KIRGIZ VE ÖZBEK TÜRKLERİNDE ‘BEŞİK’ FENOMENİ

Year 2025, Issue: 115, 385 - 408, 21.09.2025

Mirgül Bekmurzaeva , Dilnoza Rahmatillaeva , Kemal Polat

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1725754

Abstract

Beşik, yalnızca çocuğun uyumasını ve bakımını sağlayan bir araç olmanın ötesinde; toplumsal kimlik, aidiyet duygusu, koruma, kolektif hafıza ve kültürel süreklilik açısından derin anlamlar taşıyan önemli bir kültürel miras unsurudur. Türk kültüründe beşiğin yapımı, doğal malzemelerin ustalıkla işlenmesiyle hem işlevsel hem de sembolik bir biçim kazanır. Beşiğe yerleştirilen muska, bıçak ve yiyecek gibi nesneler, geleneksel inanç sistemleri çerçevesinde çocuğun hem fiziksel sağlığını hem de manevi bütünlüğünü güvence altına alma amacına hizmet eder. Beşikle ilişkili olarak gerçekleştirilen “beşik toy” (beşiğe yatırma töreni) ve “beşik kertti” (beşikte söz kesme) gibi ritüeller ise çocuğun aileye ve topluma kabulünü simgelerken, toplumsal dayanışma ve aidiyetin pekişmesini sağlar. Sözlü kültürün önemli bir parçası olan beşik ninnileri, çocukların duygusal, ahlaki ve kültürel gelişiminde etkili rol oynar; annelerin sevgi, umut ve dileklerini yansıtırken toplumsal değerlerin kuşaktan kuşağa aktarılmasına katkıda bulunur. Bu çalışmanın konusu, Kırgız ve Özbek Türklerinde beşik olgusunu kültürel, sosyal ve pedagojik yönleriyle incelemektir. Araştırmanın amacı; bu iki toplumda beşikle ilgili gelenek, görenek, örf, âdet, halk inanışları ve uygulamaları tespit etmek, beşiğin çocuk yetiştirmedeki yerini ve önemini ortaya koymak ve kültürel işlevlerini değerlendirmektir. Ayrıca, karşılaştırmalı bir analizle Kırgız ve Özbek toplumları arasındaki ortak ve farklı uygulamalar belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırmada literatür tarama yöntemi kullanılmış, klasik eserler ve çağdaş kaynaklar içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. Elde edilen bulgular, beşiğin Kırgız ve Özbek toplumlarında kültürel kimliğin, toplumsal ilişkilerin ve manevi değerlerin korunmasında temel bir unsur olduğunu göstermektedir. Her iki toplumda da beşik etrafında şekillenen ortak inanç ve uygulamaların varlığı dikkat çekicidir. Tarihsel süreçte çocuğun güvenli, rahat ve pratik bir şekilde büyütülmesine katkı sağlayan beşiğin, çağdaş sağlık bilgileriyle desteklenerek kullanılması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Modern tıp ve çocuk gelişimi perspektifinden değerlendirildiğinde, beşiğin geleneksel kullanımına özgü sıkı kundaklama, kalın örtüler ve hareket kısıtlaması gibi uygulamaların çocuk sağlığı açısından bazı riskler taşıyabileceği belirtilmiştir. Bu nedenle, kültürel mirasa saygı çerçevesinde, modern bilim ışığında daha sağlıklı ve bilinçli bebek bakım modellerinin benimsenmesi önerilmektedir.

Keywords

Din Bilimleri , Kırgız , Özbek , Kültür , Beşik

THE PHENOMENON OF THE 'CRADLE' AMONG KYRGYZ AND UZBEK TURKS

Abstract

The cradle (beşik) is far more than a utilitarian object for infant care and sleep; it is a significant element of intangible cultural heritage, embodying meanings of social identity, belonging, protection, collective memory, and cultural continuity. In Turkic cultures, the cradle—skillfully crafted from natural materials—holds both functional and symbolic dimensions. Items traditionally placed in or around the cradle, such as amulets (muska), knives, and food, serve apotropaic functions within folk belief systems, aiming to safeguard the child’s physical health and spiritual well-being. Rituals associated with the cradle, such as beşik toy (the ceremonial placing of the child into the cradle) and beşik kertti (a form of early betrothal), symbolize the child’s formal inclusion in the family and community, while reinforcing social cohesion and collective identity. Lullabies—central to oral tradition—play a key pedagogical and emotional role in shaping the child’s emotional, moral, and cultural development. These songs convey maternal affection, hope, and supplication, while serving as a medium for the intergenerational transmission of communal values. This study explores the cultural, social, and pedagogical dimensions of the cradle among Kyrgyz and Uzbek Turkic communities. Its primary aim is to document the customs, beliefs, rituals, and social practices associated with the cradle in these societies, assess its role in childrearing, and evaluate its broader cultural functions. Using a comparative approach, the study also identifies shared and divergent practices between the Kyrgyz and Uzbek peoples. Employing a qualitative methodology based on a literature review, the research draws on classical texts and contemporary sources, analyzed through content analysis. The findings reveal that the cradle serves as a foundational site for preserving cultural identity, social bonds, and spiritual values in both communities. The continuity of cradle-related beliefs and rituals is particularly noteworthy. While the cradle has historically contributed to the safe and practical care of infants, the study concludes that its contemporary use should be informed by modern medical and developmental knowledge. From the standpoint of pediatric health and developmental psychology, certain traditional practices—such as tight swaddling, heavy covering, and limited movement—may pose health risks. The study thus recommends adopting infant care practices that are scientifically informed while remaining respectful of cultural heritage.

Keywords

Religious Studies , Kyrgyz , Uzbek , Culture , Cradle

References

• Abdunazarova, Sevara Ortiqovna. “Bolalar Folklorida Beshik Qo‘shiqlari.” Multidisciplinary Scientific Journal 1/16 (2023): 78–79.
• Akmataliyev, Abdıldacan. Kırgız Adabiyatının Tarıhı: Folkloristika. Şam Basması, 2004.
• Akmataliyev, Abdıldacan. Baba Saltı, Ene Adebi: Eldik Salt. Bişkek: Bütkül Soyuzduk Caştar Kitep Borboru Birikmesi “Balasagın” filialı, 1993.
• Asanova, Camalbübü. Kırgızdın Ürp-Adat Cana Salttarın Mektepke Çeyinki Kuraktagı Baldarga Üyrötüü. Bişkek, 2008.
• Atalay, Besim. Divanü Lûgat-it-Türk Dizini. İndeks. Ankara: TDK Yayınları, 1986.
• Ceren, Ertürk. “Kırgızlarda Doğum ile İlgili İnanç ve Ritüeller”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 11/2 (2024), 1257-1271.
• Cusupov, Kasymbek ve Cholpon K. Bakaşova. Bala Cörölgösü. 2014.
• Egamberdiyeva, Şahnoza. “Bolalar Folklorida Beshik Qo’shiqlari Poetikasi.” O‘zbekistonda Fanlararo Innovatsiyalar va Ilmiy Tadqiqotlar Jurnali, 20 Mart 2023.
• Eraslan, Aylin. “Antakya’da Yaşayan Özbeklerde ‘Tüvekli Beşik’ Geleneği”. Çukurova Araştırmaları Dergisi 2/1 (2016): 39–51.
• Fitrat, Abdurrauf. Oila Yoki Oila Boşkariş Tartiblari. Çev. Şodman Vohidov, haz. H. Boltaboyev. Toshkent: Cho‘lpon nomidagi NMIU, 2013.
• Honhojayeva, Anzurat. Halk Merasimlerine Ait Etnografik Leksemala. Semerkand: Semerkand Devlet Üniversitesi, 2021.
• Honhujaeva, Anzurat Sobirovna. Tojik Tiling Toy Va Motam Marosimlariga Oid Etnografik Leksikasi (Samarkand Lahjasi Asosida). Filologiya fanlari bo‘yicha PhD dissertatsiyasi. Samarkand, 2019.
• Juraev, Abdug‘ani ve Mahbuba Hudoyqulova. Oila va tarbiya masalalari. Toshkent: O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi, 2008.
• Juraev, Mamatqul ve Latifa Hudoyqulova. Marosımnoma. Toshkent: Alişer Navoi nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, 2008.
• Kadırov, İsmayıl. Kırgız Madaniyatına Tamgan Tamçılar. 2. Baskı. Bişkek: Biyiktik Plus, 2014.
• Kambarova, Gulzada Ergesheva. “Salttuu Kudalashuudagy Yrym-Jyrymdar (Tüştük Kyrgyzstandyn Mısalynda).” Nauka, Novye Tekhnologii i Innovatsii Kyrgyzstana, no. 12 (2015): 206–207.
• Cumadılova, Kanıkey. U Oçağa İstorii: Traditsii, uklad jizni, obyçayı i ih otrajenije v narodnom tvorçestve Kırgızov. Bişkek, 2014.
• Karmışakov, Aman N. “Kırgız Elinin Balany Beşikke Bölöö – Salty Jana Anın Azırkı Koğomduk Turmuştagı Ordu”. 2015.
• Kasimova, Zebo. “Beşik Toyıı Marosimi Folklori Janrlari Tarkibii va Lokal Belgilari.” O‘zbekiston Milliy Universiteti Xabarlari, 1/6.
• Kırgız Tilinin Tüşündürmө Sözdügü. Frunze: “Mektep” Yayınevi, 1984.
• Morad, Nasrullah. “Afganistan’ın Tahar İlindeki Özbek Türklerinin Halk Âdet ve İnançlarında Doğum”. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi / TÜRKLAD, 5/2 (2021): 344– 356.
• Murzubraimov, Bektemir. Öz Saltıbız Önügüügö Öbölgö. Oş, 1999.
• Nafiddinova, Hosiyat. “Oilada Farzand Tarbiyasida Beşik Toyining Orni”. Tsentr Nauçnıh Publikatsiy (buxdu.uz) 29/29 (2023).
• Okyay, Züleyha ve Elif Akman. “Günümüz Kırgızistan Toylarında Yaşatılmakta Olan Somut Geleneksel Kültürel Değerler.” Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi 7, no. 2: 230– 243. https://doi.org/10.5281/zenodo.7472471.
• Polat, Kemal. Beşikten Mezara Kırgız Türkleri. Ankara: Berikan Yayınevi, 2019.
• Ruzmanova, Rohila. “Türk Kültürünün Gelişiminde Geleneksel Özbek Millî Törenlerinin Yeri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Yaz-Haziran 2025, Sayı 114, 133-151.
• Saparova, Asila. Qadryadlar, marosimlar, an’analar. Innovative Academy, 2023.
• Sattarov, Murod. Özbek Üdumlari. Taşkent: Çolpon nomidagi neşriyat icodiy uyi, 2007.
• Solmaz, Erhan. “Özbek Halk Kültüründe Doğum ile İlgili Pratikler”. Uluslararası Folklor Akademi Dergisi 1/1 (2018): 127–136.
• Super.kg. “Balanı beşike bölöö paydası jana ziyanı”. Super.kg, 19 Haziran 2025. Erişim. https:// www.super.kg/article/show/35057.
• Tashalieva, Maira. M. “Pamir Kırgızlarının Kudalashuu Saltının Özgöçölüktörü (Murgab Misalında, XIX k. ayagı - XX k. başı)”. Nauka, Novye Tekhnologii i Innovatsii Kırgızstana, sayı 12 (2018).
• TRT AVAZ, “Türk Dünyasının ortak mirası: Beşik”, 17 Mayıs 2025 https://www.trtavaz.com. tr/haber/tur/avrasyadan/turk-dunyasinin-ortak-mirasi besik/61666cce01a30cba9888ef1f Ünal, Ali. “Kırgız Toplumunda Evlilik Türleri”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 25 (2016): 229–260.
• Yıldırmış, Fatma. “Trabzon’da Kaybolan Bir Kültür Öğesi: Geleneksel Ahşap Beşik”, Mavi Atlas, 5(2)/2017: 424-437.
• Yuldosheva, Firuza. Y. “Bola Tug‘ilishi Bilan Bog‘liq Marosimlar – O‘zbek Xalqi Hayotining Ajralmas Qismi Sifatida”. New Renaissance International Scientific Journal 1/9 (2023).
• Yüce, Mehmet. ve Leyla. Khamrabaeva. “Özbek Türklerinin Milli Geleneklerine Genel Bakış.” Akademik bakış Dergisi (2020): 324–325.