Selçuk Isa Bey Mosque through the eyes of Charles Texier

Yıl 2024, Sayı: 52, 89 - 138, 24.12.2024

Sevil Derin , Tülin Yenilir

Öz

Seljuk Isa Bey Mosque, built on behalf of Aydinoglu Isa Bey, is an important cultural heritage that has survived to the present day by protecting its general plan scheme. Due to its characteristic features, the mosque was the centre of attention for travellers who visited Anatolia to investigate the antique monuments and settlements. One of these travellers was Charles Texier, whose main specialities were architecture, geology, and archaeology. Texier travelled to the East in 1833 for the first time with financial support from the French government, which had a policy about expeditions to Greece, the Arab Peninsula, and Anatolia. He had a chance to publish some observations and drawings of places he visited. After this visit, he visited Anatolia two more times to conduct similar studies. On his last visit in 1842, he investigated the Seljuk Isa Bey Mosque and produced 27 drawings of it. These drawings, now held in the RIBA (Royal Institute of British Architects) archive within the V&A Museum and unable to be published due to financial impossibilities and the abundance of archival materials, are part of an extension drawing collection mainly related to Istanbul drawings. The engravings of Seljuk Isa Bey Mosque, sent by Texier to RIBA to be classified and published, are essential to contributing to the mosque’s imperfect information.
This article briefly introduces these unpublished images and emphasises new and unknown elements of the mosque, about which many publications have been made.
Since the engravings of another traveller, Edward Falkener, have been published, information on the details of the mosque has so far been taken from these engravings. Texier’s drawings sometimes overlap and sometimes differ from those of Falkener. For this reason, Falkener's works are frequently referred to in the article. The article aims to test the reliability of the engravings to some extent by comparing them with the accounts of other travellers and with Texier’s drawings of several contemporary buildings.

Anahtar Kelimeler

Charles Texier, Asia Minor, Travels, Engraving, Seljul Isa Bey Mosque

CHARLES TEXİER’NİN GÖZÜNDEN SELÇUK İSA BEY CAMİSİ

Öz

1375 yılında Aydınoğlu İsa Bey adına yaptırılan Selçuk İsa Bey Camisi, genel şeması korunarak günümüze ulaşabilmiş önemli bir kültür mirasıdır. Cami, karakteristik özellikleri nedeniyle, antik anıtları ve yerleşimleri incelemek üzere Anadolu'ya gelen yabancı gezginlerin ilgi odağı olmuştur. İyi yetişmiş bir bilim insanı ve başlıca uzmanlık alanı mimarlık, jeoloji ve arkeoloji olan Charles Texier de bu seyyahlardan biridir. Texier Fransa’nın; Yunanistan, Arap Yarımadası ve Anadolu’nun keşfedilmesi yolundaki politikaları neticesinde ilk kez 1833’te Fransa hükümetinin finansörlüğüyle bir Doğu seyahatine çıkmıştır. Gezdiği yerlerle ilgili bazı gözlemlerini ve yapıların çizimlerini yayınlama fırsatı bulmuştur. Bu gezinin ardından iki kere daha Anadolu’ya benzer çalışmalar yapmak üzere gelmiştir. 1842’deki son ziyaretinde Selçuk İsa Bey Camisi’nde incelemelerde bulunmuş ve yapının 27 değişik görselini üretmiştir. Bugün V&A Müzesi'ndeki RIBA (Royal Institute of British Architects) arşivinde tutulan, maddi imkânsızlıklar ve araştırma malzemesinin çokluğu nedeniyle yayımlanamayan bu çalışmaları, çoğunlukla İstanbul manzaralarını içeren geniş bir çizim koleksiyonunun parçasıdır. Seyyahın tasnif edilmesi ve yayınlanması için Londra'daki Kraliyet Arşivleri'ne gönderdiği gravürler Selçuk İsa Bey Camisi'ne ilişkin eksik bilgilere katkı sağlaması açısından büyük önem taşımaktadır.
Makalede, yayınlanmamış bu görüntüler kısaca tanıtılmakta ve bugüne kadar hakkında pek çok yayın yapılmış olan caminin yeni ve bilinmeyen unsurları vurgulanmaya çalışılmaktadır.
Başka bir gezgin olan Edward Falkener’nin gravürleri yayınlandığı için şimdiye kadar caminin detaylarına dair bilgiler bu gravürlerden alınmıştır. Texier’nin ürettiği çizimler de Falkener’nin çizimleri ile kimi zaman örtüşmekte kimi zaman ayrışmaktadır. Bu nedenle makalede Falkener’nin de çalışmalarına sıklıkla atıfta bulunulmuştur. Bunun gibi diğer seyyahların aktarımları ve çağdaşı birkaç yapının Texier’nin çizimleriyle karşılaştırılması yoluyla gravürlerin bir ölçüde güvenilirliğinin sınanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Caharles Texier, Küçük Asya, Seyahatname, Gravür, Selçuk İsa Bey Camisi

Kaynakça

• ACUN, Hakkı. Manisa'da Türk Devri Yapıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999.
• "Annonce Du Décès De M. Charles Texier, Membre De L'académie." Comptes rendus des séances de. l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, no. 15 (1871): 301-06.
• ATIL, Esin. Renaissasance of Islam: Art of the Mamluks. Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press, 1981.
• BAYAT, Ali Haydar. "Anadolu Beylikleri Döneminin En Önemli Eserlerinden Aydınoğlu İsa Bey Camii Kitabeleri." X. Türk Tarih Kongresi, 1991.
• ———. "İsa Bey Camii Minberi (1375)." Birinci Uluslararası Geçmişten Günümüze Selçuk Sempozyumu, Selçuk, 1997.
• BRUYN, M Corneille le. A Voyage to the Levant: Or Travels on the Principal Parts of Asia Minor, the Islands of Scio, Rhodes, Cyprus & with an Account of the Most Considerable Cities of Egypt, Syria and the Holy Land. London, 1702.
• CHANDLER, Richard. Travels in Asia Minor. London: R Marchbank, 1775. https://www.digitalesammlungen.de/en/view/bsb10366610?page=9.
• CHISHULL, Edmund. Travels in Turkey and Back to England. London, 1747.
• ÇOBANOĞLU, Ahmet Vefa. "Kestanepazarı Camii." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 312-313 Türkiye Diyanet Vakfı, 2022.
• DECLÉTY, Lorraine. "Les Architectes Français Et L'architecture Islamique: Les Premiers Pas Vers L'histoire D'un Style." Livraisons d'histoire de l'architecture 9, no. 1 (2005): 73-84. https://doi.org/10.3406/lha.2005.997.
• DUCHATEAU, Julien. "Notice Nécrologique Sur Charles Texier." L’Athénée oriental: Mémoires, no. 32 (1873). Grove Art Online. Oxford University Press, 2003.
• EMRE, Necmettin. "Aydınoğlu İsa Bey Camii." Arkitekt 103-104 (1939): 169-73.
• EVLIYA ÇELEBI. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Kütahya, Manisa, İzmir, Antalya, Karaman, Adana, Halep, Şam, Kudüs, Mekke, Medine. Edited by Seyit Ali Kahraman. Vol. 9. kitap 1. cilt, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• FALKENER, Edward. Ephesus and the Temple of Diana. London: DAY & SON, 1862. https://digi.ub.uniheidelberg.de/diglit/falkener1862/0186/info,thumbs#col_image. Forschungen in Ephesos. Viyana: Alfred Hölder, 1906.
• KALFAZADE, Selda. "Aydınoğlu Cami Mimarisine Genel Bir Bakış." Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih, Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu-Aydınoğulları Tarihi, 2010.
• KALFAZADE, Selda - Ertuğrul Özkan. "Kandil Ve Kandilin Motif Olarak Anadolu Türk Sanatındaki Kullanımı Üzerine." Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi 2, no. 5 (1989): 23-34.
• ———. "Aydınoğlu Mimarisi İçinde İsa Bey Camii'nin Değerlendirilmesi."Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1988.
• ———. "Îsâ Bey Camii." In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 476-78Türkiye Dİyanet Vakfı, 2000. https://islamansiklopedisi.org.tr/isa-beycamii--izmir.
• KAYHAN, Emine - Sema Etikan. "Milas Firuz Bey Camii Süslemeleri." Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10, no. 49 (2017): 222-41.
• KESKİN, Çağhan Mustafa. "‘Üstâd Ibni Üstâd’: Erken Osmanlı Mimarlığında Babalar Ve Oğullar." Sanat Tarihi Yıllığı / Journal of Art History, no. 32 (2023): 347-65.
• KESKİN, Çağhan Mustafa. "A Study on the Architect of the Karacabey Imaret in Ankara: Ahmad Ibn Abu Bakr Al-Dımashqî." Sanat Tarihi Dergisi 28, no. 2 (2019): 473-81.
• KESKİN, Mustafa Çağhan. "Syrian-Origin Architects around Amasya Region in the Early 15th Century." ITU A/Z 12, no. 2 (2015): 19-33.
• KHALILI, Nasser D. The Timeline History of İslamic Art and Architecture. China: Worth Press, 2005.
• KÖKDEMIR, Görkem. "Magnesia and Maeandrum: 300 YillikAraştirma Tarihçesi '1715-2015'." Anadolu 41 (2015): 159-85.M. AMÉDÉE, Boudin. C.-F.-M. Texier, Chevalier De La Légion D'honneur. Vol. II, Paris, 1870.
• O'KANE, Bernard. Treasures of Islam. London: Duncan Baird Publishers, 2007.
• OGAN, Aziz. "Aydin Oğullarından İsa Bey Cami'i." Vakıflar Dergisi III (1956): 73-80.
• OLIVER RAYET, Albert Thomas. Milet Et Le Golfe Latmique. Paris, 1877.
• OTTO-DORn, Katharina. "Die Isa Moschee in Ephesos." Istanbuler Forschungen 17 (1950): 115-31.
• PEDONE, Silvia. "Charles Félix-Marie Texier and the Studies on the Ottoman Architecture of Constantinople: A Pioneering Model." Eurasian Studies 10, no. 1-2 (2012): 281-98.
• PULLAN, Charles Texier; R. Popplewell. The Principal Ruins of Asia Minor. London: DAY & SON, 1865.
• RIEFSTAHL, Rudolf M. Turkish Architecture in Southwestern Anatolia. Cambridge: Harvard University Press, 1931.
• SÖNMEZ, Zeki. Başlangıçtan 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslam Mimarisinde Sanatçılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1989.
• TANMAN, Baha. "İlyas Bey Camii'ne İlişkin Bazı Düşünceler." In Balat İlyas Bey Külliyesi-Tarih, Mimari, Restorasyon, edited by M. Baha Tanman; Leyla Kayhan Elbirlik. İstanbul: MAS Matbaacılık, 2011.
• TEXIER, Charles. Asie Mineure: Description Géographique, Historique Et Archéologique Des Provinces Et Des Villes De La Chersonnèse D'asie. 3 vols. Paris: Firmin-Didot, 1862.
• ———. Description De L'asie Mineure. Vol. II, Paris: Typographie de Firmin Didot Freres, 1849.
• ———. Description De L’asie Mineure. Beaux Arts, Monuments Historiques, Plans Et Topographie Descités Antiques. Vol. 1-2-3., Paris: FirminDidot, 1839.
• ———. Discription De L’armenie, La Perse, Et La Mésopotamie. Vol. I, Paris: Firmin-Didot, 1842.
• ———. Küçük Asya-Coğrafyası, Tarihi Ve Arkeolojisi. Translated by Kazım Yaşar Kopraman. 3 vols. Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, 2002, 2002.
• ———. Küçük Asya (Coğrafyası, Tarihi Ve Arkeolojisi)-Ii. Vol. 2, 2002.
• ———. Küçük Asya; Coğrafyaya, Tarihe, Asar-ı Âtikâya Aît Tarif. Translated by Ali Suat. 3 vols. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1923-24.
• TEXIER, Charles - Adolphe Dureau de La Malle. Notice Sur L'exploration De L'asie Mineure: Faite Par Ordre De M.Le Ministre De L'instruction Publique, Pendant Les Années 1833 À 1837. Imprimerie de Firmin-Didot frères, 1837.
• XIVREY, Jules Berger de. "Voyage De M. Texier." In Essais D'appréCiations Historiques, Ou, Examen De Quelques Points De Philologie, De GéOgraphie, D'archéOlogie Et D'histoire., 187-243. France: Desforges, 1837.
• YERASIMOS, Stefanos. "Texier, Charles." In Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 260-61. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları, 1994.
• Elektronik Kaynaklar
• https://www.ribapix.com/search?adv=false&cid=0&mid=0&vid=0&
• q=%C4%B0sa%20Bey%20Mosque&sid=false&isc=true&orderBy=0
• https://www.erolsasmaz.com/?oku=422
• https://tarihgezisi.com/camiler/isa-bey-camii-selcuk-izmir/
• https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Z%C3%BCmer-suresi/4129/71-75-ayet-tefsiri
• https://kuranikerim.name.tr/KURAN-I_Kerim-meali/KURANi_kerim-meallerini-sirala.asp mealler=37&altun=3&meal-tefsir=AYET.
• https://collections.vam.ac.uk/item/O1075519/the-minbar-of-thefunerary-photograph unknown/
• https://collections.vam.ac.uk/item/O1315118/the-minbar-ofmamluk-sultan-photograph/
• A r ş iv Kaynakları
• RIBA, SC79/TEX[63] 1
• RIBA, SC79/TEX[63] 9
• RIBA, SC79/TEX[63] 17
• RIBA, SC79/TEX[63] 2
• RIBA, SC79/TEX[63] 10
• RIBA, SC79/TEX[63] 18
• RIBA, SC79/TEX[63] 3
• RIBA, SC79/TEX[63] 11
• RIBA, SC79/TEX[63] 19
• RIBA, SC79/TEX[63] 4
• RIBA, SC79/TEX[63]12
• RIBA, SC79/TEX[63] 20
• RIBA, SD79/TEX[63] 5
• RIBA, SC79/TEX[63] 13
• RIBA, SC79/TEX[63] 21
• RIBA, SC79/TEX[63] 6
• RIBA, SC79/TEX[63] 14
• RIBA, SC79/TEX[63] 25
• RIBA, SC79/TEX[63] 7
• RIBA, SC79/TEX[63] 15
• RIBA, SC79/TEX[63] 26
• RIBA, SC79/TEX[63] 8
• RIBA, SC79/TEX[63] 26
• RIBA, SC79/TEX[63] 27
• RIBA, SA71/ 5 RIBA, SA71/ 6 RIBA, SA71/ 7