Negative Effect of Social Environment on Individual and Social Belief in the Context of the Qur'a

Year 2024, Volume: 11 Issue: 2, 575 - 597, 31.12.2024

Zübeyir Karataş

https://doi.org/10.33718/tid.1527348

Abstract

Since humans are social beings by nature and need to live in a social environment, they are naturally affected by the events that occur in the environment they live in. The events and incidents experienced in the environment undoubtedly affect the preferences and orientations of individuals and societies, as well as their religious preferences. The impact of the environment in question on individuals and societies has also been addressed by modern science. For example, scientists specialized in sociology and psychology have tried to explain the extent of this issue with a number of arguments. This situation clearly shows that the relevant environment needs to be investigated further. Based on the importance of the issue, we have also tried to address the negative effects of the social environment on individual and social beliefs in the context of the Quran in our study in order to contribute to this important problem of our day. The Quran has expressed the negative effects of the relevant environment on individual and social beliefs in different verses. It has particularly mentioned the negative effects of the circle of friends, ancestors, leaders, administrators, religious scholars and those in their positions on human beliefs. The negative effects of such groups, which are still seen as an important problem today, on individuals and society were examined in detail within the context of the universal message of the Quran. The ways to eliminate the negative effects of these factors on belief were tried to be indicated again from the perspective of the universal message of the Quran. At the end of the study, it was seen that bad friends have a great impact on the beliefs of those around them, and that they lead individuals and society into heedlessness and misguidance, so it is not necessary to be friends with everyone and to be very sensitive in this regard. Similarly, the importance of adopting a very vigilant attitude towards ancestors, leaders/administrators, religious scholars, civil societies, art, media and charismatic people who have a serious effect on religious preferences and constantly activating the intellect and willpower against them was observed.

Keywords

Tafsir, Quran, Social Environment, Leader, Manager, The Individual and Religion

Kur’ân Bağlamında Sosyal Çevrenin Birey ve Toplum İnancı Üzerindeki Olumsuz Etkisi

Abstract

İnsan, yapısı itibariyle sosyal bir varlık olduğundan ve sosyal çevrede yaşaması gerektiğinden, doğal olarak içinde yaşadığı çevrede meydana gelen olaylardan etkilenmektedir. Mezkûr çevrede yaşanan hadise ve olaylar, şüphesiz birey ve toplumun tercih ve yönelimlerini etkilediği gibi onların dini tercihlerini de etkilemektedir. Söz konusu çevrenin fert ve toplum üzerindeki etkisi, modern bilim tarafından da ele alınmıştır. Örneğin, sosyoloji ve psikoloji alanında uzmanlaşmış bilim insanları tarafından bu konunun ne denli etkiye sahip olduğu birtakım argümanlar eşliğinde izah edilmeye çalışılmıştır. Bu durum, ilgili çevrenin daha fazla araştırılması gerektiğini açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Konunun önemine binaen bizler de günümüzün bu önemli problemine katkı sunmak amacıyla çalışmamızda sosyal çevrenin birey ve toplum inancı üzerindeki olumsuz etkilerini, Kur’ân-ı Kerîm bağlamında ele almaya çalıştık. Kur’ân, ilgili çevrenin fert ve toplum inancı üzerinde negatif etkilerini, farklı âyetlerde ifade etmiştir. Özellikle arkadaş çevresi, atalar, liderler, yöneticiler, din bilginleri ve bunların pozisyonunda olanların, insan inancı üzerinde olumsuz etkilerinden bahsetmiştir. Günümüzde de önemli bir poblem olarak görülen bu tür grupların birey ve toplum üzerindeki olumsuz etkileri Kur’ân’ın evrensel mesajı bağlamında ele alınarak ayrıntılı bir şekilde irdelendi. Söz konusu faktörlerin inanç üzerindeki olumsuz etkilerinden kurutulmanın yolları yine Kur’ân’ın evrensel mesajı perspektifinden hareketle belirtilmeye çalışıldı. Çalışma sonunda, kötü arkadaş çevresinin inanç üzerinde çok etkili olmasının yanı sıra birey ve toplumu gaflet ve delalete sürüklemesinden dolayı herkesle dost olunmaması ve bu konuda çok hassas davranılması gerektiği görüldü. Aynı şekilde din tercihleri üzerinde ciddi etkisi bulunan atalar, liderler/yöneticiler, din bilginleri, sivil cemiyetler, sanat, medya ve karizma sahibi kimselere karşı da son derece müteyakkız bir tavır takınmanın ve bunlara karşı akıl ve irade yetilerinin sürekli aktif hale getirilmesinin önemi müşahede edildi.

Keywords

Tefsir, Kur’ân, Sosyal Çevre, Lider, Yönetici, Birey ve Din

References

• Ahmed ez-Zayyât vd. el-Mu’cemü’l-vasît. 2 Cilt. Kahire: Dârü’d-Da‘ve, ts.
• Ahmidî, Amir. Şuarâü Mezhic ahbârihim va eş’ârihim fi’l-câhiliyya. San’a: Mec’meu’l-Arabîyati’s-Saîde, 2014.
• Ali Düzgün, Şaban. Din Birey ve Toplum. Ankara: Akçağ Yayınları, 3. Basım, 2013.
• Altıntaş, Ramazan. Kur’ân’da Hidayet ve Dalalet. İstanbul: Pınar Yayınları, 1995.
• Armaner, Neda. Din Psikolojisine Giriş. Ankara: MEB Yayınları, 1980.
• Arpaguş, Hatice Kelpetin. “İman Bağlamında Kelâm’da Taklid Ve Mukallid (Gazzâlî Örneğİ)”. Kelam Araştırmaları 3/1 (2005), 117-140.
• Askerî, Ebü’l-Hilâl Hasen. el-Furûku’l-lüğaviyye. Mısır: Dârü’l-ilmi va’s-Sakâfati li’n-Neşri va’t-Tavzî’, ts.
• Aytaç, Ömer - Tan, Mehmet. “Arkadaşlık Üzerine Kuramsal Yaklaşımlar”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi The Journal of International Social Sciences 29/1 (2019), 345-359.
• Bağdâdî, İbn Tayfur. Kitâbü belâğâti’n-nisâ va tarâifi kelâmihinna. thk. Ahmed el-fî. Kahire: Matbaatü Medresati Vâlidati Abbâs el-Evval, 1908.
• Beydâvî, Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî. Envâru’t-Tenzîl va Esrâru’t-Te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman Mar’aşlî. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-Arabî, 1418.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nasırunnasır. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422.
• Candan, Abdulcelil. Ulemânın Gücü. 1 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
• Cevirov, Emir. Dini Liderler Tipleri Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma. Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Din Sosyolojisi Bilim Dalı: Uludağ Üniversitesi, 2013.
• Demağanî, Hüseyin b. Muhammed. Kâmûsü’l-Kur’ân. thk. Abdülaziz. Beyrut: Dârü’l-İlmi Li’l-Melâyîn, 1983.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnâût, Muhammed Kâmil Karabelli. 7 Cilt. b.y.: Dârü’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye, 2009.
• Ebu’s-Suûd, Muhammed b. Muhammed. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâye’l-kitâbi’l-kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dârü ihyâi turâsi’l-arabî, ts.
• Eren, Seli̇m. “İnanç ve Sosyo-Kültürel Çevre Etkileşimi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (15 Haziran 2007), 129-152. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuifd/issue/4294/255254
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. 15 Cilt. Kahire: ed-Dârü’l-Mısriyye Li’t- Te’lîf va’t-Tercemet, 1964.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakûb. Besâirü zevi’t-temyîz fî letâifi’l-kitâbi’l-azîz. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 6 Cilt. Kahire: Lecnetü İhyâ’i’t-Türâsi’l-İslâmî, 1996.
• Geçer, Ekmel. Sosyal Medya ve İletişim Psikolojisi. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2023.
• Güneş, Abdurrahman. “Sosyolojik Olarak Din Ve Toplum İlişkilerİ”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 24/1 (31 Ocak 2016), 153-164. https://doi.org/10.18069/fusbed.06220
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâü Ülûmüd’dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts.
• Ğâzî, Molla Huvayş Abdulkadir. Beyânü’l-meânî. 4 Cilt. Matbaatü’r-Tarakkî, 1. Basım, 1965.
• Hân, Ebü’t-Tayyip Sıddîk. Fethü’l-beyân fî makâsidi’l-Kur’ân. 15 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1992.
• Hatîb, Abdülkerim Yunus. et-Tefsîrü’l-Kur’ânî li’l-Kur’ân. 16 Cilt. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-‘Arabî, ts.
• Haydar, Fuâd. eş-Şahsiyatü fi’l-İslâm va fi’l-fikri’l-ğarbî. Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-‘Arabî, 1. Basım, 1990.
• Hayrettin Karaman vd. Kur’ân-ı Kerîm Açıklamalı Meâli. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
• Hâzin, Ali b. Muhammed. Lübâbü’t-te’vîl fî me‘âni’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415.
• Hererî, Ali b. Muhammed. Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu mişkâti’l-mesâbîh. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2002.
• Hererî, Muhammed Emin b. Abdullah. Hadâ’iku’r-revhi ve’r-reyhân fî revâbî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 33 Cilt. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 2001.
• Hindî, Müttakî el-. Kenzü’l-ʿummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-efʿâl. thk. Bekrî Hayâtî-Safvet Sakâ. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle 1981.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 18. Basım, 2023.
• Isfahânî, Hüseyin b. Muhammed er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Seyyid Geylânî. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts.
• İbn ‘Acîbe, Ahmed b. Muhammed. el-Bahrü’l-medîd fî tefsîri’l-Kur’âni’l-mecîd. 8 Cilt. b.y.: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 2002.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed Tahir b. Muhammed. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dârü’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn ‘Atıyye, Abdülhak b. Gâlib. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Es’ad Muhammed et-Tayyip. 10 Cilt. Suudi Arabistan: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 3. Basım, 1419.
• İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddime İbn Haldun. thk. Abdullah Muhammed Derviş. 2 Cilt. Dımaşk: Dârü Ya’rub, 2004.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Sami b. Muhammed Selâme. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 2. Basım, 1999.
• İbn. Sîde, Ali b. İsmail. el-Muhkem ve’l-muhîtü’l-a’zam. thk. Abdülhamid Handâvî. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali. Zâdü’l-mesîr. thk. Abdürrezzak el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1422.
• İmruülḲays. Dîvânu İmruül-Ḳays. thk. Muḥammed Ebü’l-Faḍl İbrâhîm. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1990.
• Kabîsî, Ahmed Ubeyd. Mevsûatü’l-kelimeti va ihvatihâ fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 2017.
• Kara, Osman. “Kuran’a Göre İnsan Şahsiyetine Etki Eden Faktörler”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/25 (15 Haziran 2012), 1-24. https://doi.org/10.17335/suifd.30137
• Karaman vd., Hareddin. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Karataş, Zübeyir. “Fahreddîn Er-Râzî ve Seyyid Kutub Özelinde Sosyal Çevrenin Tefsire ve Müfessire Etkisi: en-Nisâ/59. Âyet Örneği”. Şarkiyat 15/1 (03 Temmuz 2023), 122-136. https://doi.org/10.26791/sarkiat.1264592
• Karataş, Zübeyir. Seyyid Kutub ve fî zilâli’l-Kur’ân Tefsirindeki Metodu. Samsun: Üniversite Yayınları, 2018.
• Karyağdı, Osman. Kur’ân’a Göre Sosyal Çevrenin İnanç ve Davranışlara Etkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslâm Bilimleri Tefsir Anabilim Dalı, 2002.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. Kur’ân’da İman Psikolojisi. İstanbul: Yalnızkurt Yayınları, 1997.
• Kasımî, Cemâleddin Muhammed b. Muhammed Said. Mehâsinü’t-te’vîl. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûnü’s-Sûd. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1418.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî, İbrahim Ettafeyyiş. 20 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Kutub, Seyyid. Fî zilâli’l-Kur’ân. çev. M. Emin Saraç vd. 16 Cilt. İstanbul: Birleşik Yayınları, ts.
• Ma’lûf, Luvîs. el-Muncid. Tahran: İntişârâti İslâm, 1379. Mâtürîdî, Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü Ehli’s-sünne. thk. Mecdî Bâslûm. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-‘uyûn. thk. es-Seyyid b. Abdülmaksûd. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Merâğî, Ahmed b. Mustafa. Tefsîru’l-Merâğî. 30 Cilt. Mısır: Şeriketu Mektebetu va Matbaatü Mustafa el-Bânî, 1946.
• Muhammed Semîn. Eserü’l-Kur’ân’i ve’l-kırâati fi’n-nahvi’l-arabî. Kuveyt: Dârü’l-Kütübi’s-Sakâfiyye, 1978.
• Muhtar, Ahmed. Mu’cemü’l-lüğati’l-arabiyati’l-muâsarati. 4 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 2008.
• Mustafevî, Hasan. et-Tahkîk fî kelimâti’l-Kur’âni’l-kerîm. 14 Cilt. Tahran: Merkezü Neşri Âsâri’l-Allâme el-Mustafevî, 1393.
• Mübârekpûrî, Muhammed b. Abdurrahman. Tühfetü’l-ahvazî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Müslim b. Haccâc en-Nîsâbûrî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Okumuş, Ejder. Dinin Toplumsal İnşası. Ankara: Akçağ Yayınları, 2015.
• Râzî, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyya. Müc’melü Mekâyisi’l-Lüga. thk. Züheyr Abdulhasan Sultan. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb (et-Tefsîrü’l-kebîr). 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, 3. Basım, 1420.
• Recep, Ardoğan. “Taklîdî İmanın Geçerliliği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 50/2 (2009), 39-70. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001000
• Reşîd Rıza. el-Menâr (Tefsîrü’l-Kur’âni’l-hakîm). 12 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısrıyetü’l-‘Âmme li’l-Kitâb, 1990.
• Semerkandî, Nasr b. Muhammed. Tefsîru Ebi’l-Leys es-Semerkandî. thk. Mahmûd Mutricî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts. Şâtibî, İbrahim b. Musa. el-Muvâfakât. thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasen. 7 Cilt. Kahire: Dârü İbn Affân, 1997.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-kadîr. 6 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1414.
• Şîrâzî, Sadî. Gülistan. Tahran: Kütüphânei Dâniş, 1392.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerî. Câmiu’l-Beyân an Te’vil’il-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2000.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa. es-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 5 Cilt. Mısır: Şeriketu Mektebetu va Matbaatü Mustafa el-Bânî, 1975.
• Tümer, Günay. “Âbâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/5. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Wac, Joachim. Din Sosyolojisine Giriş. çev. B. İnandı. Ankara, 1987.
• Yeşilyurt, Temel. Çağdaş İnanç Problemleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2023.
• Yıldız, İbrahim. “Kur’ân-ı Kerîm’de Atalar Geleneği Ve İnanca Etkisi”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (01 Aralık 2015), 175-215. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ksuifd/issue/22268/241751
• Yılmaz, Hüseyin. Din Eğitimi ve Sosyal Barış. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 2019.
• Zebîdî, Muhammed Murtada. Tâcü’l-arûs. thk. Abdussattâr Ahmed Ferrâc vd. 40 Cilt. Kuveyt: Maṭbaʿatu Hukūmeti’l-Kuveyt, 1965.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an hakâ’iki’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 3. Basım, 1407.
• aksam.com.tr. “Arkadaş çevresi beyin gelişimine etki ediyor”. 22 Ocak 2022. Erişim 26 Haziran 2024. https://m.aksam.com.tr/ekler/arkadas-cevresi-beyin-gelisimine-etki-ediyor/haber-1236419
• https://www.yesilay.org.tr/tr/. “İyi Arkadaş Çevresi Bağımlılıklardan Uzak Tutar”. Erişim 26 Haziran 2024. https://www.yesilay.org.tr/tr/makaleler/iyi-arkadas-cevresi-bagimliliklardan-uzak-tutar
• İslam ve İhsan. “‘İyi ve Kötü Arkadaşın Hali Güzel Koku Satanla...’ Hadisi”. Erişim 13 Haziran 2024. https://www.islamveihsan.com/iyi-ve-kotu-arkadasin-hali-guzel-koku-satanla-hadisi.html