Bilgi Teknolojilerinin Kütüphane/ Bilgi-Belge Merkezlerine Etkisi: Toplumsal, Yapısal, Yönetsel ve İşlevsel Açılardan Bir İnceleme

Year 2013, Volume: 27 Issue: 3, 472 - 495, 01.07.2013

Mesut Kurulgan

Abstract

Bilimsel ve kültürel mirasın korunması bağlamında kütüphane/bilgi-belge merkezlerinin amacı; yurt­içi ve dışında toplum kültürünü araştırmak, belgelemek, arşivlemek ve gelecek kuşaklara aktarmaktır. Bu çalışmada, kökeni M.Ö. 3500’lü yıllara dayanan kütüphanelerin geleneksel yapıdan dijital yapıya dönüşümü kapsamında, özellikle 1990’lı yıllardan itibaren yaygın olarak kullanılan bilgi teknolojilerinin bu kurumlara yapısal, işlevsel ve yönetsel açılardan getirdiği yenilikler incelenmektedir. Çalışmada ayrıca, bilgi teknolojisinin kütüphane/bilgi-belge merkezlerinin etkin kullanımını sağlamak için alınması gereken önlemlere ilişkin önerilerde bulunulmaktadır.

Keywords

bilgi teknolojisi, kültürel miras, kültürel mirasın korunması, somut olmayan kültürel miras, kütüphane ve bilgi-belge merkezleri

The Effects of Information Technology on Library and Documentation Centers: A Review of Social, Structural, Managerial and Functional Aspects

Abstract

In the context of protecting academic and cultural heritage, the purpose of libraries and information and documentation centers is to research, document, and archive and to transfer to future generations, domestically and internationally, a society's culture. This study examines the structural, functional and administrative innovations that have resulted from the implementation of information technology IT in librariessince the 1990's. The study also mentions how IT can be used in an efficient way in libraries and information and documentation centers.

Keywords

information technology, cultural heritage, protection of cultural heritage, intangible cultural heritage, library and information centers

References

• Al-Ansari, H. (2011).Application of information and communication technologiesin special librariesin Kuwait. The Electronic Library, 29(4), 457-469.
• Anameriç, H. ve Rukancı, F. (2004). Bilgi toplumu ve toplumun bilgilenmesinde kütüphanelerin rolü. S. Arslantekin ve F. Özdemirci (Yay. Haz.). Kütüphaneciliğin Destanı Uluslararası Sempozyumu Bil!iriler 21-24 Ekim 2004 içinde (ss. 330-338). Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF.
• Andersson, P-O. ve Olsson, P. (1997). From a local and closed to an international and virtual library: A case report. The Electronic Library, 15(6), 474-484.
• Anunobi, C. V. (2011). Digital library deployment in a university. Library Hi Tech, 29(2), 373-386.
• Ataman, B. K. (2005). Elektronik ortamdaki bilginin arşivlenmesi. M.E. Küçük (Yay. Haz.), Prof. Dr. Nilüfer Tuncer'e Armağan içinde (ss. 78-100). Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.
• Ataman, B. K. (2008). Enformasyon bilimlerine fütüristik bir yaklaşım. Bilgi Dünyası, 9(1), 67-89.
• Bahşişoğlu, H. K. ve Çömlekçi, K. (2002). Çevrim içi veri tabanının seçimi ve kullanımında kütüphanecilerin rolü. Aka!emik Bilişim '02: Seminer, 6-8 Şubat 2002, Konya. Konya Selçuk Üniversitesi. 28 Haziran 2013 tarihinde http://eprints.rclis.org/12585/1/cevrimicivtsecimi.pdf adresinden erişildi.
• Bayrak, S. (2003). Bilişim teknolojilerinin yarattığı devrim: Toplumsal ve örgütsel etkileri. Bilgi Teknolojileri Kongresi-II: Bil!iriler 04 Mayıs 2003 içinde (ss. 170-172). Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
• Baysal, J. (1991). Kitap ve kütüphane tarihine giriş. İstanbul: TKD İstanbul Şubesi.
• Bilandzic, M. ve Forth, M. (2013). Libraries as co-working spaces: Understanding user motivations and perceived barriersto social learning. Library Hi Tech, 31(2). (In Press). 27 Haziran 2013 tarihinde http://eprints.qut.edu.au/58440/1/58440.pdf adresinden erişildi.
• Bingöl, D., Naktiyok, A. ve İşcan, Ö.F. (2003). Dönüştürücü liderliğin örgütsel vatandaşlık üzerine etkisi. M.K. Çonkar (Yay. Haz.), 11. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bil!iriler Kitabı 22-24 Mayıs 2003 içinde (ss. 491-508). Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Blagden, J. (1994).Building for the future-Cranfield's New Library.New Library Worl!, 95(111), 15-24.
• Boone, M. D. (2001). Looking at four UK “hybrid” libraries. Library Hi Tech, 19(1), 90-95.
• Boone, M. D. (2003). Library facility planning-the constant's view: A chat with Andrea Michaels. Library Hi Tech, 21(2), 246-252.
• Boughey, A. (2000). Implementing the “New Library: The People's Network” and the management of change. Aslibs Procee!ings, 52(4), 143-149.
• Catenazzi, N. ve Sommaruga, L. (1995). Hyper-Lib: A formal model for an electronic library based on hyper-books. Journal of Documentation, 51(3), 244-270.
• Corrall, S. (1995). Academic libraries in information society. New Library Worl!, 96 (1120), 35-42.
• Çakın, İ. (1986). Kütüphanenin toplumsal konumu ve işlevleri. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 35(1), 8-16.
• Dalkıran, Ö. (2013). Teknolojilerin kütüphanelere etkisi: Bilgi kaynakları açısından bir yaklaşım. Bilgi Dünyası, 14(1), 172-190.
• Darçın-Şahin, İ. (2010). Yerel kültür mirasının !ijitalleştirilmesi ve halk kütüphaneleri: Yalova örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Devlet Planlama Teşkilatı. (2011). Bilgi toplumu istatistikleri: 2011. Ankara: DPT Müsteşarlığı, Bilgi Toplumu Dairesi Başkanlığı.
• Dura, C. ve Atik, H. (2002). Bilgi toplumu, bilgi ekonomisi ve Türkiye. İstanbul: Literatür.
• Eigenbrodt, O. (2010). Almanya'!aki yeni kütüphaneler oturma o!ası gibi. 24 Mayıs 2013 tarihinde https://www.goethe.de/ins/tr/lp/wis/bib/tr5886686.htm adresinden erişildi.
• Erdoğan, İ. (2005). İletişimi anlamak (2. bs.). Ankara: ERK.
• European Commission. (2012). Europeana's huge cultural !ataset opens for re-use. 1 Şubat 2013 tarihinde http://ec.europa.eu/information_society/newsroom/cf/itemdetail.cfm?item_id=8510 adresinden erişildi.
• European Library, (2012). History. 27 Haziran 2013 tarihinde http://www.theeuropeanlibrary.org/tel4/ history adresinden erişildi.
• Garrod, P. (1998). Skills for new Information Professionals (SKIP): An evaluation of the key findings. Program, 32(3), 241-263.
• Geray,H.(2004). Toplumsal araştırmalar!a nicel ve nitel yöntemleregiriş:İletişimalanın!anörneklerle. Ankara: Siyasal.
• Gökberk, M. (2000). Değişen !ünya, !eğişen !il. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Hendler, J. (2010). Web 3.0: The dawn of semantic search. Computer, 43(1), 77-80.
• Hooper, T. (2001). Management issues for the virtual library. The Electronic Library, 19, 71-77.
• Horzum, M. B. (2007). Web tabanlı öğretimde yeni öğretim teknolojileri: Web 2.0 araçları. Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 6(12), 99-121.
• Joint, N. (2010). Web 2.0 and the library: a transformational technology?. Library Review, 59(7), 489­ 497.
• Karakaş, S. (1998). Çağdaş teknolojinin kütüphaneler ve bilgi merkezlerinde uygulanması. A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 38(1-2), 445-466.
• Keseroğlu, H. S. (2010). Kütüphanenin değişen mimarisi. A. Tercan (Der.). Dosya: Kütüphane Yapıları içinde (ss. 46-54).27Haziran2013 tarihinde http://anibal.gyte.edu.tr/hebe/AblDrive/75357016/w/ Storage/326_2010_2_256_75357016/Downloads/kutuphaneler-mimarist-2010-3.pdf adresinden erişildi.
• Koçel, T. (2011). İşletme yöneticiliği: Yönetim ve organizasyon, organizasyonlar!a !avranış, klâsik, mo!ern, çağ!aş ve güncel yaklaşımlar (13. bs.). İstanbul: Beta.
• Kohl, D. (2006). Where is the library?. The Journal of Aca!emic Librarianship, 32(2), 117-118.
• Kurulgan, M. (2004). Bilgi teknolojisinin üniversite kütüphanelerin!e yönetim işlevleri üzerine etkileri ve Türkiye'!eki uygulamaya ilişkin bir araştırma. Yayımlanmamış doktora tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Kurulgan, M. (2005a). Bilgi teknolojisinin üniversite kütüphanelerindeki planlama ve örgütleme işlevleri üzerine etkileri ve Türkiye'deki uygulamaya ilişkin bir araştırma. Türk Kütüphaneciliği, 19(1), 41-55.
• Kurulgan, M. (2005b). Bilgi teknolojisinin yapısal ve yönetsel açılardan bilgi-belge merkezlerine getirdiği yenilikler. Bilgi Dünyası, 6(2), 171-192.
• Küçük, M.E. (2004). Diffuse libraries ve MEB Eğitim Teknolojileri Müdürlüğü Bilgiye Erişim Merkezi (BEM). I. Ulusal Okul Kütüphanecileri Konferansı Bil!irileriçinde (ss. 43-49). İstanbul: Oğlak.
• Küçükcan, B. (2010). Bilgiyi toplama mekânı: Kütüphane binaları. A. Tercan (Der.). Dosya: Kütüphane Yapıları içinde (ss. 55-59). 27 Haziran 2013 tarihinde http://anibal.gyte.edu.tr/ hebe/AblDrive/75357016/w/Storage/326_2010_2_256_75357016/Downloads/kutuphanelermimarist-2010-3.pdf adresinden erişildi.
• Lakos, A. ve Gray, C. (2000). Personalized library portals as an organizational culture change agent. Information Technology an! Libraries, 19(4), 169-174.
• Lange, D. L., Baker, R.K. ve Ball, S. J. (1969). Mass media and violence. Washington, D.C.: GPO.
• Lougee, W.P. (2002). Diffuse libraries: Emergent roles for the research library in the !igital age [Elektronik versiyon]. USA: Council of Library and Information Resources.
• Lowry, C. B. (1993). Managing technology: Perspectives and prospects for a new paradigm. Journal of Aca!emic Librarianship, 19(4), 237-247.
• Makori, E. O. (2013). Adoption of radio frequency identification technology in university libraries. Electronic Library, 31(2), 208-216.
• Marchant, M. P. ve England, M. M. (1989). Changing management techniques as libraries automate. Library Tren!s, 37(4), 469-483.
• Marcum, J.W. (2003). Visions: The academic library in 2012. D-Lib Magazine, 9(5). 27 Şubat 2013 tarihinde http://www.dlib.org/dlib/may03/marcum/05marcum.html adresinden erişildi.
• Massis, B. E. (2011). Academic libraries and information technology. New Library Worl!, 112(1-2), 86-89.
• Massis, B. E. (2012). The library: Quitspace endures. New Library Worl!, 113(7-8), 396-399.
• Mbambo-Thata, B. (2010).Assessing the impact of new technology on internal operations:With special reference to the introduction of mobile phone services at UNISA library. Library Management, 31(6), 466-475.
• McLuhan, M. (1964). Un!erstan!ing me!ia. NY: McGraw-Hill.
• McLuhan, M. (2001). Global köy: 21. yüzyıl!a yeryüzü yaşamın!a ve me!ya!a mey!ana gelecek !önüşümler(B. Öcal-Düzgören, Çev.). İstanbul: Scala.
• McLuhan, M. ve Fiore, Q. (1996). The me!ium is the message: An inventory of effects. Corte Madera, Calif.: Gingko Press.
• Mercado, M.I. (1998). Information technology monopolies: Implications for library managers. The Bottom Line: Managing Library Finances, 11(1), 4-8.
• Metz, C. (2007). Web 3.0. PC: PcMag.com, 14. 2007. 22 Şubat 2013 tarihinde http://www.pcmag.com/ article2/0,2817,2102859,00.asp adresinden erişildi.
• Mohsenzadeh, F. ve Isfandyari-Moghaddam,A. (2011). Perceptions of library staff regarding challenges of developing digital libraries: The case of Iranian university. Program: Electronic Library an! Information Systems, 45(3), 346-355.
• Mulimira,R.T.(2000).Informationtechnology applicationsinEastAfrica government-owned university libraries. Library Review, 49(4), 186-192.
• Odabaş,H.(1999).Teknolojikgelişmelerinbilgimerkezlerineetkisiveelektronik yayınlar.Kütüphanecilik Paneli, Erzurum'da sunulan bildiri. 26 Haziran 2013 tarihinde http://odabashuseyin.files. wordpress.com/2011/04/teknolojik-gelic59fmelerin-bilgi-merkezlerine-etkisi-ve-elektronikyayc4b1nlar.pdf adresinden erişildi.
• Oduwole, A. A. (2005). Information technology applications to cataloguing in Nigerian university libraries. The Electronic Library, 23(3), 289-294.
• Oğuz, E. S. (2010). Türkiye'!e kültür politikaları ve kütüphaneler: 1923-1980. Yayımlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Oğuz, E. S. (2011). Kültür politikaları ve kütüphaneler: Kuramsal bir yaklaşım. Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar E- Dergisi. 20 Mart 2013 tarihinde http://www.sdergi.hacettepe.edu.tr/ EsinSultanoguzmak.pdf adresinden erişildi.
• Olşen-Güzeldere, Ş. (2012). Web 2.0, sosyal ağlar ve kütüphane [ppt]. 21 Mart 2013 tarihinde http:// ww2.lib.metu.edu.tr/seminars/Web%202.0%20Sosyal%20Aglar%20ve%20Kutuphane.ppsx adresinden erişildi
• O'Reilly, T. (2005). What is Web 2.0: Design patterns an! business mo!els for the next generation of software. 21 Mart 2013 tarihinde http://www.oreillynet.com/pub/a/oreilly/tim/news/2005/09/30/ what-is-Web-20.html adresinden erişildi.
• Öğüt, A. (2003). Bilgi çağın!a yönetim (2. bs.). Ankara: Nobel.
• Özdemirci, F. (1999). Teknolojik gelişmelerin belge yönetimine etkisi ve arşivler. TürkKütüphaneciliği, 13(1), 50-57.
• Özel, N. (2012). Yeni nesil bilgi hizmetleri ve kütüphaneciler. Bilkent'te Kütüphanecilik Seminerleri II: Web 2.0, 12 Ocak 2012, Ankara'da sunulan bildiri.
• Peyala, V. (2011). Impact of using information technology in central university libraries in India. Program: Electronic Library an! Information Systems, 45(3), 308-322.
• Poulter, A. (1994). Building a browsable virtual library. Aslib Procee!ings, 46(6), 151-155.
• Prokop, E. (2002). Avrupa Birliği'nin telekomünikasyon ve bilişim teknolojileri politikası ve Türkiye'nin uyumu. H. Cansevdi (Yay. Haz.). İstanbul: İktisadi Kalkınma Vakfı.
• Regents of the University of California. (2003). How much information? 2003. 5 Şubat 2013 tarihinde http://www2.sims.berkeley.edu/research/projects/how-much-info-2003/printable_report.pdf adresinden erişildi
• Reynolds, B.A. (1986). Proactive management in public libraries: In California and the nation. G.B. McCabe ve B. Kreissman (Yay. Haz.). A!vances in Library A!ministration an! Organization: A Research Annual (c. 6). Greenwich: JAI.
• Sever, H. ve Tonta, Y. (2005). Bilgi erişim sistemleri. Akademik Bilişim'05 Seminer 2-4 Şubat 2005, Gaziantep'te sunulan bildiri.
• Sharp, S. (2005). Fast forward to the future: e-anabling in Leeds Libraries. The Electronic Library, 23(2), 237-243.
• Sreenivasulu, V. (2000). The role of digital librarian in the management of digital information systems (DIS). The Electronic Library, 18(1), 12-20.
• Stueart, R.D. ve Moran, B.B. (2007). Library an! information center management. Westport, Con.: Libraries Unlimited.
• Swanepoel, M, Du Toit, A. ve Van Brakel, P.A. (2001). Management of information technology in academic information services. Aslib Procee!ings, 53(6), 224-237.
• Talve, A. (2011). Libraries as places ofinvention. Library Management, 32(8-9), 493-504.
• Tavukçuoğlu, C. (2004). Bilişim terimleri sözlüğü. Ankara: Asil.
• Tercan, A. (2010). Kütüphanenin mekânsal evrimi. A. Tercan (Der.). Dosya: Kütüphane Yapıları içinde (ss. 40-45). 27 Haziran 2013 tarihinde http://anibal.gyte.edu.tr/hebe/AblDrive/75357016/w/ Storage/326_2010_2_256_75357016/Downloads/kutuphaneler-mimarist-2010-3.pdf adresinden erişildi.
• Tonta, Y. (1996). Internet, elektronik kütüphaneler ve bilgi erişim. Türk Kütüphaneciliği, 10(3), 215­ 230.
• Tonta, Y. (1998). Elektronik kütüphaneler. ULAKBİM Danışma Kurulları Ortak Toplantısı, Bolu'da sunulan bildiri. 22 Mart 2013 tarihinde http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/ekutuphaneler/v3_document.htm adresinden erişildi.
• Tonta, Y. (2002). Elektronik kaynaklarda yasal sorunlar. PULMAN-XT Türkiye Ulusal Toplantısı, Ankara'da sunulan bildiri. 22 Mart 2013 tarihinde http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/ pulman-telif-haklari.pdf adresinden erişildi.
• Tonta, Y. (2003). Dijital hizmetlere ve kaynaklara erişim. Bilgi Toplumuna Doğru Halk Kütüphaneleri: PULMAN-XT Türkiye Ulusal Toplantısı Sonuç Raporu, 16-19 Kasım 2002 Ankara içinde (ss. 103-108). Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği ve ANKOS.
• Tonta, Y. (2007). Kütüphaneler sanal güzegâhlara mı dönüşüyor?. A. Üstün ve Ü. Konya (Yay. Haz.). I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu: İletişim 25-26 Mayıs 2006 İstanbul (Bil!iriler) içinde (ss. 353-366). İstanbul: TKD İstanbul Şubesi.
• Tonta, Y. (2009). Dijital yerliler, sosyal ağlar ve kütüphanelerin geleceği. Türk Kütüphaneciliği, 23(4), 742-768.
• Tonta, Y., Madran, O. ve Al, U. (2009). Web 2.0, Web 3.0 ve kütüphanelerin geleceği. Web 2.0 Teknolojileri ve Uygulamaları Çalıştayı, Ankara'da sunulan bildiri. 21 Mart 2013 tarihinde http:// calistay.bilgiyonetimi.net/materyaller.html adresinden erişildi.
• TÜİK. (2012a). Hanehalkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması: 2012. Haber Bülteni, 10880. 15 Mart 2013 tarihinde http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=10880 adresinden erişildi.
• TÜİK. (2012b). Ulaştırma ve haberleşme. Rakamlar Ne Diyor? 2012 için!e (s. 24). 15 Mart 2013 tarihinde www.tuik.gov.tr/IcerikGetir.do?istab_id=4 adresinden erişildi.
• Tylor, E.B. (1958). The origins of culture an! religion in primitive culture. NY: Harper and Brothers.
• UNESCO (1982). Mexico City !eclaration on cultural policies. World Conference on Cultural Policies, Mexico City'de sunulan bildiri. 21 Mart 2013 tarihinde http://portal.unesco.org/culture/en/ files/35197/11919410061mexico_en.pdf/mexico_en.pdf adresinden erişildi.
• Ülgen, H. (1990). İşletme yönetiminde bilgisayarlar (2. bs.). İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Yalçın, Y., Gençbüyür, H.İ. ve Olukçuoğlu, E. (2010). Web 3.0'ın eşiğinde akademik kütüphanelerde web tabanlı bilgi yöneticileri: Librarian 3.0. Bilgi Yönetimi 2.0: Sosyal Ağlarda Bilgi Hizmetleri Toplantısı, Samsun'da sunulan bildiri. 13 Şubat 2013 tarihinde http://acikarsiv.izmir.edu.tr/eng/ browse/11265/ adresinden erişildi.
• Yalvaç, M. (1994). Kütüphane hizmetlerin!e bilgisayara geçiş ve sorunları. İstanbul: Mavibulut.
• Yıldırım, Ç. ve Kaplan-Akıllı, G. (2012). Web 1.0, 2.0, 3.0, 4.0..., Web w. Ses@Eğitim Teknolojilerinin Yeni Sesi, 3. 18 Mart 2013 tarihinde http://seset.ceit.metu.edu.tr/2012/01/web-1-0-2-0-3-0-4-0/ adresinden erişildi.
• Yılmaz, B. (2008). İlkçağ Anadolu uygarlıklarında sosyo-ekonomik ve kültürel yapı bağlamında kütüphane/arşiv kurumu. TürkKütüphaneciliği, 22(3), 351-376.
• Yılmaz, B. (2009). Türkiye'de kültür politikası ve kütüphane. Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.
• Yılmaz, B. ve Dalkıran, Ö. (2012). Türkiye'nin bilim ve teknoloji politikalarında kütüphane kurumuna yaklaşım. Bilgi Dünyası, 13(1), 57-81.
• Yurdadoğ, B.U. (1997). Enformasyon Devrimi'nin getirdikleri, götüremedikleri. B. Yılmaz (Yay. Haz.). Kütüphanecilik Bölümü: 25. Yıl'a Armağan içinde (ss. 71-85). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Kütüphanecilik Bölümü.
• Yoo-Lee, E., Lee, T. H. ve Velez, La T. (2013). Planning library spaces and services for Millennials:An evidence-based approach. Library Management, 34(6-7). (Early Cite Article). 27 Haziran 2013 tarihinde http://www.emeraldinsight.com/journals.htm?articleid=17090423 adresinden erişildi.
• Zverevich, V. (2012). Real virtual segments ofmodern library space. Library Hi Tech News, 7, 5-7.