Morphometric analysis of Sulakyurt Dam Lake basin

Year 2025, Volume: 26 Issue: 2, 120 - 128, 30.06.2025

Nilufer Yazıcı , Eda Ünsal Eceoğlu

https://doi.org/10.18182/tjf.1633688

Abstract

This study provides a morphometric analysis of the Sulakyurt Dam Lake Basin using a Digital Elevation Model (DEM). In the first phase, contour lines digitized from a 1/25,000 scale topographic map were obtained, and using this data, the DEM of the area was created. This allowed the creation of elevation, slope, and aspect maps of the terrain. Then, morphometric parameters of the watershed were generated, including watershed area, perimeter, stream order and number, stream length, drainage density, stream frequency, form factor, shape factor, circularity ratio, bifurcation ratio, drainage texture, texture ratio, ruggedness value, and watershed relief. The analysis revealed a bifurcation ratio of 3.4, an elongation ratio of 0.74, and form and shape factors of 0.43 and 2.31, respectively. In the second phase, the analysis results were examined and interpreted. The morphometric data generated for the basin forms the foundation for planning and management efforts. The data infrastructure obtained through this study will serve as a basic framework for the sustainable management of natural resources in the Sulakyurt Dam Lake Basin. The results indicate that the study area has low slope, minimal surface runoff, high infiltration, and low erosion risk.

Keywords

Geographic information systems, Basin, Morphometric analysis, Sulakyurt dam

Sulakyurt Baraj Gölü havzasının morfometrik analizi

Abstract

Bu çalışmada Sulakyurt Baraj Gölü Havzasının Sayısal Yükseklik Modeli kullanılarak morfometri analizi yapılmıştır. İlk aşamada sahanın 1/25 000 ölçekli topografik haritadan sayısallaştırılan eşyükselti eğrileri temin edilmiş, bu veriler kullanılarak sahanın Sayısal Yükselti Modeli üretilmiştir. Böylece araziye ait yükseklik, eğim ve bakı haritaları oluşturulmuştur. Daha sonra akarsu havzalarına ait morfometrik parametreler üretilmiş bu parametrelerden; havza alanı, havza çevresi, dere sırası ve sayısı, dere uzunluğu, drenaj yoğunluğu, dere sıklığı, form faktörü, şekil faktörü, dairesellik oranı, çatallanma oranı, drenaj tekstürü, tekstür oranı, engebelilik değeri, havza rölyef vb. analiz edilmiştir Analiz sonuçlarına göre çatallanma oranı 3.4, uzama oranı 0.74, form ve şekil faktörleri sırasıyla 0.43 ve 2.31 bulunmuştur. İkinci aşamada analiz sonuçları incelenmiş ve yorumlanmıştır. Havzaya ait üretilen morfometrik veriler, planlama ve yönetim çalışmalarının temelini oluşturmaktadır. Bu çalışma ile elde edilecek veri alt yapısı Sulakyurt Baraj Gölü Havzasında doğal kaynak yönetiminin sürdürülebilir yönetimi için temel altlık oluşturacaktır. Elde edilen veriler sonucu çalışma sahasında eğimin düşük, yüzeysel akışın az, infiltrasyon değerinin yüksek, erozyon riskinin yüksek olduğu tespit edilmiştir.

Keywords

Coğrafi bilgi sistemleri, Havza, Morfometrik analiz, Sulakyurt barajı

Thanks

Bu çalışma, Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü’nde Orman Mühendisliği Anabilim Dalı’nda yapılan “Sulakyurt Baraj Gölü Havzasının Morfometrik Analizi” başlıklı yüksek lisans tezinden üretilmiştir.

References

• Acar, H., 2018. Çorum Ahmetçe mikrohavza planının havza yönetimi ve ıslahı kriterlerine göre değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Çankırı Karatekin Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Çankırı.
• Akkaya, A., Ş. T. Gündoğdu., K. S. Demir, A. O., 2004. Sayısal yükseklik modelinden yararlanılarak bazı havza karakteristiklerinin belirlenmesi, Bursa Karacabey İnkaya Göleti havzası örneği. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 18(1): 167-180.
• Ali, S.A., Khan, N., 2013. Evaluation of morphometric parameters; A remote sensing and GIS based approach. Open Journal of Modern Hydrology, 3(1): 20-27. https://doi.org/10.4236/ojmh.2013.31004
• Babalık, A. A., Dursun, İ., Yazıcı, N., 2021. Türkiye’de erozyon sorunu ve erozyon tahmininde kullanılan modeller. In İ. Cengizler, & S. Duman (Eds.), Ziraat, Orman ve Su Ürünlerinde Araştırma ve Değerlendirmeler – 1, (pp. 182- 205). Ankara: Gece kitaplığı.
• Balcı, N., Özyuvacı, N., 1988. Havza Amenajmanı II. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi, Yüksek Lisans Ders Notları, İstanbul.
• Çokoyoğlu, S., 2008. Alibey ve Kâğıthane havzalarında arazi kullanımı ve sorunlarının 50 yıllık değişimi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Dursun, İ., Babalık, A.A., 2023. Burdur Gölü Havzasındaki morfometrik parametrelerin ve erozyon durumunun değerlendirilmesi. Turkish Journal of Forestry, 24(1): 25-38. https://doi.org/10.18182/tjf.1205157
• Elbaşı, E., Özdemir, H., 2018. Marmara denizi akarsu havzalarının morfometrik analizi. Coğrafya Dergisi, 36: 63-84.
• Erol, A., İlhan, Ş., 2011. Aksu havzası envanteri. SDÜ Orman Fakültesi Dergisi, 12: 77-83.
• Farhan, Y., Anbar, A., Al-Shaikh, N., Mousa, R., 2017. Prioritization of semi-arid agricultural watershed using morphometric and principal component analysis, remote sensing, and GIS techniques, the Zerqa River Watershed, Northern Jordan. Agricultural Sciences, 8(1): 113-148. https://doi.org/10.4236/as.2017.81009
• Görür Erol, A., Karadeniz, C., 2018. Morfometrik parametrelerin havza hidrolojisi bakımından değerlendirilmesi. Türkiye Ormancılık Dergisi, 19(4):447-454. https://doi.org/10.18182/tjf.476776
• Horton, R. E., 1932. Drainage-basin characteristics. Transactions, American Geophysical Union, 13(1): 350-361. https://doi.org/1029/tr013i001p00350
• Horton, R. E., 1945. Erosional development of streams and their drainage basins; hydro physical approach to quantitative morphology. Bulletin of the Geological Society of America, 56(3): 275-370.
• Jothimani, M., Dawit, Z., Mulualem, W., 2021. Flood susceptibility modeling of Megech river catchment, lake tana basin, northwestern Ethiopia, using morphometric analysis. Earth Systems and Environment, 5(2): 353-364. https://doi.org/10.1007/ s41748.020.00173-7
• Keller, E.A., Pinter, N., 1996. Active Tectonics. Prentice Hall, New Jersey,ABD (United States of America)
• Mahala, A., 2019. The significance of morphometric analysis to understand the hydrological and morphological characteristics in two different morpho-climatic settings. Applied Water Science, 10(1): 33. https://doi.org/10.1007/s13201.019.1118-2
• Mayer, L., 1990. Introduction to Quantitative Geomorphology. Prentice Hall, .USA.
• Mesa, L. M., 2006. Morphometric analysis of a subtropical Andean basin (Tucuman, Argentina). Environmental Geology, 50: 1235-1242.
• Reddy, G.P.O., Maji, A.K., Gajbhiye, K.S., 2004. Drainage morphometry and its influence on landform characteristics in a basaltic terrain, Central India–a remote sensing and GIS approach. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 6(1): 1-16. https://doi.org/10.1016/j.jag.2004.06.003
• Özdemir, H., 2007. Havran çayı havzasının (Balıkesir) CBS ve uzaktan algılama yöntemleriyle taşkın ve heyelan risk analizi. Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özdemir, H., 2011. Havza morfometrisi ve taşkınlar. Fiziki Coğrafya Araştırmaları, Sistematik ve Bölgesel, Türk Coğrafya Kurumu Yayınları, No:5, 507-526, İstanbul.
• Özhan, S., 2004. Havza Amenajmanı. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Özsan, A., Kadıoğlu, Y.K., 1997. Sulakyurt baraj yeri granitoidlerinin mühendislik jeolojisi özellikleri. Jeoloji Mühendisliği ve Sondaj Uygulamaları Sempozyumu, 17-19 Şubat, Ankara, s. 32-34.
• Pareta, K., Pareta, U., 2011. Quantitative morphometric analysis of a watershed of Yamuna basin, India using ASTER (DEM) data and GIS. International Journal of Geomatics and Geosciences, 2(1): 248-269.
• Pawar-Patil, V.S., Mali., P.S., 2013. Watershed characterization and prioritization of Tulasi sub watershed: a geospatial approach. International Journal of Innovative Research in Science, Engineering and Technology, 2(6): 2182-2188.
• Pike, R.J., 1995. Geomorphometry: progress, practice and prospect. Zeitschrift fur Geomorphologies NF Supplement Band, 101: 221-238.
• Pike, R. J., Wilson, S. E.,1971. Elevation-relief ratio, hypsometric integral, and geomorphic area-altitude analysis. Geological Society of America Bulletin, 82(4): 1079-1084.
• Pike, R. J., Evans, I. S., Hengl, T., 2009. Geomorphometry: a brief guide. Developments in Soil Science, 33: 3-30. https://doi.org/10.1016/S0166-2481(08)00001-9
• Rai, P. K., Chandel, R. S., Mishra, V. N., Singh, P., 2018. Hydrological inferences through morphometric analysis of lower Kosi River basin of India for water resource management based on remote sensing data. Applied Water Science, 8: 1-16. https://doi.org/10.1007/s13201-018-0660-7
• Schumm, S. A., 1956. Evolution of drainage systems and slopes in Badlands at Perth Amboy New Jersey. GSA Bulletin, 67(5): 597-646. https://doi.org/10.1130/0016-7606(1956)67[597: EODSAS]2.0.CO;2
• Schumm, S. A. 1986. Alluvial river responses to active tectonics. In E. A. Keller & N. Pinter (Eds.), Active Tectonics: Impact on Society (pp. 80–94). Prentice Hall.
• Smith, K. G., 1950. Standards for grading texture of erosional topography. American journal of science, 248(9): 655-668.
• Sreedevi, P. D., Sreekanth, P. D., Khan, H. H., Ahmed, S., 2013. Drainage morphometry and its influence on hydrology in an semi-arid region: using SRTM data and GIS. Environmental Earth Sciences, 70: 839-848. http://doi.org/10.1007/s12665-012-2172-3
• Strahler, A. N., 1952. Dynamic basis of geomorphology. Geological Society of America Bulletin, 63: 923-938.
• Strahler, A. N., 1957. Quantitative analysis of watershed geomorphology. Eos, Transactions American Geophysical Union, 38(6): 913-920.
• Strahler, A. N. (1964). Quantitative geomorphology of drainage basins and channel networks. In V. T. Chow (Ed.), Handbook of applied hydrology (pp. 4–74). New York, NY, USA: McGraw-Hill.
• Sunkar, M., Avcı, V., 2015. Giresun’da sel ve taşkın oluşumuna neden olan aksu çayı ve batlama deresi havzalarının morfometrik analizleri. Coğrafya Dergisi, 1(30): 91-119.
• Suyapı, 2024. Su-Yapı'nın 1975 yılından itibaren hizmet verdiği baraj ve hidroelektrik santral tesislerinin listesi. https://www.suyapi.com.tr/upload/Node/18850/xfiles/Su_Yapi_Baraj_HES_Liste_TR+2.pdf, Erişim: 01.11.2024.
• Utlu, M., Özdemir, H., 2018. Havza morfometrik özelliklerinin taşkın üretmedeki rolü Biga Çayı havzası örneği. Coğrafya Dergisi, 36: 49-62. https://doi.org/10.26650/JGEOG408101
• Verstappen, H. T. (1983). Applied geomorphology: Geomorphological surveys for environmental development. New York, NY: Elsevier Science.
• Ward, R. C., & Robinson, M. (2000). Principles of hydrology. McGraw-Hill. New York, NY, USA:
• Yazıcı, N., Babalık, A. A., Dursun, İ., 2019a. Havza yönetiminde CBS ve uzaktan algılamanın önemi. International Marmara Sciences Congress (IMASCON), 1-3 Kasım 2019, Kocaeli s. 255-260.
• Yazıcı, N., Babalık, A. A., Dursun, İ., 2019b. İklim değişikliği ve havza yönetimi. 2nd International Conference on Technology and Science (Techno-Science 2019), 14–16 Kasım, Burdur,s. 1095–1102 Yazıcı, N., Babalık, A. A., & Dursun, İ. (2021). Entegre havza yönetimi ve Türkiye’deki uygulamaları. (Ed., K. Özrenk & İ. Tozlu), Ziraat, orman ve su ürünlerinde araştırma ve değerlendirmeler 2, Gece Kitaplığı, Ankara, s:279–297.Ulu, F., Ayan, S., Yüksel, A., 1999. Trabzon uzungöl havzasında dere akımını etkileyen fizyografik etmenlerin coğrafi bilgi sistemleri ortamında belirlenmesi. Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulaması Sempozyumu, 13-15 Ekim, Trabzon, s. 287-296.
• Yılmaz, H., 2010. Çankırı Gökdere havzasının havza karakteristiklerinin ve bazı hidrofiziksel toprak özelliklerinin araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Çankırı Karatekin Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Çankırı.
• Yüksel, A., Meral, A., Demir, Y., Eroğlu, E., 2020. Çapakçur Mikro Havzası’nda (Bingöl) mikro havza ölçekli peyzaj değerlendirmesi. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 7(1): 16-26. https://doi.org/10.30910/turkjans.679893