The Traces of Water Cult in Turkmen Culture

Year 2025, Issue: 115, 369 - 384, 21.09.2025

Maral Töre

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1697152

Abstract

Turkmens believed that the moon, sun, water, wood and some trees had hidden powers
in early times. They greeted and talked with these beings, which they considered sacred, and
asked for help to protect them from evil. They also made various offerings and sacrifices to
ask for victory or to thank them. These elements consecrated by Turkmens did not lose their
importance after Islam and continued to live on as folk beliefs. Turkish mythology was formed
and shaped around cults such as Ancestors, Earth-Water, Fire, Trees and Animals. According
to the belief system adopted by the Turks, each cult has a good. These goodies have protective,
helping, healing features as well as punitive features. The traces of the water cult, which contains all these features, are remarkable. The cult of water is based on the beliefs of Earth-
Water, which was sanctified in Turkish culture before Islam. Today, all beliefs and habits related
to water in Turkish tribes are the traces of the cult of Yer-Su in the early period. In this study,
the reflections of the water cult in Turkmen folk culture will be mentioned. The information
in the research will be determined from the folk beliefs of Turkmens living in Turkmenistan
that have survived to the present day. For this reason, some of the information to be given
is not available in written sources. However, it will be obtained from the teachings that are
known by everyone among the people and have been transmitted since early times. Firstly,
words, idioms and proverbs related to water in Turkmen will be emphasised. Then, the beliefs
and habits related to the cult of water will be examined. The use of water as a protective,
purifying and healing symbol will be mentioned. Thus, the spiritual effects of water in the
daily life and thought structure of Turkmens will be observed. Finally, the personalities and
auxiliary characters accepted as the pirs of water in Turkmen folk beliefs will be explained.
Sacred waters in Turkmenistan and the importance of the national holiday of Suv damcası-altın
danesi celebrated every year will be mentioned

Keywords

Folk Culture , Turkmenistan , Turkmen , Water , Cult.

SU KÜLTÜNÜN TÜRKMEN KÜLTÜRÜNDEKİ İZLERİ

Abstract

Türkmenler, erken dönemlerde Ay, Güneş, su, od ve bazı ağaçların gizli güçlere sahip
olduklarına inanmışlardır. Kutsal gördükleri bu varlıklar ile selamlaşmışlar, konuşmuşlar
ve kötülüklerden korumaları için yardım istemişlerdir. Ayrıca yengi istemek veya teşekkür
etmek için çeşitli adaklar ve kurbanlar sunmuşlardır. Türkmenlerin kutsadıkları bu unsurlar,
İslamiyet’ten sonra da önemini kaybetmemiştir ve halk inanışları olarak yaşamaya devam
etmiştir. Türk mitolojisi; Atalar, Yer-Su, Ateş, Ağaç ve Hayvanlar gibi kültler etrafında oluşmuş
ve şekillenmiştir. Türklerin benimsedikleri inanç sistemine göre her kültün bir iyesi vardır.
Bu iyelerin koruyucu, yardım edici, iyileştirici özelliklerinin yanı sıra cezalandırıcı özelliklere
de sahiptir. Bütün bu özelikleri içerisinde bulunduran su kültünün günümüzdeki izleri dikkat
çekicidir. Su kültü, Türk kültüründe İslamiyet öncesinde kutsallaştırılan Yer-Su inanışlarına
dayanmaktadır. Bugün Türk boylarında, suyla ilgili görülen bütün inançlar ve alışkanlıklar
erken dönemdeki Yer-Su kültünün izleridir. Bu çalışmada da su kültünün Türkmen halk
kültüründeki yansımalarından bahsedilecektir. Araştırmadaki bilgiler, Türkmenistan’da
yaşayan Türkmenlerin günümüze kadar ulaşan halk inanışlarından tespit edilerek verilecektir.
Bu nedenle verilecek bilgilerin bir kısmı yazılı kaynaklarda bulunmamaktadır. Ancak halk
arısında herkes tarafından bilinen ve erken dönemlerden beri aktarılan öğretilerden elde
edilecektir. Öncelikle Türkmencedeki suyla ilgili kelimeler, deyimler ve atasözleri üzerinde
durulacaktır. Daha sonra su kültüyle ilgili günümüzde uygulanan inanışlar ve alışkanlıklar
incelenecektir. Suyun koruyucu, arındırıcı ve şifalandırıcı sembol olarak kullanımlarından söz
edilecektir. Böylece Türkmenlerin günlük yaşamında ve düşünce yapısında suyla ilgili oluşan
manevi etkiler gözlemlenecektir. Çalışmada son olarak Türkmen halk inanışında suyun pirleri
olarak kabul edilen şahsiyetler ve yardımcı karakterler anlatılacaktır. Türkmenistan’daki kutsal
sulardan ve her yıl kutlanan Suv damcası-altın danesi millî bayramının önemi belirtilecektir

Keywords

Halk Kültürü , Türkmenistan , Türkmen , Su , Kült.

References

• Akmyradow, M. Türkmenistanda syýasy -jemgyýetçilik pikiriň taryhy. Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersiteti, 2010.
• Annaýew, A. “Ýaşaýşyń gözbaşı”-“Merw şäheriniń suw üpjünçiligi”. Oktýabr, 2024.
• Atanyýazow, S.- Begliýew, M.- Söýegow M. Türkmen adam atlary. Aşgabat: Ruh Neşirýaty, 1995.
• Atanyýazow, S. Türkmen diliniň sözkökü (Etimologik) sözlügi. Aşgabat: Miras, 2004.
• Ataýew, S. “Türkmen halkynyň pirleri” www.kitapcy.su, 2025.
• Bayat, A.H. “İslam Öncesi Orta Asya Türk Dünyasında Tababet” Türkler. Cilt 3. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Çaryýew, M. Türkmen Halk Nakyllary, Aşgabat: Miras, 2005.
• Çaryýew, B.- Ilamanow, Ý. Türkmenıstanyň Geografıýasy, Aşgabat: Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersiteti, 2010.
• Çoruhlu, Y. “Eski Türklerde Ölüm”. Cogito (Ölüm: Bir Topografya), 40:(2004), 244-269. Diwangulyýewa, B.-Perdeliýewa, M.-Gurbangulyýewa, A. Türkmenistanyň etnologiýasy, Aşgabat: TDNG, 2018.
• DLT, Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin), Hazırlayanlar:
• Ercilasun, A.B. - Akkoyunlu, Z. Ankara: TDK Yayınları, 2020.
• Ercilasun, A. B. Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları, 2016.
• Geldiýew, G.- Altyýew, A. Türkmen nakyllary we atalar sözi, Ankara: AKM Yayını, Sayı:282. 2002.
• Goçmyradow, B. Türkmen halk yrymlary, Aşgabat: Magaryf, 1995.
• Gorkut Ata (Türkmenleriń milli eposy), (Hzr.) A. Gürgenli. 2005.
• Görogly Eposy (Türkmen halkynyń gahrymançylykly dessany), (Hzr.) A. Gowşudow-M. Kösäýew, Aşgabat: Türkmenistan Neşirýat, 1980.
• Günay, H.M. “Su”. İslâm Ansiklopedisi, TDV: 37. Cilt, s. 432-437, 2009.
• GTDSS, (Gadymy türkmen diliniň saýlama sözlügi) (Hzr.) Söýegow, M.- Güjükow, S.-Ballyýew, G. Aşgabat: TMGI, 2004.
• İnan, A. Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1976.
• İnan, A. Makaleler ve İncelemeler, Ankara: TTK Yayınları VII. Dizi, 1987.
• Ögel, B. Türk Mitolojisi II, Ankara: TTK Basımevi,1995.
• Öräýew, A. Yrymlar, Aşgabat: Ruh, 1993.
• TDDS I-II, (Türkmen diliniń düşündirişli sözlügi) (Hzr.) Kyýasowa, G.- Geldimyradow, A. Durdyýew, H. Aşgabat: Ylym, 2016.
• TDS, (Türkmen diliniň sözlügi), (Hzr.) Hamzaýew, M.Ý. – Altaýew, S.-Açylowa, G.-Mesgudow, W. Meretgeldiýew, A. Aşgabat: TSSRYAN, 1962.
• Tekin, T. Orhon Yazıtları, İstanbul: Simurg,1998.
• Töre, M. “Türkmenlerde Halk Kültürü”, Türkistan’dan Batı Anadolu’ya Kültür Göçü, (Ed. M. Gökçe, E. F. Eroğlu, A. Karadeniz), Muğla Büyük Şehir Belediyesi KY 29, s. 11-26, 2024.
• Türkmen milletiniň gadymy genji-hazynasy ilkinji gezek Ýewropada görkezilýär, Türkmenistan AltınAsır Gazedy, 24.04.2018.
• Ylýasowa, G. Türkmen halk yrym-ynançlary, Aşgabat: Miras, 2005.
• KK-1 (Kaynak Kişi) Maya Töre, Bayramalı/Marı, 1984, Bayramalı Şehir 18. Ortaokul Tarih Öğretmeni. Ekim 2024.
• URL-1 https://france.tmembassy.gov.tm/tk/news/39679 15.01.2025
• URL-2 https://saglykhm.gov.tm/sypahana-edaralary/arcman-sypahanasy 16.01.2025
• URL-3 https://www.medeniyet.gov.tm/tk/sigle-news/68 16.01.2025