. İsmail. İbrâzü’l-meânî min hırzi’l-emânî fi’l-kırââti’s-seb‘i. thk. İbrâhim Adve Avez. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Ebû Şâme, Abdurrahmân b. İsmaîl. el-Mürşidü’l-vecîz ilâ ulûmin tetealleku bi’l-kitâbi’l-azîz. thk. Velîd Müsâid Tabatabâî. Kuveyt: Mektebetü’l-İmâm ez-Zehebî, 2. Basım, 1993.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm el-Herevî. Kitâbü Fedâili’l-Kur’ân. thk. Mervân el-Atıyye vd. Beyrut: Dâr-u İbn Kesîr, ts.
• Geylani, Mahfuz. “Arap Dilinde Terâdüf (Es Anlamlılık) Olgusu”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 5/1 (2019), 28-51.
• Halebî, Ebu’l-Hasan Tâhir b. Abdu’l-Mun’im. et-Tezkira fi’l-kırââti’s-semân. thk. Süveyd Eymen Rüşdî. Cidde, 1991.
• İbn Abdilber, Ebû Amr Yûsuf b. Abdillah. et-Temhîd limâ fi’l-muvattai mine’l-me‘ânî ve’l-esânîd. thk. Üsâme b. İbrâhim. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 4. Basım, 1429.
• İbn Ebî Dâvûd, Ebû Bekir Abdillah b. Süleymân es-Sicistânî. Kitâbü’l-Mesâhif. thk. Muhibbiddin Abdissebhân el-Vâiz. 5 Cilt. Mekke: Dârü’l-Beşâir, 3. Basım, 2002.
• İbn Hâleveyh, Hüseyin b. Ahmed. Muhtasar fî şevâzzi’l-Kur’ân. Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî, ts.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah. Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân, thk. Seyyid Ahmed Sakr. Beyrut: Mektebetü Dâri’t-Türâs, 3. Basım, 1983.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddin. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sadr, ts.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekir Ahmed b. Mûsa. Kitâbü’s-Seb‘a fi’l-kırâât. thk. Şevki Dayf. Mısır: Dârü’l-Maârif, ts.
• İbn Zencele, Ebû Zür’a Abdurrahmân b. Muhammed. Hüccetü’l-kırâât. thk. Saîd el-Afgânî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 5. Basım, 1997.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsüddîn Ebi’l-Hayr Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-kırââti’l-aşr. thk. Ali Muhammed Debbâğ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsüddîn Ebi’l-Hayr Muhammed b. Muhammed. Müncidü’l-mukriîn ve mürşidü’t-tâlibîn. thk. Nâsır Muhammedî Muhammed Câd. Kahire: Dârü’l-Âfaki’l-Arabiyye, 2010.
• Karadağ, Ahmet. “Kur’an-ı Kerîm’in İndirildiği Yedi Harf Hakkındaki Görüşlere Dair Bir Değerlendirme”. Tasavvur: Tekirdağ İlahiyat Dergisi 7/2 (Aralık 2021), 1177-1210.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 8. Basım, 2020.
• Kastellânî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. Letâifu’l-işârât li fünûni’l-kırâât. thk. Merkezü’d-Dirâsati’l-Kur’âniyye. Suudi Arabistan: Mecmeü’l-Melik Fahd, 1. Basım, 1434.
• Kaya, Osman. “Kur’an’ın Yedi Harf Üzerine İndirilmesi ve Ahrufu’s-Seb‘a (Yedi Harf Meselesi)”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (2004), 219-244.
• Kılıç, Mustafa. “İbn Kuteybe’nin Yedi Harf Anlayışı”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49 (2020).
• Kudât, Muhammed Ahmed Müflih. Mukaddimât fî ilmi’l-kırâât. Umman: Dâr-u Ammâr, 2001.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Kurtuluş, Yusuf Ziya. Ahkâm Tefsirlerinde Kıraat Farklılıkları. Ankara: İlâhiyât yayın, 2023.
• Mahmûd Abdullah, Muhammed. el-Ahrufu’s-seb‘a ve usûlü’l-kırâât. Kahire: Dârü’s-Sâbûnî, 2006.
• Maşalı, Mehmet Emin. “Mushaf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/242-248. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Mekkî, Ebî Tâlib el-Kaysî. el-İbâne an meâni’l-kırâât. thk. Abdulfettâh İsmâil Şelebî. Mısır: Dârü’n-Nehda, ts.
• Muhammed İsmail, Şa‘bân. el-Medhal ilâ ilmi’l-kırâât. Mekke: Mektebetü Sâlim, 2003.
• Mustafa İbrahim vd. el-Mü‘cemü’l-vesît. Kahire: Mecmeü’l-Lügati’l-Arabiyye, 1972.
• Nebi Bozkurt - Nevzat Kaya. “İstinsah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/369-371. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Nefes, Hayrunnisa. Tecvid İlmi Açısından Cevâhiru’l-ikyân fî şerhi umdeti’l-irfân. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2021.
• Öğmüş, Harun. “Yedi Harf Meselesi”. İslâm Araştırmaları Dergisi 24 (2010), 1-23.
• Önen, Hacı. “Yedi Harf ve Kıraatin Kesiştiği ve Ayrıldığı Noktalar”. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6/11 (2014), 182-193.
• Özbek, Ömer. “Kıraat Farklılıklarının Anlama Etkisi”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 39 (2015), 163-181.
• Öztürk, Hayrettin. “Kur’an-ı Kerim’in Kıraatinde Yedi Harf Meselesi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 2/2 (2002), 97-111.
• Rûmî, Fahd b. Abdirrahmân b. Süleymân. Dirâsâtün fî ‘ulûmi’l-Kur’ân’i’l-Kerîm. Riyad: Merkezü Tefsîr li’d-Dirâsâti’l-Kur’ân’i’l-Kerîm, 14. Basım, 2005.
• Subhî es-Sâlih. Kur’an İlimleri. çev. M. Said Şimşek. Konya: Kitap Dünyası, 2. Basım, 2008.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekir. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’an. thk. Fevvâz Ahmed Zümerli. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 2010.
• Taberi, Ebû Ca`fer Muhammed İbn Cerîr. Tefsîru’t-Taberî: Câmi‘u’l-beyân ‘an te`vîl-i âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâr-u Hecr, 2001.
• Temel, Nihat. Kıraat ve Tecvîd Istılahları. İstanbul: İFAV Yayınları, 1997.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. Câmi‘ü’t-Tirmizi. thk. Muhammed b. Sâlih er-Râcihî. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1999.
• Ünal, Mehmet. Kur’an’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü. Ankara: Fecr Yayınları, 2005.
• Yıldız, Cafer. On Kıraat Bağlamında İdğâm Olgusu. İstanbul: Nida Akademi, 2023.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillâh. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ebi’l-Fadl ed-Dimyâtî. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2006.
• Zürkânî, Muhammed Abdulazîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’an. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1995.