İSA SOFİ TÜRBESİ: TEZYİNATI VE TÜRKLERİN İSLAMLAŞMA SÜRECİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2019, Sayı: 41, 121 - 154, 31.05.2019

Nurfeddin Kahraman Refik Arıkan Mehmet Can Çetin

Öz

Türklerin İslamiyet’i kabul süreci kitabî ve şifahî olarak iki yoldanilerlemiştir. Yerleşik unsurlar yeni dini tüm esasları ile tanıyıp benimsemeyeçalışırken; göçebe Türkler, temel kaynaklarından ziyade, kendi içlerindençıkan dervişler sayesinde İslam ile tanışmışlardır. Bu sebeple eski inançları,Müslüman olmalarına rağmen konar-göçer Türkler arasında daha fazlayaşamıştır. Türbe geleneği de kökünü ata yurttan alan bir ölü gömme adediolarak Anadolu’da devam etmiştir. Bu çalışmada Bilecik’in Söğüt ilçesininBorcak köyünde bulunan İsa Sofi Türbesi’nin iç tezyinatı değerlendirecektir.Bu süslemeler, Gök Tanrı Şamanizm inancına dair motifler içermesibakımından son derece önemlidir ve Anadolu’da tespit edilmiş ilkörneklerdendir. Türbede başlatılan tadilat sırasında, üstteki sıvanınkazınması ile ortaya çıkan bu bezemeler az sayılabilecek bir bozulma ilegünümüze kadar ulaşmışlardır. Genel hatları ile türbedeki tezyinat,Türklerin İslamlaşma süreci ile ilgili yorum yapabilmemize imkântanımaktadır. Çünkü türbede metfun bulunan İsa Sofi'nin adından dolayı,dini bir şahsiyet olduğu ve adına türbe inşa edildiği için de toplumun öndegelen bir ismi olduğu bir vakıadır. Ancak türbede yer alan gayr-ı İslamiöğeler, içinde yaşadığı topluluk ve İsa Sofi’nin onlarla ilişkisi hakkındaipuçları barındırmaktadır. Ucda yer alan Türk topluluklarının ekseriyetininkonar-göçer olduğu dikkate alındığında; bu türbe, onların İslam algısınıgösteren en önemli delillerinden bir tanesidir. Türbenin eski devirlerdekiöneminin yanında, İsa Sofi yakın zamanlara kadar köyün sosyal ve dinihayatında da önemini devam ettirmiştir. Bir ziyaretgâh olarak, halkınmeylettiği bir yer olduğu gibi hıdrellez gibi kutlamalar da burada yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türbe , Türk-İslam Tezyinat Unsurları , İsa Sofi , Türklerin İslam Tasavvuru , Şamanizm , Gök Tanrı

THE TOMB OF ISA SOFI: AN EVALUATION OF ITS DECARATION IN TERMS OF THE PROCESS OF ISLAMIZATION OF TURKS

Öz

The process of accepting Islam by the Turks has progressed in two ways. The settled tribes tried to recognize and adopt new religion with all its principles. On the other hand, the nomadic Turks recognized the sources of new religion by the dervishes who were coming from within themselves. although they were Muslims, the old beliefs survived longer among the nomadic Turks. The tomb tradition continued in Anatolia as a burial unit that took its root from the dormitory and lived in an architectural style according to its period. In this study, we will evaluate the internal inscription of the Tomb of Isa Sofi in Borcak village of Söğüt district of Bilecik. The decorations are very important in that they contain motives for the belief of the God of God Shamanism and are the first examples identified in Anatolia. During the restoration initiated in the tomb, these decorations which emerged with the scrape of the plaster on the upper floor, reached to the present day with little deterioration. The decoration of the tomb also allows us to comment on the Islamization process of the Turks. It is certain that because of the name of İsa Sofi whose grave is in the tomb, he was a religious figure, and the tomb was built for him. However, the non-Islamic figures in the shrine contain clues about the community in which he lives and the relationship of İsa Sofi with them. It is a case where most of the Turkish communities at the tip are semi-nomadic. This shrine is one of the most important proofs of their perception of Islam. In addition to the importance of the tomb in the old times, İsa Sofi has continued to be important in the social and religious life of the village until recently. In addition to being a pilgrimage site to the locals, Hıdrellez celebrations were also held there. This and other examples below point out the importance of the tomb and the importance of İsa Sofi.

Anahtar Kelimeler

Tomb , Turkish-Islamic Decorative Elements , The Conception of Islam for the Turks , Shamanism , Sky God

Kaynakça

• ARIK, M. Oluş, Erken Devir Anadolu-Türk Mimarisinde Türbe Biçimleri, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/14/701/8863.pdf. , E.T. 03.01.2019
• ARIKAN, Refik, Mehmet Can Çetin, ”Bilecik ve Çevresindeki Ahi Zaviyelerinin Osmanlı Devletinin Kuruluşundaki Rolleri”, IV. Uluslararası Ahilik Sempozyumu, Kırşehir 2018.
• BABİNGER, Franz, Köprülü Fuad, Anadolu’da İslamiyet, İnsan Yayınları, İstanbul 1996.
• Bilecik İl Kültür Envanteri, Bilecik Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, Bilecik 2006.
• ÇORUHLU, Yaşar, Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar, Ötüken Yayınevi, İstanbul 2016.
• ÇORUHLU, Yaşar, Türk Mitolojisi’nin Ana Hatları, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul 2011.
• ÇORUHLU, Yaşar, Erken Devir Türk Sanatı, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2007.
• ÇORUHLU, Yaşar, Türk Mitolojisinin ABC’si, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 1999.
• DAVLETŞİN, G, Türk Tatar Kültür Tarihi, çev. Albina Tuzlu, TTK Yayını, Ankara 2013.
• DEMİRYÜREK, Halim, Ertuğrul Sancağı 1900-1918 , Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları 2015.
• DEVECI, Abdullah-Altınsapan, Erol, “Bilecik Orhangazi İmareti Kazısında Bulunan Dağ Keçisi Gömütlü Mezar”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2016, Sayı:27, s.1-17
• DOĞANAY, Aziz, “Erken Osmanlı Bursa Türbelerinde Tezyînât”, Basılmamış Yüksek Lisans Çalışması, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam tarihi ve Sanatları Bölümü, İstanbul 1994.
• İNAN, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm, TTK Yayınları, Ankara 1986.
• HOPPAL, Mihaly, Şamanlar ve Semboller Kaya resmi ve Göstergebilim , İstanbul 2018.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1996.
• KÖPRÜLÜ, Fuad, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, TTK Yayını, Ankara 1991.
• LİNDNER, Rudi Paul, Ortaçağ Anadolusu’nda Göçebeler ve Osmanlılar, Çev. Müfit Günay, Ankara 2000.
• OCAK, Ahmet Yaşar, Türkler, Türkiye ve İslam, İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
• ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, c.I-II, TTK Yayınları, Ankara 2014.
• ÖNAL, Mehmet Naci, “Dağ Kültü, Eren Kültü ve Şenliklerinin Muğla’daki Yansımaları”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S.25, 2003, s.99-124.
• ÖNKAL, Hakkı , Anadolu Selçuklu Türbeleri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2015.
• ÖGEL, Semra , Anadolu Selçukluları’nın Taş Tezyinatı, TTK yayınları, Ankara 1987.
• RADLOF, W., Sibirya’dan Seçmeler , Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1976.
• SAHILLIOĞLU, Halil ,”Askerî”, DİA,c.3, İstanbul 1991.
• ŞAHİN, Mustafa Kemal-Varis, Seringül, “Eskişehir Seyitgazi Kümbet Köyü Himmet Baba Kümbeti üzerine Teni Düşüncüler”, XX. Uluslararası Orta Çağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, C.2, Sakarya 2017, s.610-621.
• ŞEKER, Fatih M., İslamlaşma Sürecinde Türklerin İslam Tasavvuru, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2010.
• TANYU, Hikmet, Türklerde Taşla ilgili İnançlar, Ankara 1968.
• TAŞAĞIL, Ahmet, Kök Tengri’nin Çocukları, Bilge Kültür Sanat yayınları, İstanbul 2014.
• TATCI, Mustafa, Dîvân-ı Yunus Emre, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ Eklenti/10663,metinpdf.pdf?0 E.T. 19.02.2019
• TURĞUT, Vedat, Osmanlı Devletinin Kuruluş Coğrafyasında Vakıflar ve Şehirleşme 16.yy Bilecik ve Çevresi , İstanbul, Bilecik Üniversitesi Yayınları 2015.
• PEHLİVAN, Halil, 1939, Söğüt-Borcak, 13.09.2018 tarihinde yapılan sözlü mülakat.
• ÇIRAKOĞLU, Osman, 1967, Söğüt-Borcak, 13.09.2018 tarihinde yapılan sözlü mülakat.
• İPEK, Bahattin, 1940, Söğüt-Hamitabat, 21.09.2018 tarihinde yapılan sözlü mülakat
• SIKI, Ali, 1940, Söğüt-Hamitabat, 21.09.2018 tarihinde yapılan sözlü mülakat.