Hâşiyetu Matla‘ (Ta‘lîkât ‘Ale’l-Mukaddemât) Metin, Tercüme ve Şeyh Bedreddin Metafiziği Açısından Önemi

Year 2022, Issue: 102, 361 - 390, 15.06.2022

Yakup Kalın

Abstract

Vâridât, Şeyh Bedreddin düşüncesinin metafiziksel boyutlarına ilişkin önemli verileri barındırsa da doğası itibarı ile bu konuda net ve dört başı mamur bir resmin çizilmesi için yetersiz bir eserdir. Ayrıca eserin biçimsel ve içeriksel yapısı, araştırmacılar arasında kesintisiz bir tartışmayı kaçınılmaz kılmaktadır. Şeyh Bedreddin imgelerinin, naif bir panteizm olarak da alınabilecek, vahdet-i mevcûd ile vahdet-i vücûd anlayışları arasında salınmasına mukabil Şeyh Bedreddin’in bizzat kendisi tasavvuf sistematiği açısından klasikleşmiş bir eser olan Mukaddemât’a en az kırk bir ta‘lîk düşmüştür. Literatürde Haşiyetü’l-matla‘ı husûsi’l-kelîm fî meânî fusûsi’l-hikem ismiyle bilinen bu ta‘lîkât, Vâridât’ta sistematik bir tarzda sunulmayan metafiziksel hatların netleştirilmesi, böylelikle süre giden tartışmaya verimli bir katkıda bulunma imkânlarını barındırması açısından oldukça önemlidir. Söz gelimi Vâridât’ta zikredilmeyen amâ, hazerât-ı hamse, feyz-i akdes ve feyz-i mukaddes, a‘yân-ı sâbite, teşkîk gibi kavramlara sözü edilen ta‘lîklerde yer verilmesi ya da Abdurrezzâk el-Kâşânî ve hatta Mukaddemât dolayımıyla Dâvûd el-Kayserî’ye referansta bulunulması Şeyh Bedreddin’in düşünce dünyası hakkında daha iyi kavrayış geliştirmek için değerlendirilebilir. Çalışmada varlığın kökeni (mebde), sonu (mead) ve fark düzlemindeki süreçleri üzerine araştırma anlamına gelen metafizik çerçeve esas alınacaktır. Bu çerçeveye bağlı olarak öncelikle Şeyh Bedreddin düşüncesinde varlık mertebeleri, hazerât-ı hamse ve a‘yân-ı sâbite kavramları da dikkate alınarak yeniden incelenecektir. Vâridât’ın en tartışmalı konularından ikisi olan âhiret hâllerinin cismânîliği ve âlemin kıdemi meselelerinin bu çerçeve ile ilişkisi sorgulanacaktır. Haşiyetü’l-matla‘ı husûsi’l-kelîm fî meânî fusûsi’l-hikem ismiyle bilinen eserin, “Ta‘lîkât ‘ale’l-mukaddemat” ismiyle yeniden adlandırılmasını teklif ederek bunun gerekçelerini sunacağız. Buna ilaveten ek bölümde, sözü edilen eserdeki Şeyh Bedreddin imzalı tüm ta‘lîkler ile bunların tercümelerine yer verilmek suretiyle literatüre kazandırılacaktır.

Keywords

Haşiyetü’l-matla, Vâridât, Mukaddemât, Vahdet-i Vücûd, Hazerât-ı Hamse, A‘yân-ı Sâbite, Taayyün, Âlem.

References

• Abdurrezzâk el-Kâşânî. (1413/1992). Istılâhâtu’s-sûfiyye. Thk. Abdülâl Şâhîn. Kahire: Dâru’l-Menâr.
• Dâvûd el-Kayserî. (2015). Mukaddemât. Çev. Turan Koç, Mehmet Çetinkaya. İstanbul: İnsan Yayınları.
• __________. (2012a). Matla‘u husûsi’l-kelîm fî me‘ânî füsûsi’l-hikem. Ed. Âssem İbrâhîm el-Kayyâlî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• __________. (2012b). “Nihâyetü’l-beyân fî dirâyeti’z-zamân”. Vahdet-i Vücûd Felsefesi. Ed.-Çev. Mehmet Bayraktar. İstanbul: MÜİFVY. 269-286.
• __________. (TY). Şerhu Füsûs Mukaddimesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, AY2982, 1-33.
• İbn Rüşd. (2014). Tehâfütü’t-tehâfüt. Ed. Ahmed Şemseddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Muhammed Şerafeddîn. (1341/1925). Simavne Kâdîsıoğlu Şeyh Bedreddîn. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiye Matbaası.
• Şeyh Bedreddin. (2014). “Vâridât”. Şeyh Bedreddin Simâvî. Thk. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 26-102.
• __________. (TY). Ta‘lîkât ‘ale’l-mukaddemât. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, AY2982. 1-33.
• Türkyılmaz, Çetin. (2016). “Bir Anomali Olarak Varidat: Şeyh Bedreddin’in Varidat’ının Felsefi Boyutları”. Folklor/Edebiyat 22/85. 123-140.