Halide Edib Adıvar’ın Sinekli Bakkal Romanı Üzerinde Çok Eşlilik ve Cariye Meseleleri Bakımından Biyografik Bir Okuma

Yıl 2025, Sayı: 53, 379 - 410, 12.07.2025

Salih Dizdar , İhsan Safi

Öz

Halide Edib Adıvar, Türk kültür ve edebiyatının önemli isimlerinden biridir. Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne uzanan değişim ve dönüşüm sürecinde kültür ve edebiyatımıza dair birçok meseleyi farklı türlerdeki eserlerinde işlemiştir. Onun biyografisiyle edebi eserleri arasında sıkı bir bağ olduğu muhakkaktır. Yazarın deneyim ve gözlemlerinin eserlerin oluşumunda etkili olduğunu kabul eden biyografik eleştiri yöntemi, edebi metinlerin daha iyi analiz edilmesine imkân tanır. Bu çalışmada, öncelikle Halide Edib’in çok eşliliğe ve cariyeliğe dair gözlemleri ve yaşantıları ele alınmıştır. Daha sonra Halide Edib’in bireysel deneyim ve gözlemlerinin, çok eşlilik ve cariyelik meselelerine dair tutumunu nasıl şekillendirdiği ve bu tutumun Sinekli Bakkal romanına nasıl yansıdığı incelenmiştir. Babası Mehmet Edib Bey’in çok eşlilik uygulamaları, ilk eşi Salih Zeki Bey’in çok eşlilik talebi ve çevresindekilerin benzer deneyimleri, Halide Edib’in bu meseleye bakışında belirleyici olmuştur. Küçük yaşlardan itibaren konak hayatında tanıdığı cariyelerle yaşadığı deneyimlerin, yazarın cariyelik meselesine yaklaşımını etkilediği belirlenmiştir. Halide Edib’in bireysel yaşamı ile roman dünyası arasındaki güçlü bağ, biyografik eleştiri yöntemi sayesinde daha görünür hale gelmiş; yazarın söz konusu meseleleri edebi zeminde nasıl işlediği açıkça ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Halide Edip Adıvar , anı , roman , biyografi , çok eşlilik , cariye. , Sinekli Bakkal

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Kaynakça

• ADIVAR, Halide Edib, Mor Salkımlı Ev, Can Yayınları, İstanbul 2014.
• ADIVAR, Halide Edib, Sinekli Bakkal, Can Yayınları, İstanbul 2020.
• ADIVAR, Halide Edib, Türk’ün Ateşle İmtihanı, Can Yayınları, İstanbul 2014.
• ALİ, Kevser Kâmil - Öğüt, Salim, “Çok Evlilik”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. VIII, Ankara 1993.
• ALPASLAN, G. Gonca Gökalp, “Mor Salkımlı Ev’de Yazarın Bilinci”, Türkbilig, 30, Ankara 2015, 115-128.
• ARGUNŞAH, Hülya, “Millî Edebiyat", Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı (1839– 2000), (Editör: Ramazan Korkmaz), Grafiker Yayınları, Ankara 2009, 183-236.
• ARSLAN, Çetin, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kadar Türk Romanında Çok Eşlilik ve Aldatma, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Rize 2014.
• AYDIN, Mehmet Âkif – Hamidullah, Muhammed, “Köle”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. XXVI, Ankara 2002.
• DÜZBAKAR, Ömer, “Osmanlı Toplumunda Çok Eşlilik: 1670-1698 Yılları Arasında Bursa Örneği”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, 23, Ankara 2008, 84-100.
• ENGİNÜN, İnci, Halide Edib Adıvar, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1986.
• ENGİNÜN İnci, “Halide Edib Adıvar”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. I, Ankara 1988.
• FINDIKOĞLU, Ziyaeddin Fahri, “Türk Aile Sosyolojisi”, Journal of Istanbul University Law Faculty, 11(3-4), İstanbul 2011, 252-282.
• GÖKÇE, Birsen, “Evlilik Kurumu ve Aile Yapısı ile İlişkileri”, Türk Aile Ansiklopedisi, Ankara 1991, 2, 510-513.
• IŞIN, Ekrem, “Tanzimat Ailesi ve Modern Adab-ı Muaşeret”, Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (Derleyenler: Mehmet Seyitdanlıoğlu ve Halil İnalcık), Phoenix Yayınevi, Ankara 2006, s. 387-400.
• KAVUNCU, Mualla, “Osmanlılarda Aile ve Kadın”, Dini Araştırmalar 1/4, Ankara 1999, 143-168.
• MANDALOĞLU, Mehmet, “İslamiyet’ten Önce Türklerde Aile Hukuku”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 33, Konya 2016, 133-159.
• MADEN, Ahmet, “Evlenme ve Evlenme Şekilleri Türk Aile Şekilleri”, Türk Aile Ansiklopedisi, Ankara 1991, II, 493-508.
• MORAN, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış-1, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
• MORAN, Berna, Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İletişim Yayınları, İstanbul 2002.
• NARLI, Mehmet, “Otobiyografi ve Roman - Otobiyografik Roman”, Journal of Turkish Studies 4/1-I, Ankara 2009, 901-909.
• PAKALIN, Mehmet Zeki., Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü-2, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1971.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, Dergâh Yayınları, İstanbul 1977.
• SÂFİ, İhsan & Arslan, Çetin., “Mehmet Vecihi Efendi’nin Romanlarında Çok Eşlilik”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7, Rize, 2018, 135-151.
• STEVİCK, Philip, Roman Teorisi (Çev. S. Kantarcıoğlu), Akçağ Yayınları, Ankara 2004.
• ŞAHİN, Veysel, “Romanla Kimlikleşen Bir Yüz: Halide Edib Adıvar ve Edebi Yaratımları”, EFAD: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 1/1, Karaman 2018, 1-8.
• ŞAHİN Veysel, "Kimliksel Değerlerin Çatıştığı Mekân: ‘Sinekli Bakkal’ Romanında Yapı ve İzlek", Journal of Turkish Studies, 6/3, Ankara, 2011, 1549-1580.
• ŞAHİN, Veysel, Bilge Kadının Aynadaki Yüzü, Akçağ Yayınları, Ankara 2022.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, Sosyoloji Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1969.
• YAKUT, Esra, “Eski Türklerde Hukuk”, Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 1/3, Eskişehir 2002, 401-426.