Panoptikondan Data Diktatörlüğüne: Özgürlüğün Sonu mu?

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 2, 137 - 162, 19.10.2023

Taha Kurt

Öz

Siyasal iktidarlar her geçen gün teknolojiler sayesinde denetim ve kontrol mekanizmalarını geliştirerek hayatımızın her alanına nüfuz etmektedir. Teknoloji, denetim ve kontrolü sağlayan mekanizmanın ötesine geçip kişi davranışlarını şekillendiren temel bir iktidar aracı haline gelmiştir. Siyasal iktidarlar sahip oldukları teknolojik araçlarla gelenekselin dışında kişileri kesintisiz olarak izleyebilmekte, dinleyebilmekte, takip edebilmekte ve hatta onları biçimlendirebilmektedir. Orta Çağ’ın panoptikonu bugün çok daha gelişmiş bir biçimde ve görünür olmadan teknolojilerle karşımıza çıkmaktadır. Odak noktanın teknoloji olduğu bu çalışmada, teknolojinin, özgürlükler ve güvenlik için ne anlama geldiği/gelebileceği aktarılmaya çalışılmıştır. Yöntem olarak teknolojinin olumlu tarafları reddedilmeden özgürlükler üzerindeki olumsuz etkileri ön plana çıkarılmıştır. Buna paralel olarak arka planda teknolojinin olağanın ötesinde güvenlikçi politikaları doğuran tehlikelerine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Özgürlük, Panoptikon, Algoritmalar, Yapay Zekâ, Data Diktatörlüğü

Kaynakça

• Andrade N, ‘Computers Are Getting Better Than Humans at Facial Recognition’ <https://www.theatlantic.com/technology/archive/2014/06/bad-news-computers-are-getting-better-than-we-are-at-facial-recognition/372377/>, Erişim Tarihi: 10.06.2023
• Anumanchipalli GK, Chartier J and Chang EF, ‘Speech Synthesis From Neural Decoding of Spoken Sentences, Nature’, (2019) 568 Natute 493
• ARTICLE 19, ‘Privacy and Freedom of Expression in the Age of Artificial Intelligence’, 8, https://www.article19.org/wp-content/uploads/2018/04/Privacy-and-Freedom-of-Expression-In-the-Age-of-Artificial-Intelligence-1.pdf, Erişim Tarihi: 11.08.2023
• ARTICLE 19, ‘The Global Principles on Protection of Freedom of Expression and Privacy’, 14 https://www.article19.org/data/files/medialibrary/38657/Expression-and-Privacy-Principles-1.pdf, Erişim Tarihi: 11.08.2023
• Assange J and others, Cypherpunks: Freedom and the Future of the Internet (OR Books 2012) Aust S and Ammann T, Dijital Diktatörlük: Kitlesel Gözetim, Verilerin Kötüye Kullanımı ve Siber Savaş (Erdinç Yücel ve Hasan Yılmaz, 3. Baskı, Hece Yayınları 2018)
• Bartlett MS and others, ‘Automatic Decoding of Facial Movements Reveals Deceptive Pain Expressions’ <https://www.cell.com/current-biology/fulltext/S0960-9822(14)00147-X_returnURL=https%3A%2F%2Flinkinghub.elsevier.com%2Fretrieve%2Fpii%2FS096098221400147X%3Fshowall%3Dtrue>, Erişim Tarihi: 09.06.2023
• Bentham J, ‘Panoptikon ya da Gözün İktidarı’ içinde Barış Çoban ve Zeynep Özarslan (ed), Panoptikon: Gözün İktidarı (Barış Çoban, 2. Baskı, Su Yayınları 2016)
• Botsman R, ‘Big Data Meets Big Brother as China Moves to Rate Its Citizens’ <https://www.wired.co.uk/article/chinese-government-social-credit-score-privacy-invasion>, Erişim Tarihi: 14.06.2023
• Butler S, Özgür Toplumun Temelleri (Hakan Şahin, Liberte Yayınları 2016) Bychawska-Siniarska D, Protecting the Right to Freedom of Expression Under the European Convention on Human Rights (A Handbook for Legal Practitioners 2017)
• Canetti E, Kitle ve İktidar (Gülşat Aygen, 6. Baskı, Ayrıntı Yayınları 2014)
• Calo R, ‘Artificial Intelligence Policy: A Primer and Roadmap’, (August 8, 2017) 4, https://ssrn.com/abstract=3015350, Erişim Tarihi: 14.08.2023
• Çoban B, ‘Gözün İktidarı Üzerine’ içinde Barış Çoban ve Zeynep Özarslan (ed), Panoptikon: Gözün İktidarı (2. Baskı, Su Yayınları 2016)
• Copeland BJ, ‘Artificial Intelligence’ Encyclopaedia Britannica <https://www.britannica.com/contributor/BJ-Copeland/4511>, Erişim Tarihi: 11.016.2023
• Creemers R, ‘China’s Social Credit System: An Evolving Practice of Control’ (2018) SSRN Electronic Journal 1 Delman J, ‘Are Amazon, Netflix, Google Making Too Many Decisions For Us?”’ <<https://www.forbes.com/2010/11/24/amazon-netflix-google-technology-cio-network-decisions.html?sh=545787a83470>, Erişim Tarihi: 05.05.2023
• Diaz-Hernandez O and Gonzalez-Villela V.J, ‘Analysis of Human Intuition Towards Artificial Intuition Synthesis For Robotics’ (2017) 1[1] Mechatronics and Applications: An International Journal 23 Dwoskin E and Rusli EM, ‘The Technology That Unmasks Your Hidden Emotions’ <https://www.wsj.com/articles/startups-see-your-face-unmask-your-emotions-1422472398>, Erişim Tarihi: 08.05.2023
• Elias N, Uygarlık Süreci, Cilt II, (Ender Ateşman, 4. Baskı, İletişim Yayınları 2009) Esen, Anayasa Hukuku Açısından Dolaşım Özgürlüğü (Yetkin Yayınları 2014)
• Foucault M, Hapishanenin Doğuşu (Mehmet Ali Kılıçbay, 4. Baskı, İmge Kitabevi 2013) Fromm E, Özgürlükten Kaçış (Şeyma Yeğin, 4. Baskı, Payel Yayınları 1996)
• Giddens A, Modernliğin Sonuçları, (Ersin Kuşdil, Ayrıntı Yayınları 1994)
• ——, Tarihsel Materyalizmin Çağdaş Eleştirisi (Ümit Tatlıcan, Paradigma Yayınları 2008)
• ——, Ulus Devlet ve Şiddet (Cumhur Atay, 2. Baskı, Kalkedon Yayınları 2008)
• Gillespie T, ‘The Relevance of Algorithms’, in Tarleton Gillespie, Pablo J. Boczkowski, Kirsten A. Foot (eds), Media Technologies: Essays on Communication, Materiality, and Society, (Cambridge, MIT Press 2014) Gözler K, Anayasa Hukukunun Genel Esasları (14. Baskı, Ekin Yayınları 2022)
• Harari YN, Homo Deus: Yarının Kısa Bir Tarihi (Poyzan Nur Taneli, 16. Baskı, Kolektif Kitap Yayınları 2018) ——, 21. Yüzyıl İçin 21 Ders (Selin Siral, 4. Baskı, Kolektif Kitap Yayınları 2019)
• Hayek FAV, The Constitution of Liberty (University of Chicago Press 2011)
• Kaboğlu İÖ, Özgürlükler Hukuku: İnsan Haklarının Hukuksal Yapısı Üzerine Bir İnceleme (3. Baskı, Afa Yayınları 1996)
• Keane J, ‘Despotizm ve Demokrasi: Sivil Toplum Ile Devlet Arasındaki Ayrımın Kökenleri ve Gelişimi 1750-1850’ içinde John Keane (ed), Sivil Toplum ve Devlet: Avrupa’da Yeni Yaklaşımlar (Levent Köker, Yedi Kıta Yayınları 2004)
• Mumford L, The Myth of the Machine: The Pentagon of Power (Columbia University Press 1970)
• Neocleous M, ‘Güvenlik, Özgürlük ve Denge Miti’ içinde Zafer Yılmaz (ed), Güvenlik, Şiddet ve Savaş (Gül Çorbacıoğlu ve Ersin Embel, Dipnot Yayınları 2012)
• Okur S, Otonom Araçlarda Sözleşme Dışı Hukuki Sorumluluk: Yapay Zeka Sorumluluk Doktrinine Mukayeseli Bir Katkı (Adalet Yayınevi 2021)
• Özdel G, ‘Foucault Bağlamında İktidarın Görünmezliği ve “Panoptikon” ile “İktidarın Gözü” Göstergeleri,’ (2012), 2[1], Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 22
• Orwell G, Bin Dokuz Yüz Seksen Dört (Nuray Akgören, 26. Baskı, Can Yayınları 2010)
• Özbudun E, Türk Anayasa Hukuku (19. Baskı, Yetkin Yayınları 2019)
• Pease-Watkin C, ‘Bentham’ın ‘Panoptikon’u ve Dumont’un ‘Panoptique’i’ içinde Barış Çoban ve Zeynep Özarslan (ed), Panoptikon: Gözün İktidarı (Barış Çoban, 2. Baskı, Su Yayınları 2016)
• Rainei L and Anderson J, ‘Code-Dependent: Pros and Cons of the Algorithm Age’ <https://www.pewresearch.org/internet/2017/02/08/code-dependent-pros-and-cons-of-the-algorithm-age/>, Erişim Tarihi: 12.06.2023
• Sağlam F, Temel Hakların Sınırlanması ve Özü (Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları 1982) Şahbaz A, ‘The Rise of Digital Authoritarianism’, <https://freedomhouse.org/report/freedom-net/2018/rise-digital-authoritarianism>, Erişim Tarihi: 13.08.2023
• Schiller B, ‘Algorithms Control Our Lives: Are They Benevolent Rulers Or Evil Dictators?’ <https://www.fastcompany.com/3068167/algorithms-control-our-lives-are-they-benevolent-rulers-or-evil-dictators>, Erişim Tarihi: 12.06.2023
• Shen CF, ‘Social Credit System in China’ Digital Asia, Konrad Adenauer Stiftung 21 Topcu N, ‘Orwell’ın 1984’ü Çin’de Gerçek Mi Oluyor? Sosyal Kredi Sisteminin Geçmişi, Bugünü ve Geleceği’ (2020) 3[2] İnsan ve Sosyal Bilimler Dergisi 684
• Werret S, ‘Potemkin ve Panoptikon: Samuel Bentham ve Onsekizinci Yüzyıl Rusyası’nda Mutlakiyetçi Mimari’ içinde Barış Çoban and Zeynep Özarslan (ed), Panoptikon: Gözün İktidarı (Barış Çoban, 2. Baskı, Su Yayınları 2016)
• Yayla A, Özgürlük Yolu: Hayek’in Sosyal Teorisi (Turhan Kitabevi 1993)
• Yetiş M, ‘Eşitlik Koşullarında Merkezileşme, Özgürlük ve Despotizm: Tocqueville Üzerine Bir İnceleme’ (2005) 29[249] Mülkiye Dergisi 189
• Yu K, ‘Big Brother Is Coming: Inside China’s Plan to Rate Its 1.3 Billion Citizens’ <https://www.sbs.com.au/news/article/big-brother-is-coming-inside-chinas-plan-to-rate-its-1-3-billion-citizens/1k4aksf3z>, Erişim Tarihi: 13.06.2023
• Yumiko L, ‘Technological Panopticon and Totalitarian Imaginaries: The “War On Terrorism” As a National Myth in The Age of Real-Time Culture’ 1
• Zorzi M, ‘Self-Learning AI Emulates the Human Brain’ <https://erc.europa.eu/projects-figures/stories/self-learning-ai-emulates-human-brain.>, Erişim Tarihi: 12.06.2023
• AYM, E 1962/208, K 1963/1, T 04.01.1963 Council of Europe Committee of Ministers, ‘Recommendation on a Guide to Human Rights for Internet Users’ (2014) <CM/Rec(2014)6>
• ——, ‘Recommendation the Committee of Ministers to Member States on the Impacts of Digital Technologies on Freedom of Expression’ <CM/Rec(2022)13>
• ——, ‘Recommendation on the Free, Transboundary Flow of Information on the Internet’ (2015) <CM/Rec(2015)6>
• ——, ‘Recommendation on the Human Rights İmpacts of Algorithmic Systems’ (2020) <CM/Rec(2020)1> ——, ‘Recommendation on Internet Freedom’ (2016) <CM/Rec(2016)5>
• ——, ‘Recommendation on the Protection of Individuals with regard to Automatic Processing of Personal Data in the Context of Profiling’ (2021) <CM/Rec(2021)8>
• ——, ‘Recommendation on Protecting and Promoting the Right to Freedom of Expression and the Right to Private Life with regard to Network Neutrality’ ( 2016) <CM/Rec(2016)1>
• ——, ‘Recommendation on the Roles and Responsibilities of Internet Intermediaries’ (2018) <CM/Rec(2018)2> ECHR, Baumann v. France, Application No: 33592/96, 2001
• ——, Długołęcki v. Poland, Application No. 23806/03, 2009
• ——, Gaweda v Poland, Application No. 26229/95, 2002
• ——, Observer and Guardian v. the United Kingdom, Application No. 13585/88, 1991 Human Rights Committee, ‘General Comment No. 10: Article 19 (Freedom of Opinion)’ (1983)
• ——, ‘General Comment No. 34’ (2011) <CCPR/C/GC/34>
• https://ddyo.firat.edu.tr/news-detail/12477, Erişim Tarihi: 13.06.2023
• https://sputniknews.com.tr/20180122/amazon-kasa-ve-kasiyersiz-ilk-supermarketi-acti-1031911325.html, Erişim Tarihi: 12.06.2023
• https://www.aa.com.tr/tr/sirkethaberleri/e-ticaret/hepsiburada-turkiye-nin-ilk-akilli-ve-kasasiz-magaza-deneyimini-baslatiyor/675299, Erişim Tarihi: 12.06.2023
• https://www.dw.com/tr/5-soruda-facebook-veri-skandal%C4%B1/a-43055462, Erişim Tarihi: 10.05.2023
• https://www.tamgaturk.com/asilsiz-bir-irkcilik-suclamasi-uzerine-amazon-akilli-ev-sahibi-adamin-kendi-evine-girmesini-engelledi/62753/, Erişim Tarihi: 05.06.2023