Öz
Harezm Türkçesinin söz varlığını ortaya koyma noktasında en önemli başvuru eserlerden biri olan Mukaddimetü’l-Edeb’in Yozgat nüshası, dönemin sosyo-kültürel hayatı, ekonomisi, örf ve adetleri, gelenek ve görenekleri, yeme-içme kültürü gibi birçok alanda bize ip uçları sunmaktadır. Bu dil malzemesinin çokluğuna rağmen nüsha üzerinde yapılan çalışmaların yetersiz kaldığını söylemek yerinde bir tespit olacaktır. Bu çalışmada, nüshada geçen hastalık adları ele alınacaktır. Nüshanın hastalıklarla ilgili söz varlığı, oldukça dikkat çekicidir. Dönemin diğer metinlerinde yer almayan, ve hatta Türk dili tarihî metinlerinde bulunmayan, hapax durumundaki terimler de nüshada tespit edilmiştir. Nüshada farklı yazımlar dikkate alınmadığında hastalık terimleriyle ilgili kırk üç madde tespit edilmiştir. Hastalıkla ilgili genel kavramlar da çalışmaya dahil edilmiştir. Bu kırk üç madde, farklı başlıklar altında ele alınmıştır. Hastalık terimleri, ‘göz hastalıkları’, ‘deri hastalıkları’, ‘akıl hastalıkları’, bulaşıcı hastalıklar’, ‘konuşma bozuklukları’, bedensel hastalıklar’, ‘enfeksiyon hastalıkları’ ve ‘hastalıkla ilgili genel terimler’ olmak üzere dokuz farklı başlık altında ele alınacaktır. Harezm Türkçesi metinleri üzerinde hastalık söz varlığıyla ilgili çalışma sayısı oldukça sınırlıdır. Bu çalışmayla birlikte, konuya ilgi çekilmeye ve dönemin hastalık söz varlığı ortaya konulmaya çalışılacaktır. Çalışma, hastalıkla ilgili fiilleri de kapsamaktadır. Metindeki hastalık terimlerinin geçtiği satırlar belirtilmiş olup nüshadaki Arapça ve Farsça karşılıkları da verilmiştir. Çalışmada bu hastalık terimleri incelenecek, ilgili durumlarda etimolojik sözlüklerdeki durumları irdelenecek, dönemin diğer metinlerinden ve Türkçenin tarihî metinlerindeki durumlarından faydalanılacak ve günümüzdeki durumları irdelenecektir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- AKDOĞAN, Yaşar, Azerbaycan Türkçesi’nden Türkiye Türkçesi’ne Büyük Sözlük (AzT.), Beşir Yayınevi, İstanbul 1999.
- ARAT, Reşit Rahmeti, Kutadgu Bilig III (İndeks), (Haz. K. Eraslan, O. F. Sertkaya, N. Yüce), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, İstanbul 1979.
- ATA, Aysu Úıãaãü’l EnbiyÀ (Peygamber Kıssaları) II Dizin (KE), TDK, Ankara 1997.
- ATA, Aysu, Çağatay Türkçesinin İlk Devresi Harezm-Altın Ordu Türkçesi, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara 2014.
- ATA, Aysu, Dizin-Sözlük. J. Eckmann (Tıpkıbasım ve Çev. Yazı), S. Tezcan & H. Zülfikar (Yay.), Nehcü’l-Ferâdîs Uştmaqlarınıŋ Açuq Yolu: Mahmud bin Ali (ss. 1-538) (NF), TDK, Ankara 2014.
- ATA, Aysu, Karahanlı Türkçesinde İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası, Giriş-Metin-Notlar-Dizin), TDK, Ankara 2019.
- BATMAZ, Macidegül, Eski Uygur Türkçesinde Tıp Terimleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2013.
- BATTAL, Aptullah, İbn-i Mühennâ Lûgati (İML), 3.Baskı, TDK Ankara 1997.
- BAYNİYAZOV, Ayabek, Janar Bayniyazova, Kenan Koç, Türkiye Türkçesi-Kazak Türkçesi Sözlüğü (KzkT.), TDK, Ankara 2021.
- CAFEROĞLU, Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü (EUTS), TDK, Ankara 2011.
- CİHAN, Serkan, Mukaddimetü'l-Edeb (Yozgat Nüshası)-(Giriş, Metin, Notlar, Sözlük-Dizin)(ME), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2021.
- CLAUSON, Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth-Century Turkish, At the Clarendon Press, Oxford 1972.
- DİLÇİN, Cem, Mes’üd Bin Ahmed Süheyl ü Nev-Bahār, İnceleme-Metin-Sözlük, TDK, Ankara, 1991, s. 338.
- ERCİLASUN, Ahmet B., Ziyat Akkoyunlu, Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin- Çeviri-Notlar-Dizin (DLT), TDK, Ankara 2018.
- ERDAĞI DOĞUER, Binnur, Hekim Bereket Tuófe-i MübÀrizì Metin-Sözlük, TDK, Ankara 2013.
- EREN, Hasan, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Bizim Büro Basım Evi, Ankara 1999.
- ERGÖNENÇ, Dilek, Maria Bulgarova, Nogay Türkçesi Sözlüğü (NTü.), TDK, Ankara 2024.
- GALİP, Hasan, “Kısasü’l-Enbiyâ’da Tıp Terimleri“. Uluslararası Dil, Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi (UDEKAD), 7 (4), Ankara 2024, 790-814.
- GARKAVETS, Aleksander N., Urumca Sözlük (Ur.), (çev. İryna Logvynenko-Yuliia Romanenko), TDK, Ankara 2019.
- GÜLENSOY, Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözlüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, TDK, Ankara 2007.
- GÜRGAN, Mahmut, Orta Asya’daki Eski Türk Tıbbının, Başlangıçtan 14. Yüzyıla Kadarki Döneme Ait Bilinen Türkçe Tıp Metinlerinde, Tıp Tarihi Açısından Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2010.
- HACIEMİNOĞLU, Necmettin Kutb’un Husrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri (HŞ), TDK, Ankara 2000.
- IŞIK, Utku, Karahanlı Türkçesindeki Tıp Terimleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir 2016.
- LESSİNG, Ferdinand D., Moğolca-Türkçe Sözlük, (çev. Günay Karaağaç), TDK, Ankara 2017.
- MUZAFAROV, Refik, Nüzhet Muzafarov, Kırım Tatar Türkçesi Türkiye Türkçesi Rusça Sözlük (KTAT), (çev. Nariman Seyityahya), TDK, Ankara 2018.
- NECİP, Emir N., Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü (YUTü.), (çev. İklil Kurban), TDK, Ankara 2008.
- ÖZŞAHİN, Murat, Başkurt Türkçesi Sözlüğü (BTü.), TDK, Ankara 2023.
- PEKACAR, Çetin, Kumuk Türkçesi Sözlüğü (KTü.), TDK, Ankara 2011.
- RÄSÄNEN, Martti, Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs Der Türksprachen, Lexica Societatis Fenno-Ugricae 17, Helsinki 1969.
- SAĞOL, Gülden, Harezm Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi/Giriş-Metin-Sözlük I (HKTI), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 1993.
- ŞİMŞEK, Yaşar, Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi (Meşhed Nüs. [293 No.], Giriş - Metin - Dizin) (HKT), Cilt 1-2, Akçağ Yay., Ankara 2019.
- TAVKUL, Ufuk Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü (KMTü.), TDK, Ankara 2020.
- TDK, Derleme Sözlüğü, TDK, Ankara 2009.
- TDK, https://sozluk.gov.tr, 11.02.2025.
- TDK, Tarama Sözlüğü, TDK, Ankara 2019.
- TDK, Türkçe Sözlük, TDK, Ankara 2023.
- TEMEL, Duygu, Memlûk-Kıpçak Türkçesindeki Sağlık ile İlgili Söz Varlığı ve Kazakçadaki Durumu Üzerine Bir İnceleme, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul 2020.
- TIETZE, Andreas, Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, 2, 4, 8. Ciltler (Ed. Semih Tezcan), TÜBA, Ankara 2016, 2019.
- TOPARLI, Recep, Hanifi Vural, Recep Karaatlı, Kıpçak Türkçesi Sözlüğü (KTS), TDK, Ankara 2007.
- TOPARLI, Recep, Mustafa Argunşah, Mu’înü’l-Mürîd, TDK, Ankara 2008.
- TÜRKMEN, Seyfullah, Eski Anadolu Türkçesinde Tıp Terimleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale 2006.
- UYĞUR, Ceyhun Vedat, Karakalpak Türkçesi Sözlüğü (Karakalpakça-Türkçe Sözlük) (KKTü), TDK, Ankara 2019.
- YUDAHİN, Konstantin K., Kırgız Sözlüğü(KS), (çev. Abdullah Taymas), TDK, Ankara 2011.
- YUSUPOVA, Nasiba, Türkçe-Özbekçe Sözlük (ÖzbT.), TDK, Ankara 2023.
- YÜCE, Nuri, Mukaddimetü'l-Edeb ÒvÀrizm Türkçesi İle Tercümeli Şuşter Nüshası, TDK, Ankara 1993.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Tarihi Kuzey Doğu Türk Dili (Harezm, Kıpçak, Çağatay) |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 12 Temmuz 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 20 Mart 2025 |
| Kabul Tarihi | 25 Nisan 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 53 |
Türk Kültürü İncelemeleri – Haziran 2026 Sözlü Çeviri Özel Sayısı
Çağrı Metni
Sözlü çeviri, gündelik karşılaşmalardan kurumsal etkileşimlere kadar uzanan çeşitli bağlamlarda, iki dilli ve kültürlerarası iletişimin merkezinde yer alır. Türkiye’deki sözlü çeviri ortamlarında, dillerden biri büyük ölçüde Türkçedir ve bu uygulamalar, Türkçenin diğer dillerle etkileşiminde ortaya çıkan iletişimsel, kültürel ve toplumsal dinamikleri yansıtır.
Haziran 2026 sayımız için hazırlamakta olduğumuz bu özel sayıyla, Türkiye’deki sözlü çeviri uygulamalarını farklı tür ve bağlamlarda inceleyen özgün araştırmaları bir araya getirmeyi amaçlıyoruz. Bu çalışmalar, sözlü çevirinin dilsel, kültürel, toplumsal ve göstergebilimsel boyutlarına disiplinlerarası bir bakış sunarak, yalnızca çeviribilim alanına değil; Türk dili, kültürü ve toplumu üzerine yapılan araştırmalara da değerli katkılar sağlayacaktır.
Bu doğrultuda, sözlü çeviri üzerine çalışan ulusal ve uluslararası akademisyenleri, araştırmacıları ve alanda aktif profesyonelleri, Haziran 2026 sayımıza katkıda bulunmaya davet ediyoruz. Özel sayıya, Türkiye’deki sözlü çeviri ortamlarında iletişim süreçlerinin, rollerin ve çeviri uygulamalarının nasıl şekillendiğini tartışan kuramsal veya uygulamalı çalışmalarla katkı sunabilirsiniz.
Araştırma konularının, aşağıdaki temalar çerçevesinde tasarlanması önerilmektedir; ancak farklı yaklaşımlar ve konular da değerlendirmeye alınacaktır.
-Sözlü çeviri ortamlarında Türkçenin söylem yapıları ve etkileşimsel stratejileri,
-Mahkeme, hastane, okul gibi kamusal hizmet alanlarında yürütülen sözlü çeviri pratikleri,
-Andaş ve ardıl çeviride, Türkçeye özgü zorluklar ve stratejiler,
-Göç, azınlıklar ve çokdillilik bağlamında sözlü çeviri uygulamaları,
-Sözlü çeviri eğitimi ve öğretiminde dilsel ve kültürel boyutlar,
- Çeviri etiği ve profesyonel normların Türkiye’deki sözlü çeviri uygulamalarına etkisi,
-Teknoloji destekli sözlü çeviri araçlarının kullanımı,
-Toplumsal kriz, afet ve acil durumlarda sözlü çevirmenin rolü.
Önemli Notlar:
Özel sayıya gönderilecek makaleler için son teslim tarihi 15 Mart 2026 olarak belirlenmiştir.
Yazıların künye bilgileri, dipnot sistemi ve kaynakça gösterim şekli internet sayfamızda bulunan makale yazım şablonuna göre hazırlanacaktır.
Call for Papers
Turkish Cultural Studies – June 2026 Special Issue on Interpreting Studies
Interpreting occupies a central position in bilingual and intercultural communication across a wide range of contexts, from everyday encounters to institutional interactions. In interpreting settings in Turkey, one of the working languages is predominantly Turkish, and these practices reflect the communicative, cultural, and social dynamics that emerge through the interaction of Turkish with other languages.
With this special issue, scheduled for publication in June 2026, we aim to bring together original studies that explore interpreting practices in Turkey across diverse genres and contexts. Adopting an interdisciplinary perspective on the linguistic, cultural, social, and semiotic dimensions of interpreting, these contributions will provide valuable insights not only for the field of Translation and Interpreting Studies but also for research on Turkish language, culture, and society.
In this regard, we invite national and international scholars, researchers, and professionals working in the field of interpreting to contribute to our June 2026 issue. Submissions may include theoretical or applied studies that examine how communicative processes, roles, and interpreting practices are shaped within interpreting settings in Turkey.
Suggested, though not exclusive, areas of research include the following themes; alternative approaches and topics will also be considered.
-Discourse structures and interactional strategies of Turkish in interpreting settings,
-Interpreting practices in public service domains such as courts, hospitals, and schools,
-Turkish-specific challenges and strategies in simultaneous and consecutive interpreting,
-Interpreting practices in the context of migration, minority communities, and multilingualism,
-Linguistic and cultural dimensions in interpreter training and education,
-Translation ethics and the impact of professional norms on interpreting practices in Turkey,
-Use of technology-assisted interpreting tools,
-The role of interpreters in social crises, disasters, and emergency situations.
Important Notes:
The deadline for submitting articles to the special issue is March 15, 2026.
The article's citation information, footnote system, and bibliography format will be prepared according to the article writing template available on our website.