Bir Çay İçelim Mi? Sosyokültrürel Açıdan Çay

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 55 - 65, 30.06.2021

Rukiye Erşahin

Öz

Çay, dünyada olduğu gibi Türkiye’de de çok tüketilen içeceklerden birisidir. Çay tüketiminin ve bu tüketim sıklığının her geçen gün artması, gündelik hayatta normal işlevinin dışına çıkararak ona bambaşka kültürel işlevler kazandırmıştır. Bireyin yalnızken içebildiği çay, en az iki kişinin etkileşimi ile tanışıklığı, sohbetleri ve bir araya gelmelerinin oluşturduğu atmosferi de değiştirmektedir. Çay, kişiler arası iletişimi geliştirmesi yönünden Türk kültüründe önemli bir role sahiptir. Misafirliklerde, sohbet ortamlarının olduğu çayhanelerde, kafelerde sıklıkla tüketilen, ikram edilen içecek olması, içildiği ortama samimiyet katması, kişileri birleştirici ve bağdaştırıcı bir role sahip olması yönündeki işlevleri, çay odaklı çalışmaları önemli kılmaktadır. Bu çalışmada çayın üretimi, özellikleri, Türkiye’de çayın durumu gibi bilgiler akabinde sosyokültürel alandaki rolünün araştırılması amaçlanmaktadır. Çalışmanın amacına bağlı olarak, nitel araştırma yöntemlerinden görüşme tekniği ile 2020 yılı Aralık ayında, İstanbul’da ikamet eden farklı demografik özelliklere sahip 10 öğretmen ile yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Görüşmeler ortalama 35 dakika sürmüştür. Her bir görüşme ses kaydına alınmış ve sonrasında deşifre edilerek analiz yöntemine tabi tutulmuştur. Çay ve kişilik, çayın özellikleri ve hazırlanması, çay ile ilişkili ritüeller, çayın sosyalliğe ve sağlık üzerine etkileri ile ilgili analiz edilen metinler kodlanıp temalandırılarak değerlendirilmiştir. Temalandırma sonucu çayın öncelikle ihtiyaç ve alışkanlık haline geldiği, kişileri sakinleştirip rahatlattığı söylenebilir. İletişim kurma ve sosyalleşme açısından bir araç haline geldiği, çay tüketim sıklığı ve alışkanlıkları ile çay demleme şekillerinin bölgeden bölgeye değişebildiği, çeşitli ülkelerde çay ile ilgili davranış kalıplarının oluştuğu sonuçları çalışmadan elde edilen bulgular arasındadır. İleriki çalışmalarda farklı meslek grupları ile derinlemesine mülakatlar yapılması çay ile ilgili daha çeşitli bilgiler elde etmeyi olanaklı kılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mutfak kültürü, Çay, Türk Kültüründe Çay, Sohbet

Shall We Have A Tea? Tea in a Socio-Cultural Perspective

Öz

Tea is a kind of drink which was consumed mostly in Turkey. Increasement of tea consumption frequency day by day made this drink leave its daily normal function and made it have another cultural function. The tea that is drinkable when somebody is alone changes the atmosphere of conversations and reunions creating the interaction of at least two people or more. Tea has an important role in Turkish culture due to its role in improving interpersonal communication. It is important to work with a focus on tea, as it is a beverage frequently consumed and served in teahouses, in cafes, that it adds sincerity to the environment where it is drunk, and that it has a unifying and harmonizing role. The aim of this study is to search and gain information about the brewing the tea, specialties of tea, the situation of tea in Turkey and following all this information, exploring its role in socio-cultural area. Depending on the purpose of the study, face-to-face interviews were conducted with 10 teachers with different demographic characteristics residing in Istanbul in December 2020 with the interview technique, one of the qualitative research methods. Interviews lasted 35 minutes on average. Every interview was recorded, deciphered and then analyzed. The texts analyzed about tea and personality, characteristics and preparation of tea, rituals associated with tea, effects of tea on sociality and health were evaluated by coding and theming. It can be said that as a result of theming, tea has become a necessity and habit, and calms and relaxes people. As a result of theming, it can be said that tea has become a necessity and a habit, calming and relaxing people. Among the findings obtained from the study are that it has become a tool in terms of communication and socialization, the frequency and habits of tea consumption and the ways of brewing tea can vary from region to region, and behavior patterns related to tea occur in various countries. In-depth interviews with different professional groups in future studies will make it possible to obtain more diverse information about tea.

Anahtar Kelimeler

Cusinine Culture, Tea, Tea in Turkish Culture, Conversation

Kaynakça

• Akkor, Y.E. (2016). Gelenekten Evrensele Osmanlı Mutfağı, Alfa Basım Yayım Dağıtım San.ve Tic. Ltd. Şti, İstanbul.
• Albayrak, S. (2018). Farklı Sürgün Dönemlerine Ait Kurutulmuş Siyah Çayın Kalite Özelliklerinin Ekolojik Bölgelere Göre Değişiminin Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Ordu.
• Aydın, E. (2003). Cumhuriyet Devri Türk Şiirinde Çay Motifi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 30, 61-86.
• Aykaç, G., Uzun, M. & Özçelikay, G. (2014). Sosyal Yönüyle Çay (Camellia Sinensis). Lokman Hekim Journal, 4(1), 1-5.
• Beardsworth, A. & Keil, T. (2011). Yemek ve Toplum Çalışmasına Bir Davet Yemek Sosyolojisi (Çev. Abdulbaki Dede), Phoenix Yayınevi, Ankara.
• Beşirli, H. (2010). Yemek, Kültür ve Kimlik, Milli Folklor, 22(87), 159- 169.
• Çağatay, S. (1952). Abd-ül-Kayyum Nasıri, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 10(3-4), 147.
• Çakıcı, C. & Şimşek, N. (2017). Çay ve Kahve Hangi Durumlarda Neden Tüketilir, Hangi Duyguları Çağrıştırır?, VI. Ulusal II. Uluslararası Doğu Akdeniz Turizm Sempozyumu, 14-15 Nisan 2017, ss. 377-388, Gaziantep.
• Çalışır, G., Türkal, İ., Türten, B., Kütükoğlu, E. & Özarslan, C. (2019). Çay İçme Kültürünün Kişilerarası İletişime Katkısı. Mavi Atlas, 7(2), 54-87.
• Çelik, F. (2006). Çay (Camellia sinensis); İçeriği, Sağlık Üzerindeki Koruyucu Etkisi ve Önerilen Tüketimi, Turkiye Klinikleri J Med Sci, 26, 642-648 .
• Çokluk, Ö., Yılmaz, K. & Oğuz E. (2011). Nitel Bir Görüşme Yöntemi: Odak Grup Görüşmesi, Kuramsal Eğitimbilim, 4(1), 95-107.
• Duman, M. (2005). Çay Kitabı, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Erdemir, V. (2010). Genel Hatlarıyla Cha-No-Yu, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 29, 105-115.
• Genç, F. (2010). Türkiyede Çay Üretimi ve Değişen Sosyal İlişkiler, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı, Kalkınma İktisadi ve İktisadi Büyüme Bilim Dalı, İstanbul.
• Gözler, Z. (2014). Türkler’de Çay ve Kahve Kültürü, Türk Yurdu Dergisi, 103(320), 1-3, https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=150, Erişim Tarihi: 23.11.2020.
• Güneş, S. (2012). Türk Çay Kültürü ve Ürünleri, Millî Folklor, 24(93), 234-249.
• Gürsoy, D. (2005). Demlikten Süzülen Kültür: Çay, Oğlak Yayıncılık, İstanbul.
• Honda, Y. (t.y.). History of Turkish Tea Drinking Habits, Turkish Embassy, https://www.o-cha.net/english/conference2/pdf/2001/ files/PROC/I-022.pdf, Erişim Tarihi: 16.11.2020.
• Kakuzo, O. (2006). Çayname, Arıon Yayınevi, İstanbul.
• Karasar, N. (2004). Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
• Kılıç, O., Gündüz, O., Aydın Eryılmaz, G. & Emir, M. (2012). Çay Tüketiminde Tüketici Davranışlarının Belirlenmesi: Samsun İli Örneği, Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 16(4), 19- 25.
• Kurt, G. (2018). Türkiye ve Seçilmiş Üretici Ülkelerin Çay Sektöründe Rekabet Gücü, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 153-186.
• Kuzucu, K. (2012). Bin Yılın Çayı Osmanlı’da Çay ve Çayhane Kültürü, Kapı Yayınları, İstanbul.
• Megep. (2014). Çayların Servisi, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara.
• Murat, E. (2017). Çayda Farklı Tarihlerde Çırpmanın Hasat Tarihi, Verim ve Kalite Özelliklerine Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Ordu.
• Muthumani, T., Verma, D., Venkatesan, S. & Senthil Kumar, R. (2013). Influence of Climatic Seasons on Quality of South Indian Black Teas, J. Nat. Prod. Plant Resour, 3(1), 30-39.
• Özcan, M. & Yazıcıoğlu, E. (2013). Türkiye Çay Yetiştiriciliğinin Sorunları ve Öncelikleri, II. Rize Kalkınma Sempozyumu Çay- Lojistik- Turizm, 3-4 Mayıs 2013, ss. 64-77, Ordu.
• Reimertz, S. (2003). Çayın Kültür Tarihi (Çev. Mustafa Tüzel), Dost Kitabevi, Ankara.
• Sağır, A. (2012). Bir Yemek Sosyolojisi Denemesi Örneği Olarak Tokat Mutfağı, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume, 7(4), 2676-2677.
• Stanway, P. (2014). Çay Mucize Gıdalar (Çev. Serpil Demirci), Kuraldışı Yayıncılık, İstanbul.
• Sayılı, M. & Gözener, B. (2013). Trabzon İli Of İlçesinde Ailelerin Çay Tüketim Durumu ve Alışkanlıkları, Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, 8(2), 1-7.
• Şimşek, A. (2018). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, İçinde, A. Şimşek (Ed.), Araştırma Modelleri, ss. 80-101, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını, Eskişehir. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü Müdürlüğü, (Şubat 2021). Tarım Ürünleri Piyasaları Çay, https://arastirma.tarimorman. gov. t r / tepge/B elgeler /PDF%20Tar%C4%B1m%20 %C3%9Cr%C3%BCnleri%20Piyasalar%C4%B1/2021- Ocak%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20 Raporu/%C3%87ay,%20Ocak-2021%20Tar%C4%B1m%2¬0%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Piyasa%20Raporu--.pdf, Erşim Tarihi: 03.02.2021.
• Tarım ve Orman Bakanlığı, (Kasım 2020). Dünyada Çay, https://www. tarimorman.gov. tr/BUGEM/Belgeler/ M%C4%B0LL%C4%B0%20TARIM/%C3%9Cr%C3%BCn%20 Ma s a l ar%C4%B1%20%C3%9Cr%C3%B Cn%20 De%C4%9Fe r l end i rme%20Rapor l ar%C4%B1%20 y a y%C 4%B 1ml a n d%C 4%B 1 /%C 3%8 7 a y%2 0 De%C4%9Ferlendirme%20Raporu.pdf, Erişim Tarihi: 07.11.2020
• Türk Dil Kurumu (TDK), (Ocak 2021). Türk Dil Kurumu Sözlükleri, https://sozluk.gov.tr/, Erişim Tarihi: 15.01.2021
• Uzundumlu, A., Karayar, S., Kurtoğlu, S. & Ertek, N. (2019). Çay Üretiminde Üretici Geliri ve Verimi Artırmaya Yönelik Bir Araştırma: Artvin İli Örneği, Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 6(3), 363-371.
• Üstün, Ç. & Demirci, N. (2013). Çay Bitkisinin (Camellia Siensis L.) Tarihsel Gelişimi ve Tıbbı Açıdan Değerlendirilmesi, Lokman Hekim Journal 3(3), 5-12.
• Yurtoğlu, N. (2018). Türkiye Cumhuriyeti’nde Çay Yetiştiriciliği ve Çay Politikaları (1923-1960), Journal of History Studies, 10(8), 209-232.