Sürdürülebilir arazi yönetiminin havza karakteristiklerine bağlı olarak değerlendirilmesi: Mazmılı havzası örneği

Year 2025, Volume: 26 Issue: 3, 242 - 251, 30.09.2025

Hurem Dutal , Turan Yüksek

https://doi.org/10.18182/tjf.1734184

Abstract

Sürdürülebilir arazi yönetimi (SAY) kısaca arazi kaynaklarının üretim potansiyelini koruyarak kullanılmasıdır. Sürdürülebilir arazi yönetim planlamasında havza karakteristiklerinin tespit edilmesi oldukça önemlidir. Bu çalışmanın amacı Mazmılı yağış havzasının bazı havza karakteristiklerinin coğrafi bilgi sistemleri kullanılarak belirlenmesi ve elde edilen bulgular ışığında sürdürülebilir arazi yönetim modelinin değerlendirilmesidir. Çalışmada havza tabanlı bir yaklaşım benimsenmiştir. Havza karakteristik özellikleri olarak form faktörü, çatallanma oranı, drenaj tekstürü, rölyef, uzunlaşma oranı, eğim, bakı, yükselti, anakaya ve arazi kullanımı esas alınmıştır. Çalışmanın temel verileri DEM, jeoloji haritaları, orman amenajman planı ve Google Earth’te oluşturulan arazi kullanımına ilişkin poligonlardır. Bu veriler ilgili kurumlardan temin edilmiştir. Ardından bazı parametreleri belirlemek için ilgili formüller kullanılırken, bazı parametreler için haritalar üretilmiştir. Tüm haritalar ArcGIS 10.3 programı kullanılarak üretilmiştir. Araştırma sonucunda rölyef, form faktörü, çatallanma oranı, drenaj tekstürü ve uzunlaşma oranı sırasıyla 1227, 0,30, 4, 0,12 ve 0,62 olarak bulunmuştur. En fazla arazi varlığı 600-900 m’de bulunmaktadır. Ayrıca sadece 600-900 m’de tüm arazi kullanım tipleri bir arada bulunmaktadır. Çalışma alanının yaklaşık %75'inde eğim %15'in üzerindedir. Yerleşim alanları çalışma alanının %72'sini kaplayan tortul kayaçlar üzerinde yoğunlaşmaktadır. Tarımsal alanlar tüm eğim gruplarında bulunmaktadır. Bununla birlikte >30% eğim grubu hariç diğer tüm eğim gruplarında orman arazilerinden çok daha fazla oranda tarım arazisi mevcuttur. Bu bulgular çalışma alanında sürdürülebilir bir arazi yönetimi için arazi kullanımlarının optimize edilmesi gerektiğini belirtmektedir.

Keywords

Bakı , CBS , Önsen , Sürdürülebilir arazi yönetimi , Havza karakteristikleri

Evaluation of sustainable land management depending on watershed characteristics: A case study of Mazmılı watershed

Abstract

Sustainable land management (SLM) is the use of land resources while preserving their production potential. Determining watershed characteristics is an important component of SLM, especially in areas with significant potential for land use change. In this context, this study aims to determine some watershed characteristics of the Mazmılı watershed using geographic information systems and to evaluate the findings in the context of SLM. A watershed-based approach was adopted in the study. Watershed characteristics were considered as parameters such as form factor, bifurcation ratio, drainage texture, relief, elongation ratio, slope, aspect, elevation, bedrock, and land use. The basic data consists of the DEM, geology maps, forest management plan, and polygons related to land use created in Google Earth. The related formulas were used to determine some parameters while maps were produced for others. All maps were generated using the ArcGIS 10.3 program. Relief, form factor, bifurcation ratio, drainage texture, and elongation ratio were found as 1227, 0.30, 4, 0.12, and 0.62, respectively. The highest land assets are found at 600-900 m. In addition, all land use types are located together only at 600-900 m. Approximately 75% of the study area has a slope above 15%. Settlement areas are concentrated on sedimentary rocks covering 72% of the study area. Agricultural areas exist in all slope groups. In addition, there is much more agricultural land than forest land in all slope groups, except for the >30%. These results indicate that land uses should be optimized for SLM in the study area.

Keywords

Aspect , GIS , Önsen , Sustainable land management , Watershed characteristics

References

• Babalık, A.A., 2014. The effect of aspect factor in Isparta-Arapdağı rangeland on the dry forage yield and botanical composition. Research Journal of Biotechnology, 9(9): 73-78.
• Choudhari, P.P., Nigam, G.K., Singh, S.K., Thakur, S. 2018. Morphometric based prioritization of watershed for groundwater potential of Mula river basin, Maharashtra, India. Geology, Ecology, and Landscapes, 2(4):256-267. https://doi.org/ 10.1080/24749508.2018.1452482
• Demir, K., Göl, C., 2022. Anadolu karaçam ormanlarında bakının ölü örtü ve üst toprak özelliklerine etkileri. Anadolu Orman Araştırmaları Dergisi, 8(2):89-97. https://doi.org/10.53516/ajfr.1180853
• Dursun, İ., Babalık, A.A., 2023. Burdur Gölü Havzasındaki morfometrik parametrelerin ve erozyon durumunun değerlendirilmesi. Turkish Journal of Forestry, 24(1): 25-38. https://doi.org/10.18182/tjf.1205157
• Dursun, İ., 2025. An integrated analytical approach to sub-watershed prioritization and erosion risk assessment in the Salda Lake basin, Türkiye. Environmental Earth Sciences, 84(15): 428. https://doi.org/10.18182/tjf.1205157
• Dutal, H., 2023. Using morphometric analysis for assessment of flash flood susceptibility in the Mediterranean region of Turkey. Environmental Monitoring and Assessment 195: 582. https://doi.org/10.1007/s10661-023-11201-0
• Dutal, H., Reis, M., 2016. Markov zinciri modeli kullanılarak Kahramanmaraş ili için gelecekteki hidrolojik kuraklık olasılıklarının belirlenmesi. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 16(1): 34-43. https://doi.org/10.17475/ kujff.54900
• Earle, S., 2019. Physical geology – 2nd edition. BCcampus, Victoria, B.C.
• Elibüyük, M., Yılmaz, E., 2010. Türkiye’nin coğrafi bölge ve bölümlerine göre yükselti basamakları ve eğim grupları. Coğrafi Bilimler Dergisi, 8(1): 27-56. https://doi.org/10.1501/Cogbil_ 0000000104
• ESRI, 2015. ArcGIS Desktop: Release 10.3.1 Redlands, CA: Environmental Systems Research Institute.
• Everest, T., Sungur, A., Özcan, H., 2021. Determination of agricultural land suitability with a multiple-criteria decision-making method in Northwestern Turkey. International Journal of Environmental Science and Technology, 18: 1073–1088. https://doi.org/10.1007/s13762-020-02869-9
• FAO, 2007. Why invest in watershed management? Viale delle Terme di Caracalla, Rome, Italy.
• FAO, 2017. Sustainable Land Management (SLM) in practice in the Kagera Basin. Lessons learned for scaling up at landscape level -results of the kagera transboundary agro-ecosystem management project (Kagera TAMP). Rome, Italy.
• Gardner, J.H., 1992. Rock distortion on local structures in the oil fields of Oklahoma. AAPG Bulletin; 6 (3): 228–243. https://doi.org/10.1306/3D9325D9-16B1-11D7-8645000102C1865D
• GDMRE, 2025. General directorate of mineral research and exploration service, Ankara. Accessed: 06.04.2025.
• GDMS, 2025. General Directorate of Meteorological Service, Ankara. Accessed: 11.08.2025.
• Gol, C., Cakir, M., Edis, S., Yilmaz, H., 2010. The effects of land-use/land-cover change and demographic processes (1950–2008) on soil properties in the Gokcay catchment, Turkey. African Journal of Agricultural Research, 4:1670–1677. https://doi.org/10.5897/AJAR09.716.
• Göl, C., 2009. The effects of land use change on soil properties and organic carbon at Dagdami river catchment in Turkey. Journal of Environmental Biology, 30: 825–830.
• Göl, C., 2022. Influences of slope aspects on soil properties of Anatolian black pine forests in the semiarid region of Turkey. Anadolu Orman Araştırmaları Dergisi, 8(1): 17-24. https://doi.org/10.53516/ajfr.1081634
• Göl, C., Tunca, M., 2025. Farklı arazi kullanım türü/örtüsü altındaki toprakların erozyon duyarlılıklarının değerlendirilmesi (Karataşbağı Deresi Havzası). Anadolu Orman Araştırmaları Dergisi, 11(1): 225-233. https://doi.org/10.53516/ajfr.1635440
• Görgülü, E., Göl, C., 2021. Coğrafi bilgi sistemleri ile havza morfometrik analizi: Sarayköy Göleti Havzası (Çankırı) örneği. Anadolu Orman Araştırmaları Dergisi, 7(2): 107-118. https://doi.org/10.53516/ajfr.960176
• Hadley, R.F., Schumm, S.A., 1961. Sediment sources and drainage basin characteristics in upper Cheyenne River Basin. US Geological Survey Water-Supply Paper, 1531-B: 137-146.
• Horton, R.E., 1932. Drainage-basin characteristics. Eos, Transactions, American Geophysical Union, 13:350-361.
• Horton, R.E., 1945. Erosional development of streams and their drainage basins: hydro-physical approach to quantitative morphology. Geological Society of America Bulletin, 56(3):275–370.
• Hussain, S., Nasim, W., Mubeen, M. et al., 2024. Agricultural land suitability analysis of Southern Punjab, Pakistan using analytical hierarchy process (AHP) and multi-criteria decision analysis (MCDA) techniques. Cogent Food & Agriculture, 10:1, 2294540. https://doi.org/10.1080/23311932.2023.2294540
• IBRD (International Bank for Reconstruction and Development), 2006. Sustainable land management: challenges, opportunities, and trade-offs. The International Bank for Reconstruction and Development/The World Bank, 1818 H Street, NW Washington, DC 20433. e-ISBN: 0-8213-6598-3. https://doi.org/10. 1596/978-0-8213-6597-7
• Kulaz, Y.C., Göl, C., 2023. Alpsarı Göleti Havzasının (Çankırı) morfometrik özellikleri ve arazi kullanımı. Karatekin University Journal of Science, 2(1): 22-32.
• Lakshminarayana, S.V., Singh, P.K., Patil, P.R., Jain, A., 2022. Determination of morphological parameters of Tidi watershed using remote sensing and geographic information system approaches. Water Supply, 22 (4): 3756–3768. https://doi.org/ 10.2166/ws.2022.014
• Leite, P.A.M., Schmidt, L.M., Rempe, D.M., Olariu, H.G.,Walker, J.W., Mclnnes, K.J., Wilcox, B.P., 2023. Woody plant encroachment modifies carbonate bedrock: field evidence for enhanced weathering and permeability. Scientific Reports, 13: 15431. https://doi.org/10.1038/s41598-023-42226-7
• Li, Q., Huang, J., Wang, C., Lin, H., Zhang, J., Jiang, J., Wang, B., 2017. Land development suitability evaluation of Pingtan island based on scenario analysis and landscape ecological quality evaluation. Sustainability, 9(7):1292. https://doi.org/10.3390/su9071292
• Motavalli, P., Nelson, K., Udawatta, R., Jose, S., Bardhan, S., 2013. Global achievements in sustainable land management. International Soil and Water Conservation Research, 1(1): 1-10. https://doi.org/10.1016/S2095-6339(15)30044-7.
• NASA/METI/AIST/Japan Spacesystems and U.S./Japan ASTER Science Team, 2019. ASTER global digital elevation model v003. https://doi.org/10.5067/ASTER/ASTGTM. Accessed: 15.02.2020.
• Nut, N., Mihara, M., Jeong, J., Ngo, B., Sigua, G., Prasad, P.V.V., Reyes, M. R., 2021. Land use and land cover changes and its impact on soil erosion in stung sangkae catchment of Cambodia. Sustainability, 13(16): 9276. https://doi.org/10. 3390/su13169276
• Okatan, A., Aydin, M., Usta, A., Yilmaz, M., 2010. Effects of land use type on hydro-physical properties of soils in the Torul dam basin-Gumushane, Turkey. Fresenius Environmental Bulletin, 19(12b): 3230–3241.
• Özçelik, A.E., Yüksek, T., Yüksek, F., Verep, B., 2021. Evaluation of basin and land characteristics using Geographic Information Systems (GIS): The case of Pazar Hemşin creek. Journal of Anatolian Environmental and Animal Sciences, 6(2): 252-260.
• Sajadi, P., Singh, A., Mukherjee, S., Sang, Y.F., Chapi, K., Salari, M., 2020. Drainage network extraction and morphometric analysis in an Iranian basin using integrating factor analysis and geospatial techniques. Geocarto International, 37(3): 896-925. https://doi.org/10.1080/10106049.2020.1750060
• Schumm, S., 1956. Evolution of drainage systems and slopes in badlands at Perth Amboy, New Jersey. Geological Society of America Bulletin, 64: 597-646. https://doi.org/10.1130/0016-7606(1956)67[597:EODSAS]2.0.CO;2
• Shekar, P.R., Mathew, A., 2024. Morphometric analysis of watersheds: A comprehensive review of data sources, quality, and geospatial techniques. Watershed Ecology and the Environment, 6: 13-25. https://doi.org/10.1016/j.wsee. 2023.12.001.
• Sukristiyanti, S., Maria, R., Lestiana, H., 2018. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 118: 1-5. https://doi.org/10.1088/1755-1315/118/1/012028
• Tang, T., Hu, P., Zhang, W., Xiao, D., Tang, L., Xiao, J., Zhao, J., Wang, K., 2023. The Role of bedrock geochemistry and climate in soil organic matter stability in subtropical karst forests of Southwest China. Forests, 14(7): 1467. https://doi.org/ 10.3390/f14071467
• Yaşar Korkanç, S., Korkanç, M., Mert, M.H., Geçili, A., Serengil, Y., 2022. Effects of land-use change on the soil organic carbon and selected soil properties in the Sultan Marshes, Turkey. Wetlands, 42: 58. https://doi.org/10.1007/s13157-022-01577-z
• Yaşar Korkanç, S., Korkanç, M., Amiri, A.F., 2024. Effects of land use/cover change on heavy metal distribution of soils in wetlands and ecological risk assessment. Science of the Total Environment, 923: 1-15.
• Yazıcı, N., Babalık, A.A., Bilir, N., 2022. Bir Toros sediri (Cedrus libani A. Rich.) ağaçlandırma alanında büyümeye eğimin etkisi: Dinar örneği. Anadolu Orman Araştırmaları Dergisi, 8(2): 1-5. https://doi.org/10.53516/ajfr.1137004
• Yılmaz, H., Göl, C., Ediş, S., 2011. The importance of watershed characteristics in integrated watershed management (A case of Gökdere watershed, TURKEY). Fresenius Environmental Bulletin, 20(12), 3126 - 3134.
• Yüksek, T., Özçelik, A.E., Verep, B., 2020. Determination of some basin characteristics and distribution of lands according to physiographic features of Fırtına river basin using geographical information systems. Journal Anatolian Environmental and Animal Sciences, 5(3): 439-449.