In the Light of Archive Documents and Foundation Registrations Durmus Dede Lodge

Year 2022, Issue: 101, 421 - 440, 27.03.2022

Hüsnü Gürbey Mahsuni Gül Hakkı Taşğın

Abstract

After the establishment of the Republic of Turkey, revolutionary laws were enacted, including the closure of Lodges and Zawiyahs. This study focused on the belongings of Hacı Bektaş Lodge in
Hacıbektaş district after the closure of Bektashi Lodges, which were among the closed lodges and zawiyahs. When the Hacı Bektaş Lodge was closed, the belongings, especially the books, were recorded. Among those who made this first record were Hamit Zübeyr Koşay and Hilmi Ziya Ülken, who were inspectors.
The objects and artifacts situated in the Hacı Bektaş Lodge were first collected in a room in the Lodge, and some of them were in private possessions. Since the Dervish Lodge were built as agricultural school, the gendarmerie building and the school, the artifacts and objects were firstly gathered in one room. Then, the objects and artifacts situated and recorded in the Dervish Lodge were sent to Ankara by the delegation assigned from Ankara. The objects and artifacts sent from Kırşehir were put in a warehouse in Ankara Castle and then transferred to the Ethnography Museum and the Public Library.
As a result, with the closure of lodges and zawiyahs, Hacı Bektaş Veli Lodge was also closed. The remains of the artifacts and objects in the lodge were moved to Ankara. Later, some of these works were destroyed and some of them were sent to some museums in Turkey and abroad. This study revealed the transfer of the artifacts in the Hacı Bektaş Veli Lodge and the process of turning the lodge into a museum again with the data obtained from archive records and researches. Artifacts and objects were identified and transferred together with archive records, including the moving processes and those that were deregistered for different reasons at different times.

Keywords

Hacı Bektaş Veli Lodge, Closure of Lodges and Zawiyahs, Hamit Zübeyr Koşay, Hacıbektaş Museum.

Tekke ve Zaviyelerini Kapatılmasının Ardından Hacı Bektaş Veli Dergâhı’ndaki Eşyaların Durumu

Abstract

Bu çalışma, Hacı Bektaş Veli Dergâhına ait eşyaları konu edinmektedir. Hacı Bektaş Dergâhı kapatılınca eşya ve kitaplar iki kez kayıt altına alınmıştır. İlk kayıt, kanun çıkıp yürürlüğe girmesiyle gerçekleşmiş ve ikinci kayıt ise Milli Eğitim Bakanlığı daire başkanı olarak Hamit Zübeyir Kosay ve heyet tarafından yapılmıştır.
Hacı Bektaş Dergâhında bulunan eşya ve eserler, önce dergâhta bulunan bir odada toplanmış, Kırşehir’de depoya konulmuş, İstanbul’a gönderilmiş ve bir kısmı da şahıs elinde kalmıştır. Açık artırmayla satılan eşyalardan elde edilen gelirle dergâhta; ziraat numune okulu, jandarma binası ve okul yapılmıştır. Satıştan geride kalan eserler ve eşyalar da bir odada toparlanmıştır. Ardından Ankara’dan görevlendirilen heyet tarafından dergâhta bulunan ve kayıt altına alınan eşya ve eserler Ankara’ya Etnografya Müzesi için sevk edilmiştir. Hacıbektaş’tan gönderilen eser ve eşyalar, Ankara Kalesi’nde bir depoya konulmuş ve bir müddet sonra da Etnografya Müzesi ile Umumi Kütüphaneye devredilmiştir. Bunun dışında yurtiçinde kurulan yeni müzelerin eksik veya olmayan müzelik eserleri de Hacı Bektaş Dergâhı eşyalarından temin edilmiştir. Yine birçok mescit, okul vb. kuruluşlar için de yine eşyalardan bir kısmı gönderilmiştir. Bunların dışında uzun süre depolarda kalan eşyalar bakımsızlıktan bozulup çürüdüğü için kayıttan düşülmüştür.
16 Ağustos 1964 yılında Hacı Bektaş Veli Dergâhı müze olarak açılması kararı verilince başta Ankara Etnografya Müzesi olmak üzere, muhtelif müzelerdeki eşyalar ve şahıs elindekilerin de bir kısmı İbrahim Turan Bey tarafından temin edilerek müzede sergilenmek üzere getirtilmiştir. Sonuç olarak bu çalışma, Hacı Bektaş Veli Dergâhındaki eserlerin taşınması, farklı zamanlarda farklı neden ve gerekçelerle kayıtlardan düşürülmesi de dâhil dergâhın müze haline getirilme sürecini arşiv kayıtları ve araştırmalardan elde edilen verilerle ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Keywords

Alevi Bektaşi Kültürü, Hacı Bektaş Veli Dergâhı, Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması, Hacıbektaş Müzesi.

References

• Koşay, Hamit Zübeyir. (1928). “Hacı Bektaş Tekkesi”, Türkiyat Mecmuası, Cilt: II, ss. 365-382.
• Koşay, Hamit Zübeyir (1949). “Tekke ve Türbeler Kapandıktan Sonra”, Güzel Sanatlar Dergisi, Sayı 6, ss. 1-5.
• Koşay, Hamit Zübeyir. (1967). “Bektaşilik ve Hacıbektaş Türbesi”, Türk Etnografya Dergisi, Sayı 10, ss. 19-26.
• Kunter, Halim Baki. (1951). Kırkbudak Hacıbektaş İncelemelerine Giriş, Ankara: II. Erkek Sanat Enstitüsü Matbaacılık Bölümü.
• Önder, Mehmet. (1994). “30 Yıllık Bir Hatıra: Hacı Bektaş Veli Dergâhı Nasıl Açıldı?”, Birlik ve Dirlik: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 1, ss. 35-39.
• Öztürk, Nazif. (1995). Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sümer, Ali. (2001). “Hacı Bektaş Dergâhı Nasıl Açıldı”, Yol Dergisi, Sayı 10, ss. 59- 62.