Ayetlerin Tefsirinde Anakronik Yorumların Tespiti

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 235 - 256, 30.06.2025

Hasan Yıldırım

https://doi.org/10.33718/tid.1648460

Abstract

Bu makalede anakronizm tefsir ilişkisinden hareketle ayetler hakkında yapılan yorumlardan hangilerinin anakronik olduğunu ortaya koyacak temel kriterler ve bu kriterlerle ilgili ayrıntılı bilgiler ele alınmıştır. Öncelikle tefsirdeki varlığı inkar edilemeyen yaklaşımlardan birisi olan anakronizm hakkında özet bilgiler verilmiş, farklı amaçlar ve bakış açılarına göre yapılan yorumlardan hangilerinin, hangi sebeplerden dolayı anakronik olduğu açıklanmaya çalışılmıştır. Tefsir ilmi, Kur’an-ı Kerim’in doğru bir şekilde anlaşılması ve yorumlanmasını hedefleyen bir disiplindir. Bu disiplin içerisinde metnin orijinal bağlamını ihlal eden ve kronolojik hatalar içeren anakronik yorumlar, Kur’an mesajlarını hem nüzul hem de sonraki dönemler için karmaşık hale getirmekte birçok yanlış anlama ve uygulamaya yol açmaktadır. İnsanın, karşılaştığı olguları tamamen objektif bir şekilde değerlendirme imkanının olmaması, anlama ve yorumlamalarının belli oranlarda anakronizmin etkisi altında olduğunu göstermektedir. Bu etkilerden tamamen kurtulma imkanı olmadığı için nesnel anlama ulaşma iddiasıyla yapılan yorumlar karşısında katı antianakronik bir tavır takınmak yerine, hangi yorumun anakronik olduğu doğru bir şekilde tespit edilmeye çalışılmalıdır. Bunun için öncelikle anakronizmin ne olduğu, kullanım şekli, amacı, ayetin bağlamı, yorumun kronolojik ve metodolojik bir hata içerip içermediği vb. hususların bilinmesi gerekmektedir. Anakronizm, temelde kronolojiyi ihlal eden bir anlama ve yorumlama hatasıdır. Dolayısıyla bir yorumun anakronik olduğunun söylenebilmesi, her şeyden önce yorumlanan konuyla ilgili sabit bir kronolojinin varlığını zorunlu kılmaktadır. Bu hakikatin gözden kaçırılması, diğer alanlarda olduğu gibi ayetler hakkında da yapılan yorumların bir kısmının anakronik olduğu gerekçesiyle reddedilmesine yol açmaktadır. Yaşanan bu ikilemi bertaraf edebilmek için anakronik yorum nedir, özellikleri nelerdir, hangi hatalar anakronik yorumlara sebep olmaktadır gibi sorulara net cevaplar verilmelidir. Bilhassa ayetlerin tefsiri açısından bakıldığında, genel bir ifadeyle; olay, olgu veya nesnelerin var olmadıkları bir dönemde var olduklarını iddia eden; kelime veya kavramlara ifade etmedikleri anlamlar yükleyen; geçmiş dönemleri şimdinin değerlerini hakim kılarak değerlendiren ve anlamla ilgili unsurların tamamını kapsayan bağlamı tamamen ihmal eden yorumların anakronik olduğu söylenebilir.

Keywords

Tefsir , Anakronizm , Bağlam , Kronoloji , Şimdicilik

The Detection of Anachronistic Interpretations in the Exegesis of Quranic Verses

Abstract

In this article, the basic criteria that will reveal which of the interpretations made about the verses are anachronistic based on the relationship between anachronism and exegesis and detailed information about these criteria are discussed. First of all, brief information about anachronism, which is one of the undeniable approaches in tafsir, is given, and it is tried to explain which of the interpretations made according to different purposes and perspectives are anachronistic and for what reasons. The science of tafsir is a discipline that aims to understand and interpret the Qur'an correctly. Within this discipline, anachronistic interpretations, which violate the original context of the text and contain chronological errors, complicate the Qur'anic messages for both the narration and the following periods and lead to many misunderstandings and practices. It can be said that anachronistic interpretations are generally centred around two issues: the preservation of the context of the verses and the understanding of their universal messages by interpreting them in a way that the interlocutors can understand. The fact that human beings do not have the opportunity to evaluate the phenomena they encounter in a completely objective way shows that their understanding and interpretations are under the influence of anachronism to a certain extent. Since it is not possible to completely get rid of these effects, instead of adopting a strict anachronistic attitude towards the interpretations made with the claim of reaching objective understanding, it should be tried to determine which interpretation is anachronistic correctly. For this, first of all, it is necessary to know what anachronism is, its usage, its purpose, the context of the verse, whether the interpretation contains a chronological and methodological error, etc. Anachronism is basically an error of understanding and interpretation that violates chronology. Therefore, to be able to say that an interpretation is anachronistic, first of all, requires the existence of a fixed chronology related to the subject being interpreted. The overlooking of this fact leads to the rejection of some of the interpretations of the verses on the grounds that they are anachronistic, as in other fields. In order to eliminate this dilemma, clear answers should be given to questions such as what is anachronic interpretation, what are its characteristics, and which mistakes cause anachronic interpretations. Especially from the point of view of the exegesis of verses, in general terms; claiming that events, phenomena or objects existed in a period when they did not exist; attributing meanings to words or concepts that they do not express; evaluating past periods by dominating the values of the present and evaluating the past periods by dominating the values of the present.

Keywords

Tafsir , Anachronism , Context , Chronology , Presentism

References

• Abduh, Muhammed. Tefsîrü’l-menâr. Kahire: Dâru’l-Menâr, 1947.
• Agamben, Giorgio. “Çağdaş Nedir?” çev. Utku Özmakas. Kampfplatz Dergisi 1/2 (2013).
• Aksan, Doğan. Anlambilim. Ankara: Engin Yayınevi, 4. Baskı., 2006.
• Aktay, Yasin. “Kur’an Yorumlarının Hermenötik Bağlamı”. İslami Araştırmalar 9/1-2-3-4 (1996).
• Cenâbizî, es-Sultan Muhammed. Beyânü’s-saâde fî makâmâti’l-ibâde. Beyrut: Müessesetu’l-E’lemi, 1988.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2005.
• Condon, John C. Kelimelerin Büyülü Dünyası-Anlambilim ve İletişim. çev. Murat Çiftkaya. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Baskı., 1998.
• Cündioğlu, Dücane. Anlamın Buharlaşması ve Kur’an. İstanbul: Tibyan Yayınları, 1995.
• Cündioğlu, Dücane. Kur’an’ı Anlamanın Anlamı. İstanbul: Tibyan Yayınları, 1995.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Delâilü’l-icâz. Kahire: Mektebetu’l-Hanci, 1989.
• Derveze, Muhammed İzzet. Tefsîru’l-hadîs. Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslami, 2000.
• Fazlurrahman. Ana Konularıyla Kur’an. çev. Alparslan Açıkgenç. Ankara: Fecr Yayınları, 2. Baskı., 1993.
• Gadamer, Hans George. Truht and Method. New York: Continuum, 2004.
• Gezer, Süleyman. Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Kur’an. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-Ayn. thk. Abdulhamid Hendavi. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Acîbe, Ahmed b. Muhammed el-Haseni. Bahrü’l-medîd fî tefsîri’l-Kur’âni’l-mecîd. thk. Ahmed Abdullah el-Kuraşi Raslan. Kahire: Hasan Abbas Zeki, 1999.
• İbn Atıyye, el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Sami b. Muhammed es-Selame. Riyad: Dâru Tayyibe, 1999.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadir, 1993.
• Jardine, Nick. “Uses and Abuses of Anachronism in the History of the Sciences”. History of Science 38/3 (2000), 251-270.
• Kâfiyeci. et-Teysîr fî kavâidi ilmi’t-tefsîr. thk. Mustafa Muhammed Hüseyn ez- Zehebi. Kahire: Mektebetü’l-Kudsi, 1998.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “Kur’an’ı Anlamada Semantik Yöntem”. Hikmet Yurdu 6/11 (Ocak 2013), 105-178.
• Kırca, Celal. “Kur’an’ı Anlama Sorunları ve Yöntemleri”. Bilimname 1 (2014).
• Knuuttila, Seppo. “Memory, Anachronism and Articulation”. Trames 12/3 (2008), 264-275.
• Kummî, Muhammed b. Hasan el-. Tefsîru’l-Kummî. Kum: Müessesetu Dari’l-Kitab, 1983.
• Lay Brander, Miriam. “Der Anachronismus als literatur- und kulturwissenschaftliche kategorie.” Anachronismen - Anachronismes - Anacronismi - Anacronismos. ed. Cristina Albizu. Pisa: ETS, 2011.
• Lorenz, Chris. De constructie van het verleden. Meppel: Boom, 1998.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te'vîlâtü Ehli’s-sünne. thk. Mecdi Basellum. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mautner, Thomas. The Penguin Dictionary of Philosophy. Londra: Penguın Reference, 2005.
• Mukatil b. Süleymân. el-Vücûh ve’n-nezâ'ir fi’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Hatim Salih ed-Damin. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 2011.
• Mukatil b. Süleymân. et-Tefsîrü’l-kebîr. thk. Abdullah Mahmut Şehhate. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 2002.
• Mustafa vd., İbrahim. Mu’cemü’l-vasît. Tahran: Mektebetü’l- İlmiyye, ty.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtihu’l-gayb. Beyrut: Dâru’l- Fikr, 1981.
• Rickman, H.P. Anlama ve İnsan Bilimleri. çev. Mehmet Dağ. Samsun: Etüt Yayınları, 2000.
• Rifat, Mehmet. XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1998.
• Sa’lebî, Ahmed b. Muhammed b. İbrahim. el-Keşf ve’l-beyân an tefsîri’l-Kur'ân. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• Saussure, Ferdinand de. Genel Dilbilim Dersleri. Ankara: Birey ve Toplum Yayınları, 1985.
• Spoerhase, Carlos. “Presentism and Precursorship in Intellectual History”. Culture, Theory & Critique 49/1 (2008), 49-72.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn. el-İtkan fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r- Risale, 2008.
• Syrjamaki, Sami. Sins of a Historian. Perspectives to the Problem of Anachronism. Finland: Tampere University, Doktora Tezi, 2011.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Tosh, John. Tarihin Peşinde. çev. Özden Arıkan. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997.
• Tüsterî, Sehl et-. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. Kahire: Daru’l Haram li’t-Türas, 2004.
• Vardar, Berke vd. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları, 2. Baskı., 2007.
• Verbeeck, Georgi. “Anachronism and rewriting of history: the South Africa case”. The Journal for Transdisciplinary Research in South Africa 2/1 (2006), 184-185.
• Yıldırım, Hasan. Tefsirde Anakronizm ve Sebepleri. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. Kahire: Mektebetü’l-Vehbe, 2000.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmud b. Ömer b. Muhammed el-Harizmî. el-Keşşâf an hakaiki gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekavîl fî vücûhi’t-te’vîl. Kudüs: Neşru’l-Belağa, 1993.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Abdillah. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur'ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye, 1972.
• Zürkanî, Muhammed Abdülazim. Menâhilü’l-irfân. Kahire: Matbaatü İsa el-Babi el-Halebi, ts.