Çorum Bölgesinin Jeolojisi

Year 1959, Volume: 7 Issue: 1, 19 - 29, 28.02.1959

İbrahim Akarsu

Abstract

Etüd sahası Orta Anadolu'da Kızılırmak kavsinin merkezî kısmında, bulunmakta ve Çorum vilâyeti ile Sungurlu, Alaca kaza merkezlerini içerisine almaktadır. Bu sahada Paleozoik, Mesozoik, Tersier ve Kuaterner arazileri vardır. Paleozoik kloritli, serizitli, epidotlu, killi şistlerle kalk şistlerden müteşekkildir. Mesozoik radiolaritli ve serpantinli volkanik seri diye adlandırılabilmiştir. Tersier tabakaları Lütesien, Oligo-Miosen ve Pliosen yaşında olmak üzere ayrılabilmiştir. Lütesien konglomera, gre, marn, kumlu kalker ve kalker tabakalarından müteşekkil flişten ibarettir. Tahminî kalınlığı 800 m. dir. Oligo-Miosenli, jipsli ve tuzlu alacalı seri teşkil eder. Evvelki formasyonlar üzerinde diskordan olarak duran bu seri konglomera, gre, marn ve kil tabakalarından müteşekkil olup, aralarında jips ve tuz yatakları bulunan bir teşekküldür. Tahminî kalınlığı 1 000-1 200 m. kadardır. Pliosen kum ve marnlarla 1-2 m. kalınlığında bulunan horizontal tabakalı kalkerlerden ibaret olup, alttaki seriyle diskordandır. Kuaterner arazisini taraçalarla eski ve yeni alüvyonlar teşkil ederler. Bu sahada magmatik sahrelerden Mesozoik içersinde gabro ve serpantin mevcuttur.

Tersier arazisinde volkanizma mahsulü ekstrüzif sahrelerden andezit ve bazalt bulunur. Paleozoikte bölge tamamen denizle örtülüdür. Bu deniz jeosenklinal evsaf nidadır. Devrin sonlarına doğru yan basınçlarla iltivalanan ve gittikçe yükselen arazinin bazı kısımları Eosen başlarına kadar su üstünde kalmış olmalıdır. Uzun erozyon devrini müteakip Kretase denizinin bölgeyi istilâ etmesi ve nihayet bu denizin de çekilmesiyle bölge Eosen denizinin transgresyonuna mâruz kalmış olmalı. Eosen nihayetlerine doğru deniz yavaş yavaş çekilmeye başlamış ve lagünler teşekkül ederek, Eosenin jipsli serisini teressüp ettirebilmiştir. Eosenin sonunda deniz daha fazla çekilmiş, yükselmeler vukua gelmiş, bunu aşınmalar takibederek Eosenin materyeli Oligo-Miosenin taban konglomerasını meydana getirmiştir. Oligosen sonunda yer yer acı su gölleri kalmış, deniz tamamen çekilmiştir. Miosen de bir deniz kolu doğudan batı istikamete doğru ilerliyerek alacalı serinin bazı yerlerini istilâ edip, 2-3 m. kalınlığındaki Miosen tabakalarının teressüp etmesine sebep olmuştur. Bu tabakalar içersinde fosiller bulunur. Tabaka doğrultuları ile fay ve şariyaj hatlarının doğrultuları, antiklinal ve senklinallerin eksen doğrultularının birbirine paralel olduğu müşahede edilmiştir. Bütün bunlar Alpin hareketleri neticesi meydana gelmiş olmalıdırlar. Müşahede edilen açısal diskordans ile Paleozoikin Alp öncesi hareketlere ait olduğu kabul edilmektedir.

Keywords

Çorum, Jeoloji

Geology of the Çorum District

Abstract

The studied area is located in the central part of the large Kızılırmak river meander of Central Anatolia and the cities of Çorum, Sungurlu and Alaca are located in this district. Paleozoic, Mesozoic, Tertiary, and Quaternary sediments and rocks are found in this area.

Paleozoic sediments contain chlorite, sericite, epidote, argillaceous and calcareous schists.

Mesozoic sediments are mainly volcanic rocks which contain radiolarite and serpentine.

Tertiary layers could be divided into Lutetian, Oligo-Miocene and Pliocene subdivisions, Lutetian sediments are represented by a flysch which is made up of conglomerate, sand, marl, arenaceous limestone and limestone layers. The approximate thickness is 800 m. Oligo-Miocene sediments are represented by a series which contains discontinuous salt and gypsum beds between the conglomerate, sand, marl and clay layers overlying the Eocene sediments discordantly.

Its thickness is approximately 1 000 -1 200 m. Pliocene sediments consist of the sand and marl layers which contain limestone beds about 1-2 m. in thickness and overly the Oligo-Miocene sediments discordantly.

The Quaternary areas are mostly old and new alluvium and terrace deposits.

In this area the gabbro and serpentines are represented by the magmatic rocks in the Mesozoic sediments. Andesites and basalts are the extrusive rocks which are found in the Tertiary sediments.

During the Paleozoic, the area was completely covered by the sea. The basin was similar to a geosyncline. Toward the end of this time tectonic compression began and the land emerged above sea level. Some of these areas remained uncovered until the beginning of the Eocene epoch.

After a long erosional period the Cretaceous sea covered most of the area. At the end of this period the sea was gone and after that the Eocene sea transgression took place. Toward the end of Eocene the sea regressed slowly and some lagoons were formed. During this time the sediments, which contained discontinuous gypsum beds of Upper Eocene, were deposited. At the end of Upper Eocene the sea was mostly gone and new tectonic action took place. The erosional product of these Upper Eocene rocks made up the basal conglomerate of the Oligo-Miocene sediments. At the end of Oligocene some brackish lakes remained as remnants of the vanishing Eocene sea. During the Miocene, one arm of the sea transgressing in the E-W direction covered some parts of the area, which contained varicolored series, and caused the deposition of Miocene sediments of 2-3 m. in thickness. Fossils were found in these sediments. The direction of the layers, fault and fold directions and the axis of the anticlines and synclines are seen parallel to each other in this area.

All these phenomena are the result of Alpine tectonics. Oberved angular unconformities in the Paleozoic sediments indicate the presence of the pre-Alpine tectonic movements.

References

• ARNİ, P.: Kırşehir, Keskin ve Yerköy arasında vukubulan yer sarsıntısına ait rapor. M. T. A. Derleme, Rap. No. 1364, 1942, Ankara.
• BLUMENTHAL, M.: İskilip, Osmancık ve Tosya arasındaki mıntaka ve bu mıntakanın linyitleri hakkında jeolojik mülâhazalar. M. T. A. Derleme, Rap. No. 676, 1938, Ankara.
• BLUMENTHAL, M.: Bolu civarı ile aşağı Kızılırmak mecrası arasındaki Kuzey Anadolu silsilelerinin jeolojisi. M. T. A, Yayınlarından, Seri B, No. 13, 1948 Ankara.
• BAYKAL, F.: Kırıkkale - Kalecik ve Keskin - Balâ mıntakalarındaki jeolojik etüdler. M. T. A. Derleme, Rap. No. 1448, 1943, Ankara.
• BISTRITSCHAN, K.: Çorum vilâyetinde hidrojeolojik etüdler. M.T.A. Derleme, Rap, No, 2327, 1955, Ankara.
• BREUSSE, J. J.: Çorum mıntakasının magnetik prospeksiyonu. M. T. A. Derleme, Rap. No. 1177, 1940, Ankara.
• CEYLÂN, R.: Yozgat, Samsun, Zonguldak petrol ihbarları etüdü, M. T. A. Derleme, Rap. No, 2234, Ankara.
• EROL, O.: Çankırı - Sungurlu - Tüney arasındaki Kızılırmak havzasının ve Şabanözü civarının jeolojisi hakkında rapor, M. T.A., Derleme, Rap. No. 2026, 1953, Ankara.
• KETİN, İ.: Yozgat bölgesinin jeolojisi ve orta Anadolu masifinin tektonik durumu, T. J. K. Bült. Cilt VI, S. 1, 1954, Ankara.
• KETİN, İ.Yozgat bölgesinin jeolojik lövesi hakkında memuar. M. T. A.Derleme, Rap. No. 2141, 1954, Ankara.
• LAHN, E.:Çorum havzasında yapılan jeolojik araştırmalar ve Çorum şehrindeki petrol sızıntıları hakkında rapor. M. T. A. Derleme, Rap. No, 1038, 1939, Ankara.
• LAHN, E.: Orta Anadolu'nun jeolojisi hakkında, T. J. K. Bült. Cilt II, S. 1, 1949, Ankara.
• LAHN, E.: Çorum'un jeolojik vaziyeti hakkında muhtıra, M. T. A. Derleme, Rap. No. 1057, Ankara.
• LAHN, E.: Yozgat-Boğazlıyan - Akdağmadeni arasındaki yer sarsıntısı havalisinin jeolojik strüktürü hakkında not. M. T. A. Derleme, Rap. No. 1144, 1940, Ankara.
• LAHN, E.: Kızılırmak ile Yeşilırmak arasındaki mıntakaya dair rapor. M.T.A. Derleme, Rap. No. 1026, 1940, Ankara.
• LAHN, E.: Sungurlu, İskilip ve Kalecik arasındaki bölge hakkında muhtıra. M. T. A. Derleme, Rap. No. 1498, Ankara.
• LOKMAN, K.: Çorum Petrol ihbarları hakkında rapor. M. T. A. Derleme, Rap. No. 944, 1939, Ankara.
• ÖZGÜ, N.: Çankırı vilâyeti dahilinde bazı ihbarların tetkikine ait rapor. M. T. A. Derleme, Rap. No. 1139, Ankara.
• PAIGE, S: Anadolu merkez yaylasının bir kısmının jeolojik tetkiki M. T. A. Derleme, Rap. No. 192, 1943, Ankara.
• SLOMNICKI, J.: Oil seepages around Çankırı. M. T. A, Derleme, Rap. No. 1251, 1940, Ankara.
• STCHEPINSKY, V.: Kırşehir ve Boğazlıyan çayı bölgesinin jeolojisi hakkında rapor. M. T. A. Derleme, Rap. No. 13649 1942, Ankara.
• STCHEPINSKY, V.: Kırşehir bölgesi ve Boğazlıyan çayı havzası mineral zenginlikleri hakkında rapor. M. T. A. Derleme, Rap. No. 1354, 1942, Ankara.
• STEFANSKI, M. - LAHN, E.: Ankara - Çankırı ve Gerede arasındaki mıntaka hakkında rapor. M. T. A. Derleme, Rap. No. 1312, Ankara.
• TOPKAYA, M.: Çankırı ilinin beş köyünde artezyen araştırmaları. M. T. A. Derleme, Rap. No. 1955, 1951, Ankara.
• YÜCEL, T.: Kızılırmak - Yeşilırmak arasında kalan bölgenin jeolojisi hakkında rapor, M. T. A. Derleme, Rap. No. 2001, 1953, Ankara.
• YÜCEL, T.: Deveci dağları - Kalecik arasında Kuzey Anadolu dağlariyle iç Anadolu intikal alanının jeolojisine dair rapor. M. T. A. Derleme, Rap. No. 2295, 1954, Ankara.
• ZIEGLER, K. G. J.: Eskişehir, Ankara, Bolu, Çankırı vilâyetlerinde yapılan montan jeoloji tetkikatından rapor. M. T. A. Derleme, Rap. No. 985, 1939, Ankara.
• ZIEGLER, K. G. J.: Çankırı ve Ankara vilâyetlerindeki muhtelif mineral zuhurları hakkında rapor. M. T. A. Derleme, Rap. No. 1185, 1941, Ankara.