Budapeşte’deki Gül Baba Türbesi’nin Onarımları 1884-1915

Year 2021, Issue: 99, 11 - 36, 06.09.2021

Mehmet Emin Yılmaz

Abstract

16. asırda yaşamış bir Bektaşi dervişi olan Gül Baba, Evliyâ Çelebi’nin kayıtlarına göre Sultan Süleyman’ın daveti üzerine Budin seferine katılmış ve kalenin teslim alınmasından sonraki ilk Cuma günü 2 Eylül 1541’de vefat etmiştir. Gaziyân-ı Rûm’un son temsilcilerinden olan Gül Baba’nın türbesi Budin Beylerbeyi Yahyâ Paşazâde Mehmed Paşa tarafından onun vefatından sonraki yıllarda yaptırılmıştır. Türbenin yakınında Gül Baba adına büyük bir Bektaşi Tekkesi de tesis edilmiştir. Budin’de Osmanlı hâkimiyetinin sona ermesiyle birlikte tekke yıktırılmış türbe ise şapele dönüştürülmüştür. Bu sayede yok olmaktan kurtulan Gül Baba Türbesi özellikle 19. yüzyılın sonlarındaki siyasi gelişmelere paralel olarak devamlı surette onarılmış ve Türk-Macar dostluğunun sembolü haline gelmiştir. Bu çalışmanın konusu bilhassa Sultan Abdülaziz’in Avrupa seyahati sonrasında tekrar hatırlanan Gül Baba Türbesi’nin onarımlarıdır. Osmanlı Devleti’nin Viyana ve Peşte’deki sefirleri ve şehbenderleri Gül Baba Türbesi’yle yakından ilgilenmişlerdir. Viyana Ateşemiliteri Mehmet Bey ile Peşte Başşehbenderi Feridun Bey’in 1884’teki onarım raporları sonucunda türbe, Osmanlı Devleti tarafından mimar Lajos Grill’e tamir ettirilmiştir. Sonraki yıllarda mülkiyet sahibi olan Wágner ailesinin engellemelerine rağmen türbenin onarımı tekrar yapılabilmiştir. Balkan Harbi ve sonrasındaki yıllarda Peşte Başşehbenderi Fahreddin Bey ile selefi Ahmed Hikmet Bey türbeyle yakından ilgilenmişlerdir. Ahmed Hikmet Bey’in yoğun gayretleriyle türbenin Osmanlı mimari tarzında onarımı için Ser-Mimar Kemaleddin Bey görevlendirilmiştir. Türbenin iç düzenlemesi için İstanbul’dan şamdan, rahle, sehpa ve buhurdan gibi eşyalar hazırlanarak gönderilmiş ayrıca Hereke fabrikasında halı dokunmuştur. 1915’teki bu onarımdan sonra Gül Baba Türbesi, Peşte Müslümanlarının da merkezi olmuş, bayram namazları burada kılınmıştır.

Keywords

Budapeşte, Gül Baba, Bektaşi, Türbe, Onarım, Restorasyon

Restorations of the Shrine of Gül Baba in Budapest 1884-1915

Abstract

Gül Baba, a Bektashi dervish who lived in the 16th century, participated in the Budin expedition upon the invitation of Sultan Süleyman and according to the recordings of Evliyâ Çelebi died on September 2, 1541, on the first Friday after the capture of the castle. The tomb of Gül Baba, one of the last representatives of Gaziyân-ı Rûm, was built by Budin Beylerbeyi Governor General Yahyâ Paşazâde Mehmed Pasha in the years after his death. A large Bektashi Lodge was also established in the name of Gül Baba near the tomb. With the end of Ottoman rule in Buda, the dervish lodge was demolished, and the tomb was turned into a chapel. In this way, the Tomb of Gül Baba, which was saved from extinction, was constantly repaired in parallel with the political developments at the end of the 19th century and became the symbol of Turkish-Hungarian friendship. The subject of this study is the restoration of the Shrine Türbe of Gül Baba, which is especially remembered after Sultan Abdülaziz’s trip to Europe. The ambassadors and consorts of the Ottoman Empire in Vienna and Pest were closely interested in the Gül Baba Tomb. As a result of the repair reports of Vienna Attache Mehmet Bey and Pest Chief Constable Feridun Bey in 1884, the shrine was restored by the architect Lajos Grill by the Ottoman Empire. Despite the obstacles of the Wágner family, who owned the property in the following years, the tomb was repaired again. During the Balkan War and after, the Chief Consort of Pest Fahreddin Bey and his predecessor Ahmed Hikmet Bey took a close interest in the tomb. With the intense efforts of Ahmed Hikmet Bey, Head-Architect Kemaleddin Bey was assigned to repair the tomb in Ottoman architectural style. For the interior arrangement of the shrine, items such as candlestick, lectern, table and censer were prepared and sent from Istanbul, and carpets were woven in the Hereke factory. After this restoration in 1915, Gül Baba Tomb became the center of Pest Muslims, and Eid prayers were held here.

Keywords

Budapest, Gül Baba, Bektashi, Tomb, Shrine, Repair, Restoration

References

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, BOA BEO, Bâb-ı Âlî Evrak Odası, 3672/275366
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, BOA BEO, Bâb-ı Âlî Evrak Odası, 3752/281342
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, BOA BEO, Bâb-ı Âlî Evrak Odası, 3868/290041
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, BOA BEO, Bâb-ı Âlî Evrak Odası, 4681/351022
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, BOA HR. İD, Hariciye Nezareti İdare, 1591/2
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, BOA HR. İD, Hariciye Nezareti İdare, 1591/3
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, BOA HR. İD, Hariciye Nezareti İdare, 1591/5
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, BOA HR. İD, Hariciye Nezareti İdare, 1591/7
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, BOA HR. İD, Hariciye Nezareti İdare, 1591/4
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, BOA HR. İD, Hariciye Nezareti İdare, 1591/6
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, BOA HR. İD, Hariciye Nezareti İdare, 1591/8
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, BOA HR. İD, Hariciye Nezareti İdare, 1591/9
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, BOA HR. İD, Hariciye Nezareti İdare, 1594/1
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, BOA HR. TO, Hariciye Nezareti Tercüme Odası, 450/48
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, BOA İ.HR, İrâde – Hâriciye, 295/18651
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, BOA Y.MTV, Yıldız - Mütenevvi Maruzât, 15-61
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, TSMA. D. 7000, 29 Zilhicce 986 (26 Şubat 1579) tarihli Sokollu Mustafa Paşa Vakfiyesi
• Ágoston, Gábor. (1998). “Gül Baba Türbesi ve Tekkesi”, Restorasyonu Dolayısıyla Macaristan Budapeşte Gül Baba Türbesi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, s.14-15.
• Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı’dan Günümüze Türk–Macar İlişkileri. (2016). Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Ali Emîrî. (1341). Vesâikü’l-Âsâr, 1341/1338/1922, İstanbul: Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. (2000). Avrupa’da Osmanlı Mimârî Eserleri I-V, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İkinci Baskı.
• Çeltik, Seher Erdoğan. (2009). “Ali Emîrî’nin Vesâikü’l-Âsâr’ı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, sayı 51, s.259-274.
• Erdem, Tahir. (1935). “Gül Baba”, Isparta Halkevi Dergisi, C. 2, Isparta, s. 268- 271.
• Evliyâ Çelebi. (2004). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Haz: Seyit Ali Kahraman, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Eyice, Semavi. (1996). “Gülbaba Tekkesi ve Türbesi” Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.14, s.228-230, İstanbul: TDV Yayınları.
• Fahreddin Rumbeyoğlu. (1912). “Gül Baba”, Târih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, cilt: III, sayı: 15, sayfa: 962-965, İstanbul, 1328 [1912].
• --. (1913). “Macaristan’da Bazı Âsâr-ı Osmâniyye”, Târih-i Osmanî Encümeni Mecmâası, cilt: IV, sayı: 22, sayfa: 1391-1400, İstanbul, 1329 [1913].
• İbrahim Peçevî (1283) Tarih-i Peçevî, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• İntizâmî (2020) Tuhfetü’l-İhvân XVI. Yüzyıldan Bir Kâtibin Sergüzeşti, Yayına Hazırlayanlar Cihan Okuyucu ve Sadık Yazar, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Kaplan, Doğan. (2018). “Bir Bektaşi Kaynağı Olarak Veli Baba Menâkıpnâmesi”, IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildirileri, 1. Cilt, s.765- 789.
• Kiel, Machiel. (1977). “Güney Romanya’da Sarı Saltık’ın Çalışmaları ve Doğu Bulgaristan’da Erken Bektaşilik Merkezi Üzerine Tarihsel Önem Taşıyan Notlar”, Hacı Bektaş Veli Bildiriler Denemeler Açıkoturum, Ankara: Hacıbektaş Turizm Derneği Yayınları.
• Kovács, Gergő Máté ve Rabb, Péter (2020) “The Dimensions of the Two Remaining Türbes in Ottoman Hungary: Contributions to the Methods of Ottoman Construction Practices in the Sixteenth Century”, Megaron, Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi E-Dergisi, Sayı 15, s.230-239.
• Köksal, Osman. (2003). “Sultan Aziz’in Avrupa Seyahati Dönüşü Münasebetiyle Yapılan Kutlamalar ve Bir Manzum Tarihçe”, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt 4, sayı: 1, Haziran 2003, s. 117-134.
• Lászay, Judit. (2015). Report on the wall exploration linked to the archeological excavation preceding the restoration of Gül Baba’s Turbe at 14 Mecsek Street, Budapest II., September 2015, Forster Központ.
• Mehmed Süreyyâ. (1996). Sicill-i Osmanî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye, Haz: A. Aktan, A. Yuvalı, M. Hülâgü, İstanbul: Sebil Yayınevi.
• Naîfî Mehmed Efendi. (2019). Cevâhiru’l-Menâkıb, Haz. İbrahim Pazan, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları
• Noyan, Bedri. (1993). Veli Baba Menakıbnamesi, İstanbul: Can Yayınları.
• Pintér, Tamás. (1992). Budapest Gül Baba Türbe, Kartográfiai Vállalat, Budapeşte.
• Saral, İsmail Tosun. (2004). “Tarih Sürecinde Gül Baba Türbesinin İçine Genel Bir Bakış”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2004, cilt: IX, sayı: 30, s. 193-212.
• Tasvîr-i Efkâr. (1915). “Budapeşte’de Evliyâ-i İslâm’a Hürmet”, Sayı 1491, 21 Şaban 1333, 4 Temmuz 1915, s.2.
• Taşğın, Ahmet. (2012). Klasik Kaynaklarda Heterodoks Dervişler ve Heterodoksi, İstanbul: DBY Yayınları.
• Tığlı, Fatih. (2020) Türk Edebiyatında Şehrengizler, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul.
• Uçman, Abdullah. (2012). “Gül Baba Üzerine Ahmed Hikmet’ten Rıza Tevfik’e Bir Mektup”, Macar-Türk İlişkileri Üzerine Makaleler Macar Kardeşler, Ed. Yeliz Okay, İstanbul: Doğu Kitabevi, 2012, s.73-79.
• Ürekli, Bayram ve Baş, Ali. (1994). “Veli Baba ve Senirkent Uluğbey’deki Manzumesi”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 9-10, 1994, s.139-217.
• Yılmaz, Mehmet Emin. (2015). Sigetvar’da Türk Mimârîsi, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Yılmaz, Mehmet Emin ve Günel, Gökçe. (2016). “Sâhib’ül-Hayrât Makbûl (Sokollu) Mustafa Paşa”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 38, Güz 2015, Ankara, s. 219-252.
• Yılmaz, Mehmet Emin. (2020). Kiliseye Çevrilen Türk Eserleri / The Turkish Monuments Converted into Churches, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• --. (2020a). “Macaristan’daki Gül Baba Türbesi Hakkında Bazı Notlar”, Millî Mecmûa, Türk Düşüncesi II: Osmanlılar, S.17, Kasım-Aralık 2020, s.153-166.