Geleceği Geçmişte Aramak: 20. Yüzyıl Mısır Tarih Yazıcılığında Kadim Köken Teması

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 2, 197 - 224, 30.12.2019

Hilal Livaoğlu Mengüç

https://doi.org/10.26513/tocd.630760

Öz

20. yüzyılın ilk çeyreğinde, Mısır’ın
mutlak bağımsızlığına gittiği düşünülen bir yolda, geleceğe
yönelik umutları pekiştirmek amacıyla eski Mısır’ın parlak tarihinin idealize
edilmesiyle sonuçlanan bazı fikir akımları ortaya çıkmıştır. 19. Yüzyılın sonlarına doğru ortaya çıkan ve Mısır Milliyetçiliği ya da Mısırcılık düşüncesinin ilkelerini esas alan
fakat bu anti-sömürgeci
söyleme bir miktar hümanizm de ekleyen antik mirasçılardan bazıları, çeşitli
gazetelerde kaleme aldıkları makalelerde kendilerini “Firavuncu” olarak
nitelendirecek kadar ileri gitmişlerdir. Firavuncular, Kadim Mısır medeniyetini
dünya medeniyetlerinin kaynağı olarak görmüş ve Mısır halkına
görkemli geçmişiyle gurur duymasını salık vermişlerdir. Antik dönem Mısır’ın Mısırlılar tarafından yönetildiği yegane dönem olarak idealize edilmiş ve modern Mısırlılar yüksek bir medeniyetin mirasını devralmış bir halk olarak nitelendirilmişlerdir. Ülkenin Firavunlar döneminde bilim
ve sanat alanlarında kat ettiği mesafe, Ortaçağ Mısır’ının
“sin(diril)mişliği” ile karşılaştırılmış ve yeniden “önce Mısırlı” olmak, Mısırlılara yegane çıkar yol olarak
sunulmuştur. Mısır tarih yazıcılığındaki kadim köken
vurgusu, 1930’ların ikinci yarısından itibaren popülerliğini yitirmiş ancak
1960’larda ve 1990’larda antik Mısır’a yönelik ilgilini artmasıyla 1920’lerdeki
kadar yoğun olmasa da yeniden popülerlik kazanmıştır. Bu çalışmada, 20. Yüzyılda
Mısır’ın seküler eğilimli entelektüelleri
arasında geniş biçimde işlenen kadim köken temasının
nasıl geliştiği, hangi tarihî-kültürel dayanaklardan hareketle oluştuğu, Mısır’ın
önde gelen aydınları tarafından gerek dönemin önemli basın
organları gerekse telif eserlerde serdedilen görüşleri, kadim köken temasının Mısır tarih, kültür ve edebiyatına
yönelik ne tür okumalara temel teşkil
ettiği gibi hususlar irdelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tarih, Bölgesel milliyetçilik, Milli kimlik, Mısırcılık, Antik Mısır

Kaynakça

• Abdunnâsır, Cemal. Felsefetü’s-sevra. y.y., 1996.
• el-Akkâd, Abbas Mahmûd. Sa’d Zaglûl Zaîmu’s-sevra. Kahire: Hindâvî, 2013.
• el-Aref, Nevine. “Guardians of Guards”. el-Ahrâm Weekly. 24 March 2011.
• Armanios, Febe Yousry. Egypt for Which Egyptians? Copts and the Egyptian Nationalist Movement (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). The Ohio-State University, 1998.
• Ayalon, Ami. The Press in the Arab Middle East: A History. Oxford University Press, 1995.
• Atiyye, Aziz Suryâl. “el-Kenîsetü’l-kıptiyye ve’r-rûhu’l-kavmî fî Mısr fi’l-asri’l-bîzantî”. el-Mecelletü’t-târîhiyyeti’l-mısriyye. 1950.
• ebû’l-‘Ayneyn, Saîd. el-Fir‘avn ellezî yutâriduhu’l-yehûd beyne’t-tevrâti ve’l-kur’ân. Kahire: Ahbâru’l-yevm, 1997.
• Bedevî, Ahmed Ahmed. Rifâ’a Râfî et-Tahtâvî. Lecnetu’l-Beyâni’l-Arabî, 1959.
• Bekir, Abdulmuhsin. “en-Neşâtu’l-ilmî el-eserî fî mısr min âm 1945 ilâ âm 1947”. el-Mecelletü’t-târîhiyyeti’l-mısriyye, I (1948).
• Botman, Selma. The Rise of Egyptian Communism, 1939-1970. New York: Sycrause University Press, 1988.
• el-Daly, Okasha. Egyptology: The Missing Millenium Ancient Egypt in Medieval Arabic Writings. Australia: Cavendish Publishing, 2005.
• Encyclopedia of Ancient Egypt. ed. Margaret R. Bunson. New York, 2002.
• Fahrî, Ahmed. Mısr el-Fir’avniyye. Kahire: el-Hey’eti’l-mısriyyeti’l-âmme li’l-kütüb, 2012.
• Gershoni, Israel ve Jankowski, James. Egypt, Islam and the Arabs: the Search for Egyptian Nationhood 1900-1930. New York: Oxford University Press, 1987.
• Goldschmidt, Arthur. Biographical Dictionary of Modern Egypt. Cairo: The American University Press, 2000.
• Görgün, Hilal. “Muhammed Şefik Gurbâl”. DİA.
• Gurbâl, Muhammed Şefik. Kitâbu’t-târîhi’l-kadîm. Matbaatu’l-hadîse: Kahire, 1927.
• Hamza, Abdülkadir. ‘Fi’l-Aksûr’. el-Belâg. 21 haziran 1927.
• Hasan, Selim. Mevsûatu Mısr el-kadîme, Mektebetu’l-usra, 2001.
• el-Haşebe, Gattâs Abdülmelik. Rıhletu benî isrâîl ilâ mısr el-fir‘avniyye ve’l-hurûc. Kahire: Dâru’l-hilâl, 1990.
• Heykel, Muhammed Hasaneyn. Kahire Dosyası. çev. Berin Büktaş. Ankara: Bilgi Yayınları, 1974.
• Heykel, Muhammed Hüseyin. “Mısr el-hadîse ve Mısr el-kadîme”. es-Siyasetü’l-Usbûiyye. 27 Kasım 1926.
• Heykel, Muhammed Hüseyin. Zeyneb. Beyrut, 2006.
• Hüseyin, Ahmed. Îmânî. Kahire, 1936.
• Hüseyin, Ahmed. “Mısr fir’avniyye (3)”. el-Mukattam. 26 eylül 1930.
• Hüseyin, Ahmed. Nısfu karnin maa’l-Urûba ve kadiyyâti Filistîn. Sidon 1971.
• Hüseyin, Taha. Müstakbelü’s-sekâfe fî Mısr. Kahire: Dârü’l-meârif, t.y.
• Kerîm, Seyyid. el-Mer’etü’l-mısriyye fî ahdi’l-ferâine. Kahire: el-Hey’etü’l-mısriyyeti’l-âmme li’l-kütüb, 1994.
• Köse, Mustafa. “Heykel ve Milli Edebiyat Hakkındaki Görüşleri”. Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, vol. 9. (Bahar 2003).
• Lane-Poole, Stanley. Cairo: The Sketches of its History, Monuments and Social life. New York, 1973.
• Livaoğlu Mengüç, Hilal. Mısır Basınında Hilafet Tartışmaları 1922-1926. İstanbul: Libra, 2018.
• Livaoğlu Mengüç, Hilal. Mısır’da Antik Mirasa Dönüş: Firavunculuk Tezi. İstanbul: Libra Yayınları, 2018.
• Marsot, Afaf Lütfi es-Seyyid. Mısır Tarihi: Arapların Fethinden Bugüne. çev. Gül Çağalı Güven. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010.
• Muhammed, M. S. Heykel ve’s-siyâseti’l-usbû‘iyye. Kahire, 1996.
• Mûsâ, M. İzzet. “el-Edebü’l-Fir’avnî”. es-Siyâsetü’l-Usbûiyye. 3 Ağustos 1929.
• Musa, Selâme. el-Yevm ve’l-gad. Medresetu Mûsâ li’n-neşr ve’l-tevzî, 1928.
• Musa, Selâme. Edeb li’ş-Şa’b. Selâme Mûsâ li’n-neşr ve’l-tevzî. 1956.
• Mübarek Paşa, Ali. el-Hitatu’t-tevfîkiyye. Kahire, 1990.
• Petrie, W.M.F. Seventy Years in Archeology. London, 1931.
• er-Râfi‘î, Abdurrahmân. Târîhu hareketi’l-kavmiyye fî mısr el-kadîme: Min fecri’t-târîh ilâ fethi’l-arabî. Kahire: Dâru’l-meârif, 1959.
• Reid, Donald Malcolm. Cairo University and the Making of Modern Egypt. Cambridge University Press, 1990.
• Reid, Donald Malcolm. Whose Pharaohs: Archeology, Museums and Egyptian National Identity from Napoleon to World War I. Cambridge: Cambridge University Press, 1990.
• Sâlih, M. Zeki. “İhyâu hulûki’l-kavmî”. es-Siyâsetü’l-Usbûiyye. 15 ocak 1927.
• es-Settâtî, ‘Issâm. Mukaddime ilâ el-Fulklûr el-Kıptî. Kahire, 2010.
• Seyfîn, Nâşid. “Mısr fir’avniyye lahmen ve demmen”. el-Mukattam. 10 Eylül 1930.
• Seyfüddîn, İbrahim Nemîr ve diğ. Mısr fî usûri-l-kadîme. Kahire: Mektebetu Medbûlî, 1991.
• es-Seyyid, Ahmed Lütfî. Kıssatu Hayâtî. Kahire: Dâru’l-hilâl, 1982.
• Shaw, Ian ve Nicholson, Paul. British Musem Dictionary of Ancient Egypt. Cairo: American University in Cairo, 1996.
• Stephens, Robert. Nasser: A Political Biography. London: The Penguin Press, 1971.
• Şennûda es-sâlis, el-Bâbâ. Mûsâ ve Fir‘avn. Kahire: el-Külliyyetü’l-klerîkiyye, 1990.
• et-Tahtâvî, Rifâ’a Râfi’î. Menâhicü’l-elbâb. [y.y]. 2002.
• Vignal, Leila. “The New Territories of Tourism in Egypt: A Local-global Frontier?”. Espace, Société, Territoire. Article 509. (October 2010). (https://journals.openedition.org/cybergeo/23324?lang=en)
• Wendell, Charles, The Evolution of Egyptian National Image:From its Origins to Ahmad Lütfi al-Sayyid. Los Angeles: University of California Press, 1972.