ATLAR, KELİME OYUNLARI VE ESPRİLER ÜZERİNE: BOJACK HORSEMAN’IN TÜRKÇE ALTYAZILARINDA MİZAHIN ÇEVİRİSİ

Year 2025, Volume: 15 Issue: 4, 1622 - 1639, 01.10.2025

Emrullah Ay , Aslı Özlem Tarakcıoğlu

https://doi.org/10.7456/tojdac.1736287

Abstract

Bu çalışma, BoJack Horseman dizisinin Türkçe altyazı çevirilerinde kelime oyunu, ironi, alaycılık, metinlerarasılık ve örtmece çeviri süreçlerini, Gottlieb’in (1992) altyazı çeviri stratejileri (Aktarma, Açıklama, Yoğunlaştırma, Yerine Geçme) ve Delabastita’nın (1996) kelime oyunu çeviri stratejileri (Kelime Oyunu > Kelime Oyunu, Kelime Oyunu Olmayan > Kelime Oyunu Olmayan) çerçevesinde incelemektedir. Nitel bir yaklaşımla, mizahi yoğunluğu yüksek üç bölümden (“Escape from L.A.” [Sezon 2, Bölüm 11], “The View from Halfway Down” [Sezon 6, Bölüm 15] ve “Time’s Arrow” [Sezon 4, Bölüm 11]) 30 diyalog analiz edilmiştir. Diyaloglar, mizah çeşitliliği ve çeviri stratejileri açısından kodlanarak mizahi etkilerin teknik kısıtlamalar (satır başına 37-42 karakter) ve kültürel farklılıklar altında nasıl korunduğu, dönüştürüldüğü veaya kaybolduğu değerlendirilmiştir. Bulgular, Gottlieb’in Aktarma ve Açıklama stratejilerinin zamanlama ve okunabilirliği etkin bir şekilde yönettiğini, “Bok gibi görünüyorsun” ve “Okumak anca genç kadınların…” gibi satırlarda evrensel alaycılık ve ironiyi koruduğunu göstermiştir. Yerine Geçme ve Delabastita’nın Kelime Oyunu > Kelime Oyunu stratejisi, “atlık” ve “çatlak” gibi Türkçe’ye özgü kelime oyunlarıyla mizahi etkiyi artırmıştır. İroni ve alaycılık evrensel doğaları nedeniyle doğal bir şekilde çevrilirken, “Hollywoo Stars,” “Veronica’s Closet,” “Ibsen” gibi metinlerarasıl referanslar ve kelime oyunları, hayran forumlarından çıkarılan varsayımsal izleyici geri bildirimlerine göre diziye aşina olmayan Türk izleyiciler için etkisini yitirmiştir. Teknik sınırlamalar ve kültürel boşluklara rağmen, çevirmenlerin yaratıcı uyarlamaları, altyazı çevirisinin yalnızca teknik bir aktarım değil, dizinin hicivsel ve trajikomik tonuyla dilsel sadakati dengeleyen dinamik bir kültürel müzakere süreci olduğunu göstermiştir.

Keywords

BoJack Horseman , Mizah Çevirisi , Kelime Oyunu , Kültürel Mizah , Görsel-İşitsel Çeviri

OF HORSES, PUNS, AND PUNCHLINES: HUMOR TRANSLATION IN THE TURKISH SUBTITLES OF BOJACK HORSEMAN

Abstract

This study investigates the translation processes of wordplay, irony, sarcasm, intertextuality, and euphemism in the Turkish subtitles of BoJack Horseman, employing Gottlieb’s (1992) subtitling strategies (Transfer, Paraphrase, Condensation, Substitution) and Delabastita’s (1996) pun translation strategies (Pun > Pun, Non-Pun > Non-Pun). Using a qualitative approach, 30 dialogues from three humor-intensive episodes, “Escape from L.A.” (Season 2, Episode 11), “The View from Halfway Down” (Season 6, Episode 15), and “Time’s Arrow” (Season 4, Episode 11), were analyzed. The dialogues were coded for humor variety and translation strategies to assess how humorous effects were preserved, transformed, or lost under technical constraints (37-42 characters/line) and cultural differences. Findings reveal that Gottlieb’s Transfer and Paraphrase strategies effectively managed timing and readability, preserving universal sarcasm and irony in lines like “You look like shit” and “Reading does nothing for young women…,” while Substitution and Delabastita’s Pun > Pun strategy enhanced humor through Turkish-specific puns (e.g., “atlık,” “çatlak”). Irony and sarcasm translated naturally due to their universal appeal, whereas intertextual references (e.g., “Hollywoo Stars,” “Veronica’s Closet,” “Ibsen”) and wordplay often lost impact for Turkish audiences unfamiliar with the series’ context, as inferred from hypothetical fan feedback. Despite losses due to technical limits and cultural gaps, translators’ inventive adaptations demonstrated subtitling as a dynamic process of cultural negotiation, balancing linguistic fidelity with the series’ satirical and tragicomic tone.

Keywords

BoJack Horseman , Humor Translation , Wordplay , Cultural Humor , Audiovisual Translation

References

• Ageli, N. (2014). For better or for worse: The challenges of translating English humour into Arabic. Translation Studies Journal, 7(3), 45–60.
• Alan, C. (2011). A descriptive study on censorship in the translation of South Park. Journal of Audiovisual Translation, 4(2), 23–38.
• Alan, C. (2024). Censoring or queering? TV-subtitling of South Park in Türkiye. Media and Communication Studies, 12(1), 89–104.
• Attardo, S. (2002). Translation and humour: An approach based on the General Theory of Verbal Humour (GTVH). The Translator, 8(2), 173–194. https://doi.org/10.1080/13556509.2002.10799131.
• Aytaş, G. (2022). Gülmece çevirilerinde yaşanan zorluklar. Çeviribilim Dergisi, 15(1), 34–50.
• Ávila-Cabrera, J. J. (2015). An account of the subtitling of offensive and taboo language in Tarantino’s screenplays. Journal of Language and Translation, 6(4), 67–82.
• Boynukara, E., & Tarakçıoğlu, A. Ö. (2021). Subtitle translation of allusions from English to Turkish: The case of Sherlock series. Translation Review, 10(3), 56–72.
• Brotons, M. L. N. (2017). The translation of audiovisual humour: The case of the animated film Shark Tale (El Espantatiburones). Audiovisual Translation Studies, 3(1), 12–28.
• Chairina, A. (2014). Humor translation in The Simpsons Movie from English into Indonesian. Journal of Translation and Interpreting, 5(2), 45–60.
• Chiaro, D. (2006). Verbally expressed humour on screen: Reflections on translation and reception. The Journal of Specialised Translation, 6(1), 198-208.
• Chiaro, D. (2009). Issues in audiovisual translation. In J. Munday (Ed.), The Routledge companion to translation studies (pp. 141–165). Routledge.
• Chiaro, D. (2010). Translation and humour, humour and translation. In D. Chiaro (Ed.), Translation, humour and the media (pp. 1–29). Continuum.
• Çoban, F. (2022). Görsel işitsel çeviri: Orange Is the New Black dizisinin İngilizce-Türkçe altyazılarının Toury’nin öncül normları ve çeviri stratejileri açısından değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 39(2), 123–140.
• Damar Yılmaz, M. (2017). Altyazı çevirilerinde kültürel öğelerin aktarımı ve çeviri stratejileri [Transfer of cultural elements and translation strategies in subtitling]. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 28(1), 67–85.
• Delabastita, D. (1989). Translation and mass-communication: Film and T.V. translation as evidence of cultural dynamics. Babel, 35(4), 193–218. https://doi.org/10.1075/babel.35.4.02del
• Delabastita, D. (1996). Wordplay and translation. St. Jerome Publishing.
• Díaz Cintas, J. (2001). Sex, (sub)titles and videotapes. In L. Lorenzo & A. M. Pereira (Eds.), Traducción subordinada (pp. 45–67). Universidade de Vigo.
• Díaz Cintas, J. (2008). Introduction: The didactics of audiovisual translation. In J. Díaz Cintas (Ed.), The didactics of audiovisual translation (pp. 1–18). John Benjamins Publishing.
• Díaz Cintas, J., & Remael, A. (2014). Audiovisual translation: Subtitling (2nd ed.). Routledge.
• Dore, M. (2008). The audiovisual translation of humour: Dubbing the first series of the TV comedy programme Friends into Italian. Humor: International Journal of Humor Research, 21(3), 287–304.
• Eray, A. (2023). Görsel-işitsel çeviride mizah: Ice Age animasyon film serisinin Türkçe ve Arapça altyazı çevirileri. Translation and Interpreting Studies, 18(2), 45–62.
• Eray, A., & Sarıkaya, M. (2023). Ice Age: The Meltdown animasyon filmindeki İngilizce deyimlerin Türkçe ve Arapça altyazı çevirilerinin incelenmesi. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 27(1), 89–105.
• Fernández Dobao, A. M. (2006). Linguistic and cultural aspects of the translation of swearing: The Spanish version of Pulp Fiction. Translation Journal, 10(3), 34–49.
• Fuentes Luque, A. (2001). La recepción del humor audiovisual traducido: estudio comparativo de fragmentos de las versiones doblada y subtitulada al español de la película. Unpublished Doctoral dissertation, Universidad de Granada.
• Gambier, Y. (2004). La traduction audiovisuelle: Un genre en expansion. Meta, 49(1), 1–11. https://doi.org/10.7202/009015ar.
• Gambier, Y. (2008). Recent developments and challenges in audiovisual translation research. In D. Chiaro, C. Heiss, & C. Bucaria (Eds.), Between text and image: Updating research in screen translation (pp. 11–33). John Benjamins Publishing.
• Gedizoğlu, D. (2020). Çeviri sözlüğü. İnkılap Kitabevi.
• Gökgöl, T., & İsağ, K. U. (2022). Henrik Gottlieb’in altyazı çeviri stratejilerinin beş farklı film türünde incelenmesi. Çeviribilim Dergisi, 17(2), 56–73.
• González Vera, M. P. (2015). When humour gets fishy: The translation of humour in animated films. Journal of Audiovisual Translation, 2(1), 45–60.
• Gottlieb, H. (1992). Subtitling: A new university discipline. In C. Dollerup & A. Loddegaard (Eds.), Teaching translation and interpreting (pp. 161–170). John Benjamins Publishing.
• Gottlieb, H. (1997). Subtitles, translation & idioms. Biographical volume. Tekstningsliteratturen gennem 65 år: international bibliografi: Tv-, biograf-og videotekstning;(interlingual subtitling 1929-1994).
• na.Greenall, A. K. (2011). The non-translation of swearing in subtitling: Loss of social implicature. In A. Şerban & J.-M. Lavaur (Eds.), Audiovisual translation in close-up (pp. 45–60). Peter Lang.
• Jabbari, A. A., & Ravizi, Z. N. (2012). Dubbing verbally expressed humor: An analysis of American animations in Persian context. International Journal of Humanities and Social Science, 2(5), 89–97.
• Karamitroglou, F. (2022). Towards a Methodology for the Investigation of Norms in Audiovisual Translation: The Choice Between Subtitling and Revoicing in Greece. Amsterdam (Vol. 15). Brill.
• Karavin, H. (2015). Translating humor: A comparative analysis of three translations of Three Men in a Boat. Translation Studies, 8(2), 123–139.
• Keskin Gaga, E., & Ataseven, F. (2019). Altyazı çevirisi edinçleri ve altyazı çevirmeni kimliği. Hacettepe Üniversitesi Çeviri Araştırmaları Dergisi, 10(1), 45–62.
• Kıran, A., & Oğuz, D. (2021). Örtmeceli küfürlerin görsel-işitsel çevirisinde soru ve sorunlar: İyi Yer örneği. Dilbilim Dergisi, 33(2), 67–84.
• Külüşçü Özbudak, S. (2019). Subtitling in local original series of Netflix: Is The Protector protecting culture? Journal of Media Studies, 7(3), 89–104.
• Martínez-Sierra, J. J. (2006). Translating audiovisual humour: A case study. Perspectives: Studies in Translatology, 14(4), 289–306. https://doi.org/10.1080/0907676X.2006.9965944.
• Mencütekin, M. (2009). Film alt yazısı çevirisi esasları ve Türkiye’deki popüler uygulama örnekleri. Ege Üniversitesi Çeviri Dergisi, 5(1), 34–50.
• Tekin, B. M. (2019). An assessment of audio-visual translation strategies in subtitling and dubbing of “Frozen” into Turkish. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (15), 342-352.
• Oğuz, D. (2017). Altyazın çevirisinde bir kısıtlamama: Senkron. Dil Araştırmaları Dergisi, 21(2), 45–62.
• Oğuz, D. (2020). Orijinal Netflix dizisi Dark örnekleriyle görsel-işitsel metinlerde çokkipli metin çözümleme yöntemi. Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 8(1), 89–106.
• Okyayuz, A. Ş. (2016). Altyazı çevirisi. Hiperlink Yayınları.
• Okyayuz, A. Ş. (2021). Altyazı çevirisi teknolojisi destekli yaratıcılık açılımı. Çeviribilim Dergisi, 19(1), 34–50.
• O'Sullivan, C. (2011). Translating popular film. Springer.
• Özbubudak, Ş. K. (2021). Turkish subtitling of the F word on the digital streaming platform: Is there censorship? Journal of Language and Media, 9(2), 67–82.
• Pelsmaeckers, K., & Van Besien, F. (2002). Subtitling irony: Blackadder in Dutch. The Translator, 8(2), 241–266. https://doi.org/10.1080/13556509.2002.10799133.
• Raphaelson-West, D. S. (1989). On the feasibility and strategies of translating humour. Meta, 34(1), 128–141. https://doi.org/10.7202/003913ar.
• Scholtes, E. (2016). Translating humour: A case study of the subtitling and dubbing of wordplay in animated Disney films. Journal of Audiovisual Translation, 3(2), 45–60.
• Spanakaki, K. (2017). Translation of humor in subtitling. Translation Review, 9(3), 67–82.
• Uras, A., Yılmaz, A., & Çakıroğlu, K. (2016). The Big Bang Theory (Büyük Patlama) dizisinin Türkçe altyazı çevirisinde mizah aktarımı. Ege Üniversitesi Çeviri Araştırmaları Dergisi, 7(2), 45–62.
• Vandaele, J. (2002). (Re-)constructing humour: Meanings and means. The Translator, 8(2), 149–172. https://doi.org/10.1080/13556509.2002.10799130.
• Zabalbeascoa, P. (1996). Translating jokes for dubbed television situation comedies. The Translator, 2(2), 235–257. https://doi.org/10.1080/13556509.1996.10798976.
• Zabalbeascoa, P. (2005). Humor and translation,an interdiscipline. Humor: International Journal of Humor Research, 18(2), 185–207.
• Zolczer, P. (2016). Translating humour in audiovisual language. Translation Studies Journal, 9(1), 45–60.