Unutulan Mahalle ve Esnaf Kültürü: Köşebaşı Örneği

Yıl 2025, Sayı: 53, 411 - 434, 12.07.2025

Arda Korkmaz

Öz

Ahmet Kutsi Tecer tarafından kaleme alınan Köşebaşı piyesi, Devlet Tiyatrolarının Küçük Tiyatro şubesinin açılış oyunu olma özelliği gösterir. Piyes ayrıca, Nüvit Özdoğru tarafından İngilizceye çevrilerek Amerika’da da sahnelenir. Edebiyat araştırmacıları tarafından Türk piyesinde bir köşebaşı olarak nitelenen oyun, yarattığı birçok mahalleli tipi ve yaşayış biçimi ile Ortaoyunundan özellikler gösterdiği gibi barındırdığı şahsiyetler ve anlattığı devir açısından sosyolojik bir okumaya da elverişlidir. Çalışmanın girişinde Henri Lefebvre ile Gaston Bachelard’in mekân ve gündelik hayat tanımlamalarından hareketle Ahmet Kutsi Tecer’in köşebaşını bir mekân ve imge olarak seçmesinin gerekçeleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Buradan hareketle çalışma; Köşebaşı’nın toplumsal ilişkileri, bu ilişkilerin ardında yatan güç ilişkilerini ortaya çıkaran, bireylerin karşılaştıkları, birbirinden haberdar oldukları, güvenli hissettikleri bir mekân olduğunu göstermektedir. Çalışma; Ahmet Kutsi Tecer’in piyeste yarattığı Favorili Pipolu, Paşazade, Hoppala Kız kahramanları üzerinden modernitenin unutturma biçimlerine, gelenekleriyle bağı kopan, toplumuna ve kültürüne yabancılaşan bireylere eğilmektedir. Çalışmanın sonunda Ahmet Kutsi Tecer’in Rüstempaşa Mahallesi ile hatırlanabilir bir mekân yarattığı, içerisinde yürünebilen bir kent inşa ettiği sonucuna varılmıştır. Ahmet Kutsi Tecer, hatırlanabilirliği yarattığı birden fazla mahalleli tipiyle, kolektif hafızayla, kent mimarisinin kavşaklarıyla gerçekleştirmiştir. Köşebaşı’ndaki bireyler, mahalleden yol geçmesi söylentisine direnerek zihinlerine yapılan ideolojik müdahalelere karşı durmuşlardır. Çalışmanın sonunda varılan bir diğer nokta; Köşebaşı’nın hem spontane hem örgütlü bir aradalığa sahne olduğu, bireylerin diğer insanların farkında olarak onlarla dostça sohbet edebildikleri bir açık görüşlü alan olduğudur. Bununla birlikte bakkallar, artık modernitenin tüketim mekânlarından biri değildirler. Zamansızlık ve güvensizlik; bireyleri birbirinden, kültürel mekânlardan uzaklaştırmıştır

Anahtar Kelimeler

Türk tiyatrosu , Köşebaşı , Mahalle , Esnaf , Bakkal , Bellek , Ahmet Kutsi Tecer , Mekân

Teşekkür

Akademi ve sosyal hayatın her alanında desteklerini her daim hissettiğim danışman hocam saygıdeğer Doç. Dr. Koray Üstün ile yazının doğru kanallar aracılığıyla görünür olmasını sağlayan saygıdeğer hocam Doç. Dr. Serap Aslan Cobutoğlu'na minnettarım.

Kaynakça

• AKBAŞ, Arif, “Henri Lefebvre’in Sosyolojisi: Gündelik Hayatın Eleştirisi”, HABITUS Toplumbilim Dergisi, 5, 2024, 73-94.
• AYTAŞ, Gıyasettin, “Ahmet Kutsi Tecer ve Tiyatro Edebiyatımıza Katkısı”, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 23/2, 2003, 87-97.
• BACHELARD, Gaston, Düşlemin Poetikası, İthaki Yayınları, İstanbul 2012.
• BACHELARD, Gaston, Mekânın Poetikası, Kesit Yayıncılık, İstanbul 2018.
• CONNERTON, Paul, Toplumlar Nasıl Anımsar? Ayrıntı, İstanbul 1999.
• CONNERTON, Paul, Modernite Nasıl Unutturur? Sel, İstanbul 2012.
• ÇINAR, Öznur, Ahmet Kutsi Tecer Tiyatrosu Üzerine Bir İnceleme, Bartın Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2013.
• ENGİNÜN, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul 2017.
• ERGİN, Veysel, “Doğumunun 112. Yıldönümünde Ahmet Kutsi Tecer’in Tiyatrolarına Tematik Bir Bakış”, Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi (KAREFAD) 2/1, 2013, 49-72.
• GÜLTEKİN, Azime Sinem, Ahmet Kutsi Tecer’in Hayatı, Sanatı ve Eserleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• HALBWACHS, Maurice, Hafızanın Toplumsal Çerçeveleri, Heretik, Ankara 2016.
• JAKOBS, Allen B., Great Streets, MIT Press, ABD 1995.
• LEFEBVRE, Henri, Modern Dünyada Gündelik Hayat. Metis Yayıncılık, İstanbul 2007.
• LEFEBVRE, Henri, Gündelik Hayatın Eleştirisi I, Sel, İstanbul 2010.
• LEFEBVRE, Henri, Gündelik Hayatın Eleştirisi II, Sel, İstanbul 2010.
• LYNCH, Kevin, Kent İmgesi, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2010.
• NORA, Pierre, Hafıza Mekânları, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara 2006.
• RICEOUR, Paul, Hafıza, Tarih, Unutuş, Metis, İstanbul 2012.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, Dergâh Yayınları, İstanbul 1977.
• TECER, Ahmet Kutsi, Bütün Oyunları 1, Mitos Boyut, İstanbul 2017.
• TİMUROĞLU, Vecihi, Ahmet Kutsi Tecer Kişiliği, Sanat Anlayışı ve Tüm Şiirleri, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1980.