A Study on the Articles Related to Tasawwurāt in al-Tahānawī’s Kashshāf al-Istılāhāti al-Funūn wa'l-Ulūm

Year 2024, Volume: 11 Issue: 2, 333 - 353, 31.12.2024

Adem Evmeş , Yunus Emre Akbay

https://doi.org/10.33718/tid.1526686

Abstract

al-Tahānevī’s (d. after 1158/1745) work Kashāfu Istilāh al-Funūn wa al-'Ulūm is an important source that details scientific and philosophical terminology in the Islamic world. Written in 18th-century India, this work offers definitions of terms across a wide cultural and scientific spectrum. The section on “tasawwurāt” (consepts) holds significant importance within the text, as it relates to mental comprehension and perceptual processes. This article examines the entries related to “tasawwurāt” in the work, investigating the meanings of these concepts and their historical contexts. The main objective of the research is to elucidate how al-Tahānevī defines these concepts and to highlight their place and impact within Islamic thought. In this context, the questions explored include how the term “tasawwurāt” is addressed, the philosophical traditions it is based on, and in what ways al-Tahānevī’s interpretations of the concepts in the section on logic are innovative. The relevant sections of the work are evaluated using a detailed textual analysis method and compared with sources in the literature. It is noteworthy that in the section addressing the entries related to “tasawwurāt” al-Tahānevī extensively draws on classical sources of Islamic philosophy while providing detailed explanations of the mental representations of concepts. He also examines the different ways these concepts are used across various fields of science and philosophy. al-Tahānevī’s approach offers a broad perspective by considering the concept of “tasawwurāt” not only from a philosophical standpoint but also from a scientific understanding. In conclusion, al-Tahānevī’s Kashāfu Istilāh al-Funūn wa al-'Ulūm serves as a critical resource for understanding how terminology and concepts have shaped Islamic thought. This study emphasizes the significance of these concepts in the history of Islamic philosophy and logic, aiming to trace the influence of al-Tahānevī’s definitions.

Keywords

Logic, al-Tahānawī, Kashshāf, Encyclopedia, Tasawwurāt.

Tehânevî’nin Keşşâfü Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm Adlı Eserinde Yer Alan Tasavvurât ile İlgili Maddeler Üzerine Bir İnceleme

Abstract

Tehânevî’nin (öl. 1158/1745’ten sonra)Keşşâfü Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm adlı eseri, İslam dünyasında bilimsel ve felsefi terminolojiyi detaylı bir şekilde açıklayan önemli bir kaynaktır. 18. yüzyıl Hindistan'ında yazılmış olan bu eser hem bilimsel hem de kültürel bağlamda geniş bir yelpazede terimlerin tanımlarını sunar. Tasavvurât bölümü ile ilgili kavramlar, bu eser içinde önemli bir yer tutar ve felsefi anlamda zihinsel kavrayış ve algı süreçleriyle ilgilidir. Bu makalede, eserdeki “tasavvurât” ile ilgili maddeler ele alınarak, bu kavramların anlamları ve tarihsel bağlamları araştırılmıştır. Araştırmanın temel amacı, Tehânevî’nin bu kavramları nasıl tanımladığını ve bu tanımların İslam düşüncesi içindeki yerini ve etkisini ortaya koymaktır. Bu bağlamda, “tasavvurât” teriminin nasıl ele alındığı, hangi felsefi geleneklere dayandığı ve Tehânevî'nin mantığın tasavvurât bölümünde yer alan kavramlara ilişkin yorumlarının hangi açılardan yenilikçi olduğu sorularına yanıt aranmaktadır. İncelemede, eserin ilgili bölümleri detaylı bir metin analizi yöntemiyle değerlendirilmiş ve literatürdeki kaynaklarla karşılaştırılmıştır. Eserde “tasavvurât” maddelerinin ele alındığı bölümde Tehânevî’nin, kavramların zihinsel temsillerini ayrıntılı bir şekilde açıklarken, İslam felsefesinin klasik kaynaklarından yoğun bir şekilde faydalanması dikkat çekicidir. Ayrıca o, bu kavramların farklı bilim ve felsefe dallarındaki kullanım biçimlerini de incelemiştir. Tehânevî’nin yaklaşımı, “tasavvurât” kavramını sadece felsefî değil, aynı zamanda bilimsel bir anlayışla ele alarak geniş bir perspektif sunmaktadır. Sonuç olarak, Tehânevî’nin Keşşâfü Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm eseri, İslam düşüncesinde terminoloji ve kavramların nasıl şekillendiğini anlamak için kritik bir kaynaktır. Bu çalışma hem İslam felsefesi ile mantık hem de genel terminoloji tarihi açısından bu kavramların önemini vurgulamakta ve Tehânevî’nin yapmış olduğu tanımların izlerini sürmeyi amaçlamaktadır.

Keywords

Mantık, Tehânevî, Keşşâf, Ansiklopedi, Tasavvurât.

References

• Abdullah, Hüseyin Abdullatif. “Tehânevî’nin Keşşâfü Istılâhati’l-Funûn ve’l-‘Ulûm Adlı Ansiklopedisinde Aruz İlmine İlişkin Maddeler”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 6/12 (2016), 313-358.
• Fahreddin Râzî. Mantıku’l-mulahhas. thk. Ehad Ferâmerz Karâmelîkî - Âdîne Asgarînijâd. Tahran: Dânişgâh-ı İmam Sâdık, 1381.
• Fârâbî, Ebû Nasr. Elfâzü’l-müsta‘mele fi’l-mantık. thk. Muhsin Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Meşrık, 1986.
• Fârâbî, Ebû Nasr. İhsâü’l-ulûm (İlimlerin Sayımı. çev. Ahmet Ateş. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Fârâbî, Ebû Nasr. İhsâü’l-ulûm (İlimlerin Sayımı. çev. Mevlüt Uyanık - Aygün Akyol. Ankara: Elis Yayınları, 2017.
• Fârâbî, Ebû Nasr. İlimlerin Sayımı. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• Fârâbî, Ebû Nasr. Kitâbu’l-hurûf -Harfler Kitabı-. çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-Mustasfa. çev. Yunus Apaydın. 2 Cilt. Kayseri: Rey Yayıncılık, 1994.
• Hûnecî, Efdalüddîn. Keşfü’l-esrâr ʿan ğavâmizi’l-efkâr. thk. Khaled El-Rouayheb. Tahran: Iranian Institute of Philosophy and Institute of Islamic Studies Free University of Berlin, 1389.
• İbn Sînâ, Ebu Ali. İşaretler ve Tembihler. çev. Ali Durusoy vd. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• İbn Sînâ, Ebu Ali. Kitâbu’ş-Şifâ: el-Kıyâs. thk. İbrâhim Medkûr - Saîd Zâyid. Kahire: Vizârat es-Sekâf, 1964.
• İbn Sînâ, Ebû Alî. Mantığa Giriş. çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• İbn Sînâ, Ebu Ali. Mantıku’l-Meşrikıyye. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2011.
• İbn Sînâ, Ebu Ali. Metafizik. çev. Ekrem Demirli - Ömer Türker. 2 Cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• Kaplangöz, Zahit. “Kemâlüddîn Mes‘ud Şirvânî’nin Şerhu’r-Risâleti’l-Vaz‘iyyesi ve İlk Dönem er-Risâletü’l-Vaz‘iyye Şerhleri Bağlamında Delaleti Külli Olan Lafızların Vaz‘ı”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 21/2 (2021), 1175-1196.
• Kaplangöz, Zahit. “Kudâme B. Ca‘fer’in Şiir Tenkidine Yapılan Eleştirilerin Değerlendirilmesi: Yunan Felsesefesi Ve Mantık İlminden Etkilenmesi Örneği”. Mütefekkir 10/19 (2023), 145-168.
• Karaarslan, Nasuhi Ünal. “Keşşâfü Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/330-331. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Kâtibî, Ali b. Ömer. Câmi‘u’d-dekâik fî keşfi’l-hakâik. çev. Selman Sucu vd. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2022.
• Kaya, M. Cüneyd. “İbn Sînâ’nın Kitâbu aksâmi’l-hikme ve tafsîlihâ’sı: Tahkik veTercüme”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 3/1 (2020), 1-40.
• Kutbuddin Râzî. Levâmiʿu’l-esrâr şerhu Metâliʿi’l-envâr. thk. Mahfuz Ebu Bekr b. Ma’tume. Kahire: Mektebetü’s-Sekafeti’d-Diniyye, 2015.
• Kutbuddin Râzî. Tahrîrü’l-kavâidi’l-mantıkiyye fî Şerhi’r-Risâleti’ş-Şemsiyye (el-Risâletü’ş-Şemsiyye içinde). thk. Muhsin Bîdârfer. Kum: Menşûrât-ı Bîdâr, 3. Basım, 1426.
• Kutbüddîn Şîrâzî. Şerhu Hikmeti'l-İşrâk. thk. Abdullah Nûrânî - Mehdî Muhakkık. Tahran: Müesseseti Mutâla’ât-ı İslamî, 1380.
• Özpilavcı, Ferruh. Kâtibî Şemsiyye Risâlesi -Tahkik, Çeviri ve Şerh-. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Şehrezûrî, Şemsüddîn. Resâilü’ş-şecereti’l-ilâhiyye fî ’ulûmi’l-hakâiki’r-rabbâniyye. thk. Necefkulî Habîbî. 3 Cilt. Tahran: Müessese-i Pijuheş-i Hikmet ve Felsefe-i İran, 1373.
• Şehrezûrî, Şemsüddîn. Şerhu Hikmeti'l-İşrâk. thk. Ahmed Abdurrahîm es-Sâyih - Tevfîk Alî Vehbe. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Sekafeti’d-Diniyye, 2012.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Ali b. Muhammed Hâmid b. Muhammed Sâbir el-Ömerî el-Fârûkī. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. thk. Ali Dahrûc - Abdullah Hâlidî. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Ali b. Muhammed Hâmid b. Muhammed Sâbir el-Ömerî el-Fârûkī. Bilim ve Sanat Terimleri Ansiklopedisi. ed. Ömer Türker. 4 Cilt. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2024.