ÇORUMLU CAFERİLEŞMİŞ ALEVİLERİN CAFERİLEŞME SÜREÇLERİ VE TEMEL İNANÇ ESASLARI

Year 2020, Issue: 95, 169 - 198, 12.09.2020

Şaban Banaz

Abstract

Tarihsel süreçte ilk olarak Irak’ta doğan ve daha sonra İran coğrafyasına intikal eden Şiilik kendi içerisinde büyük ve küçük birçok kollara ayrılarak bölgesel yakınlık, savaş ve göç gibi birtakım sebeplerle başka coğrafyalara da yayılmış; günümüzde ise az veya çok Müslümanların yaşadığı hemen her yere uzanmıştır. Şia’nın günümüzdeki yaşayan en büyük kolunu temsil eden İmamiye Şiiliği/ Caferilik, gerek İran ile yakınlığı gerekse bazı sosyal ve siyasi etkiler sebebiyle ilk olarak Azerbaycan’a uzanmış; Safevilerin siyasi emellerine hizmet için kullandıkları mezhep propagandaları sayesinde Azerbaycan bölgesindeki Türk boylarını etkilemiş ve zamanla bu bölgelerde hakim bir mezhep haline gelmiştir. Caferilik, geçmişte Anadolu’da kurulan devletlerin Sünni İslam anlayışını devlet politikası haline getirmelerinden ve Safevilerle yaşanan dini/siyasi mücadeleler yüzünden Anadolu’da çok fazla yayılma imkanı bulamamıştır. Ancak İran ile olan coğrafî yakınlık, Doğu Anadolu bölgesinin zaman zaman Safevilerin eline geçmesi ve nihayetinde XX. yüzyılda Azerbaycan ve Ermenistan bölgesinden Iğdır, Kars ve Ardahan gibi doğu illerimize yapılan göçlerle Caferilik ülkemize de girmiş; bu şehirlerden de Türkiye’nin diğer bölgelerine yayılmıştır. 1979 yılında İran’da gerçekleştirilen İslam Devrimi komşu olması nedeniyle en çok Türkiye’yi etkilemiş; Şiilik ve Alevilik arasındaki birtakım ortak değerlerden ötürü Aleviler üzerinde daha çok etkili olmuştur. Bu çalışma İran’daki devrimden etkilenerek Çorum’da Ehl-i Beyt Vakfı etrafında bir örgütlenme gerçekleştiren ve önceleri Alevi iken sonradan Caferiliğe geçen dini/mezhebi bir grup hakkında yapılan bir araştırmanın önemli görülen bazı hususlarını dikkatlere sunmaktadır. Alan araştırmasının yöntemleri olan dolaylı gözlem, katılımlı gözlem ve mülakat tekniklerine dayanan bu çalışmada Çorum’da yaşayan Caferileşmiş Alevilerin nasıl Caferileştikleri, vakıflarının nasıl kurulduğu ve Caferiliğin temel inanç esaslarına ne kadar bağlı oldukları tespit edilmiştir. Bu tespitlerden sonra elde edilen veriler Caferiliğin temel kaynakları ile kıyaslanmış ve Çorum’daki Caferilerin konu hakkındaki görüşlerinin çerçevesi çizilmiştir.

Keywords

Şiilik, Caferi, Caferilik, Alevilik, Ehl-i Beyt Vakfı, Teoman Şahin

The Ja’ferization Process and Basic Belief Principles of Ja’ferized Alevis of Çorum

Abstract

Shi‘ism, which was born in Iraq and later transferred to Iranian geography, has been divided into many branches within itself and spread across geographies due to, such as regional proximity, war and migration. Today it has extended to almost every place where more or less Muslims live. Imāmiyya Shi‘ism/Ja‘farism, which represents the biggest living branch of the Shia, first extended to Azerbaijan due to both its proximity to Iran and some social and political effects. Thanks to the sectarian propaganda they used to help the political ambitions of the Safavids, they influenced the Turkish tribes in the Azerbaijan region and in time, it has become a dominant sect. Ja‘farism has not been able to spread much in Anatolia because of the states established in Anatolia has chosen the policy of Sunni path of Islam in the past, as well as their religious and political struggles with the Safavids. However, because of geographical proximity with Iran, the conquest of the Eastern Anatolia region by the Safavids from time to time, Ja‘farism eventually entered to Turkey’s eastern provinces, such as Iğdır, Kars and Ardahan through migrations from Armenia and Azerbaijan in the 20th century and spread to other parts of Turkey. Islamic Revolution of 1979 in Iran mostly affected Turkey as being a neighbour and has been more effective on Alawis due to some common values between Shi‘ism and Alawism. This work draws attention to a religious/denominational group that was carried out as an organization around the Ahl al-Bayt Foundation in Çorum and later converted to Ja‘farism when it was Alawis being influenced by the revolution in Iran. In this study, which relies on the data gained through indirect observation, participatory observation and interview techniques, it has been determined how the Ja‘farized Alawis living in Çorum became Ja‘fari, how their foundations were established and to what extent they depend on the basic belief principles of Ja‘farism. The data obtained after these determinations were compared with the main sources of Ja‘farism and other works written on the subject, and the views of Ja‘faris in Çorum on the subject were put into a frame. Keywords: Shi‘ism, Ja‘fari, Ja‘farism, Alawism, Ahl al-Bayt Foundation, Teoman Şahin.

Keywords

Shi‘ism, Ja‘fari, Ja‘farism, Alawism, Ahl al-Bayt Foundation, Teoman Şahin

References

• KK-1: Hatemi, Hüseyin. (1938). Doğum Yeri: İstanbul. Eğitim Durumu: Üniversite. Görüşme Yeri: Tokat. Tarih: 2017.
• KK-2: Şahin, Teoman. (1961). Doğum Yeri: Çorum. Eğitim Durumu: Üniversite. Görüşme Yeri: Çorum. Tarih: 2017.
• KK-3: Arapoğlu, Özgür. (1979). Doğum Yeri: Çorum. Eğitim Durumu: İran Kum Üniversitesi (Yüksek Lisans). Görüşme Yeri: Çorum. Tarih: 2017.
• KK-4: Büyükkakaç, Yaşar. (1953). Doğum Yeri: Çorum. Eğitim Durumu: ilkokul. Görüşme Yeri: Çorum. Tarih: 2017.
• KK-5: Şahin, Halil. (1942). Doğum Yeri: Çorum. Eğitim Durumu: ilkokul. Görüşme Yeri: Çorum. Tarih: 2017.
• KK-6: Keser, Ali. (1998). Doğum Yeri: Çorum. Eğitim Durumu: Lise öğrencisi. Görüşme Yeri: Çorum. Tarih: 2017.
• KK-7: Köse, Veli. (1956). Doğum Yeri: Çorum. Eğitim Durumu: İlkokul. Görüşme Yeri: Çorum. Tarih: 2017.
• KK-8: Çaylak, Bahattin. (1946). Doğum Yeri: Çorum. Eğitim Durumu: İlkokul. Görüşme Yeri: Çorum. Tarih: 2017.
• KK-9: Kolukısa, Şükrü. (1964). Doğum Yeri: Çorum. Eğitim Durumu: Lise. Görüşme Yeri: Çorum. Tarih: 2017.
• KK-10: Polat, Tekin. (1975). Doğum Yeri: Erzincan. Eğitim Durumu: İran Kum Üniversitesi. Görüşme Yeri: Çorum. Tarih: 2017.
• KK-11: Üremiş, Ali: (1945). Doğum Yeri: Çorum. Eğitim Durumu: Lise. Görüşme Yeri: Çorum. Tarih: 2017.
• KK-12: Ceylan, Necati. (1964). Doğum Yeri: Çorum. Eğitim Durumu: İlkokul. Görüşme Yeri: Çorum. Tarih: 2017.
• KK-13: Kılıç, Kemal. (1964). Doğum Yeri: Amasya. Eğitim Durumu: Üniversite. Görüşme Yeri: Amasya. Tarih: 2017.
• KK-14: Aygün, Hüseyin. (1947). Doğum Yeri: Çorum. Eğitim Durumu: İlkokul. Görüşme Yeri: Çorum. Tarih: 2017.
• KK-15: Keser, Cemal. (1965). Doğum Yeri: Çorum. Eğitim Durumu: İlkokul. Görüşme Yeri: Çorum. Tarih: 2017.
• KK-16: Gölcük, Durmuş. (1958). Doğum Yeri: Çorum. Eğitim Durumu: İlkokul. Görüşme Yeri: Çorum. Tarih: 2017.
• KK-17: Girgin, Mehmet. (1937). Doğum Yeri: Çorum. Eğitim Durumu: İlkokul. Görüşme Yeri: Çorum. Tarih: 2017.
• KK-18: Çabuk, Necati. (1968). Doğum Yeri: Ağrı. Eğitim Durumu: Lise. Görüşme Yeri: Tokat. Tarih: 2017.
• KK-19: Arapoğlu, Kadir. (1945). Doğum Yeri: Çorum. Eğitim Durumu: İlkokul. Görüşme Yeri: Çorum. Tarih: 2017.
• KK-20: Çuhacıoğlu, Abdülkadir. (1963). Doğum Yeri: Amasya. Eğitim Durumu: Üniversite. Görüşme Yeri: Amasya. Tarih: 2017.
• Albayrak, Ali. (2006). “Caferilerde Dini ve Sosyal Hayat, Ankara Keçiören Örneği” Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• ——. (2008). “Dini Gruplar Bağlamında Caferilik”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13: 2, 111-118.
• Banaz, Şaban. (2020). Anadolu’da Caferilik ve Caferiler, Çorum Ehl-i Beyt Vakfı Örneği. Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları.
• Baylak, Ayşen. (2009). “Visibility Through Ritüel: Caferi/Shiite Community in Turkey”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi University, İstanbul.
• Bendiderya, Cafer. (2014). Hz. Mehdi Son Vasi. İstanbul: Kevser Yayınları.
• Büyükkara, Mehmet Ali. (2015). Çağdaş İslami Akımlar. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Çakır, Ruşen. (2012). Ayet ve Slogan. İstanbul: Metis Yayınları.
• Demirci, Filiz. (2006). “Caferilerin Dini Örf ve Adetleri Iğdır Örneği”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. (2008). İmamiye Şiası. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları.
• Gölcük, Turan. (1991). “Tarih Boyunca Aleviler”. Çorum: Aşura Dergisi, 3/12, 13-15.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. (1997). Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• ——. (2011). Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şiilik. İstanbul: Derin Yayınları.
• Görçün, Ömer Faruk. (2015). 1979 İran İslam Devrimi Sonrası Türkiye-İran İlişkileri. İstanbul: Beta Yayınları.
• Güngör, Özcan. (2012). “Yolda Caferi Olmanın Sosyolojik Anlamı: Alevilik Caferilik İlişkisi”, Turkish Studies, volume: 7/4, 1939-1959.
• ——. (2014). “Aleviliğin Caferilikle İlişkisinin Soyolojik İçerik Analizi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, sayı: 71, 83-109.
• Hamedani, Ahmed Sabri. (2014). Caferi Mezhebi ve İmam Cafer Sadık Buyrukları. İstanbul: Kevser Yayınları.
• Kaşifu’l-Gıta, Muhammed Hüseyin. (1966). Caferi Mezhebi ve Esasları. Çev. Abdülbaki Gölpınarlı. İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.
• Karaman, Hayreddin. (1993). “Caferiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 7, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 4-10.
• Kutlu, Sönmez. (2009). “Diyanet İşleri Başkanlığı ve İslam İçi Dini Gruplarla İlişkileri”. Dini Araştırmalar Dergisi, c. 12/33, 107-127.
• Misbah, Muhammed Taki. (2007). Ehli Beyt Mektebine Göre Akait Dersleri. Terc. İsmail Bendiderya-Cafer Bendiderya. İstanbul: Kevser Yayınları.
• Mutahhari, Murtaza. (1990). İnsan ve Kader. Terc. Fatma Bostan. İstanbul: Metis Yayınları.
• Muzaffer, Muhammed Rıza. (1978). Şia İnançları. Terc. Abdülbaki Gölpınarlı, İstanbul: Asır Yayınları.
• Onat, Hasan. (1996). Yirminci Asırda Şiilik ve İran İslam Devrimi. Ankara: Kamu Hizmetleri Araştırma Vakfı Yayınları.
• Öz, Mustafa. (2012). Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Öztürk, Emine. (2014). Dini ve Kültürel Ritüelleriyle Caferilik. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Saray, Mehmet. (2006). Türk-İran İlişkileri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Şahin, Teoman. (1991). “Caferi Fıkıh Köşesi”. Ondört Masum Dergisi, 1/7, 4.
• ——. (1993). “Sivas Katliamının Düşündürdükleri”. Ondört Masum Dergisi, 3/28, 1.
• ——. (1995). Alevilere Söylenen Yalanlar (Bektaşilik Soruşturması). Ankara: Armağan Yayınları.
• Şeriati, Ali. (1990). Anne Baba Biz Suçluyuz. Terc. Kerim Güney. İstanbul: Seçkin Yayınları.
• ——. (2012). İran ve İslam. Ankara: Fecr Yayınları.
• Şirazi, Ayetullah Uzma Nasır Mekarim. (2001). İnançlarımız. Çev. İsmail Bendiderya. İstanbul: Kevser Yayınları. Tabatabai, Allame M. Hüseyin. (2009). Tüm Boyutlarıyla İslam’da Şia. Çev. Kadir Aras- Abbas Akyüz. İstanbul: Kevser Yayınları.
• Taşğın, Ahmet. (2004). “1980 Sonrası Alevilerin Farklı Bir Görüntüsü: Alevi Caferiler ve Aşura Dergisi”. Dini Araştırmalar Dergisi, c. 6, sayı: 18, 141-148.
• Tebrizi, Muhammed Sabir. (1965). Caferi Mezhebine Göre Dinin Esasları. Çev. Hüseyin Perviz Hatemî. İstanbul: Nazir Akbasan Matbaası.
• Turabi, Murtaza. (2013). Kur’an-ı Kerim ve Meali. İstanbul: Kevser Yayınları.
• Türkyılmaz, Sabahaddin. (2015). İslam Devlet Modeli Velayet-i Fakih. İstanbul: Rast Yayınları.
• Üçer, Cenksu. (2008). “Aleviliğin Neliği ve Şiilik (Caferilik) İle İlişkisi”. Marife Dergisi, 8/3, 205-238.
• Üzüm, İlyas. (1993). “İnanç Esasları Açısından Türkiye’de Caferilik”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• ——. (1999). “Günümüz Alevi Örgütlenmeleri ve Geleneksel Alevilikle İlişkisi”, Tarihi ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Aleviler Bektaşiler Nusayriler, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• ——. (2001). “Geleneksel İnançları Bağlamında Türkiye’de Gayr-i Sünni Kesimlerin İnanç Problemleri”. İlahiyat Fakülteleri Kelam Anabilim Dalı Sempozyumu, 7-9 Eylül, Erzurum, 300-317.
• Yeler, Abdülkadir. (2006). “Türk Toplumunda Caferiler, İstanbul Halkalı Örneği”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• ——. (2010). “Shi‘ism in Turkey: A Comparision of the Alevis and the Ja‘faris”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, Vol: III: 3, 331-341.
• ——. (2019). “Institütionalization of Ja’ferism as a Modern Identity in Turkey”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, Vol: 92, 207-220.
• Yıldız, Yavuz. (2009). “Gebze Caferi Toplumunun Sosyo-Kültürel Yapısı, İnanç ve Değerler Bağlamında Alan Araştırması”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitüsü, İstanbul.
• Zahir, İhsan İlahi. (1984). Şia’nın Kur’an İmamet ve Takiyye Anlayışı. Terc. Sabri Hizmetli-Hasan Onat, Ankara: Afşaroğlu Matbaası.