COLOR NAMES IN TURKMEN TURKISH

Year 2019, Volume: 21 Issue: 1, 125 - 144, 30.06.2019

Levent Doğan

https://doi.org/10.26468/trakyasobed.455917

Abstract

Keywords

Turkmen Turkish, color names, proper noun

TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE RENK ADLARI

Abstract

Zengin bir dil olan
Türkçe renk kavramı bakımından da canlı ve çeşitlidir. Ana renklerle bu
renklerin alt tonlarının ayrıntılı bir biçimde tasvir edildiği görülür.
Yaşamımızda önemli bir yere sahip olan renkler eski zamanlardan beri insanlar
tarafından çok yönlü bir şekilde kullanılmıştır. En başta bir nesnenin ayırt
edici özelliği olarak ön plana çıkan renkler her kültürde yüklenen manevi
birtakım anlamlar sonucunda birer sembol hâline getirilmiştir. Her bilim dalı renkleri
kendi çalışma sahasına uygun olarak değişik bakış açılarıyla incelemiştir.
Bunun tabii sonucu olarak da renklerle ilgili yeni birçok görüşler, önermeler
ortaya konmuş ve renklerin farklı işlevleri ortaya çıkarılmıştır. Bu çalışmada
Türkçenin lehçelerinden biri olan ve sınıflandırmada Oğuz (Güneybatı)  grubu içinde bulunan Türkmencede renk adları
çeşitli kaynaklardan derlenerek ortaya konmuştur. Renk ifade eden sözcükler
haricinde renk adları kullanılarak oluşturulmuş adlar da çalışmaya dâhil
edilmiştir. Çalışmada renk adlarının özellikle dilbilimsel yönüne ağırlık
verilerek Türkmencede renk adı türetmede kullanılan belli başlı eklerin neler
olduğu renk adlarının fiile dönüştürülmesi gibi daha çok sözcüklerin yapısı
üzerinde durulmuştur. Renk adı oluşturmada önemi ve katkısı yadsınamayacak
diğer bir yöntem olan doğadan somutlaştırma yoluyla elde edilen sözcükler ise
çalışmamızda ayrıca belirtilmiştir. Bunların yanı sıra Eski Türkçe dönemi
eserleri, Dîvânü Lûgati-t Türk ve Kutadgu Bilig’den tespit ettiğimiz renk
adlarıyla Türkmence renk adları karşılaştırılarak benzerlikler ve yaşanan
değişimler gösterilmiştir. Renk adları sözcük türetmeye uygun kelimeler
olduğundan yoğun bir şekilde tercih edilir ve renk bildiren sözcükler başka bir
sözcükle birleştirilerek yeni bir kavramı karşılar hâle getirilir. Türkmence
kaynaklarda rastlanan renklerden türetilmiş adlar alanlarına göre başlıklar
oluşturularak gösterilmiştir. Çalışmada renk adının geçtiği Türkmen halk
edebiyatı ürünlerinden atasözleri ve deyimlere de yer verilmiştir.

Keywords

Türkmen Türkçesi, renk adları, özel adlar

References

• Aksan, D. (2006). Türkçenin Gücü, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III-İndeks. Haz. Kemal Eraslan-Osman F. Sertkaya- Nuri Yüce. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Atalay, B. (1999). Divanü Lûgat-it-Türk Dizini. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Azmun, Y. (1966). Türkmen Halk Edebiyatı Hakkında. Reşid Rahmeti Arat İçin. Ankara: TKAE Yayınları. (RRAİ)
• Azmun, Y. (1981).Ana Çizgileriyle Türkmence Dilbilgisi.Ankara. (AÇTD)
• Baymıradov, A. (1989). Yedigenim Yedi Yıldız I.Aşgabat: Türkmenistan. (YYY1)
• Baymıradov, A. (1989). Yedigenim Yedi Yıldız II.Aşgabat: Türkmenistan. (YYY2)
• Bayraktar, N. (2004). Kara ve Siyah Renk Adlarının Türkçedeki Kavram ve Anlam Boyutu Üzerine. TÖMER Dil Dergisi, 126, 56-77.
• Bayraktar, N. (2013). Türkçede Renk Adlarıyla Özel Ad Yapımı. Journal of Language and Linguistic Studies, 9(2), 95-114.
• Başeşme, E.N. (2017). Türkmen Halk Matalları. Bitirme Ödevi. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakütesi. (THMEB)
• Begnazarov, A. (1992).Yüz Bir Gülki. Aşgabat. (YBG)
• Biray, H. (1992).Mahtum Kulu Divanı.Ankara:T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. (MD)
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Çarıyev, M. (2005). Türkmen Halk Nakılları,Aşgabat. (THN)
• Çeneli, İ. (1986). Türkmen Türkçesi Sözlüğü. TDAY Belleten, 1982-1983, 29-84. (TSİÇ)
• Çömen, A. (2010). Resim Sanatında Rönesans’tan Empresyonizm’e Renk Kullanımı ve Kırmızı Rengin İfade Biçimleri. Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Devellioğlu, F., (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Doğan, L. (2014). Türkmen Atasözleri (Türkmen Nakılları). İstanbul: Parafiks Yayınevi. (TALD)
• Düzen, Kerwenov T. (2011). Türkmen Filogiýasy Onamastıkası Dersinden Lektsıya Tekstleri. Nöküs. (TFOLT)
• Ekrem, N. H. (1996). Hunlarda Renk ve Yön Bilgisi. Nevruz ve Renkler. Yay. Haz. Sadık Tural ve Elmas Kılıç. Ankara: AKM Yayınları.
• Eren, A. (2008). Bâkî Divanı’nda Kırmızı Renk. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (37), 31-69. Erzurum.
• Geldiyev G., Altıyev A. (2002). Türkmen Nakılları ve Atalar Sözi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. (TNAS)
• Gurbannepesov, A., Atabeyev, A. (1995). Çağdaş Türkmen Şiirlerden Örnekler. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi. (ÇTŞÖ)
• Gabain, A., V. (2003). Eski Türkçenin Grameri. (Çev.: Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Genç, R. (1996). Türk Düşüncesi, Davranışı ve Hayatında Renkler ve Sarı, Kırmızı, Yeşil. Nevruz ve Renkler. Yay. Haz. Sadık Tural ve Elmas Kılıç. Ankara: AKM Yayınları.
• Genç, R. (1997). Türk İnanışları ile Millî Geleneklerinde Renkler ve Sarı-KırmızıYeşil. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü –Etimolojik Sözlük Denemesi- (I-II).Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hey’et, C. (1996). Türklerin Tarihinde Renklerin Yeri. Nevruz ve Renkler. Yay. Haz. Sadık Tural ve Elmas Kılıç. Ankara: AKM Yayınları.
• Kara, M. (1998). Türkmen Türkçesi ve Türkmen Edebiyatı.Ankara:Akçağ Yayınları. (TkmT)
• Kara, M. (2001). Türkmence (Giriş-Gramer-Metinler-Sözlük), Ankara: Akçağ Yayınları. (2.baskı). (T)
• Kara M., Karadoğan A. (2014). Türkmen Türkçesi-Türkiye Türkçesi Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Etkileşim Yayınları. (TTDS)
• Kılıç, M. (1996). Türkmen Atasözleri-Türkmen Folklorı. Bursa: Özsan Matbaacılık. (TFMK)
• Korkmaz, Z. (2014). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kuleci, R. (2017). Düỳe Maly-Dünỳe Maly-Cümle Bilgisi. Bitirme Ödevi. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakütesi. (DMRK)
• Kürenov S., Gümüş M. (1995). Türkmen Atasözleri. Ankara: Engin Yayınevi. (SKMG)
• Küçük, S. (2010). Türk Lehçeleri Sözlüklerinde Somutlaştırma Yoluyla Yapılmış Renk Adları. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, C1 (7), 155-196.
• Küçük, S., (2010). Eski Türk Kültüründe Renk Kavramı. Bilig, Yaz (54), 185-210.
• Küçük, S. (2010). Tarihi Türk Lehçelerinde Renk Adlandırmaları. Turkish Studies, Volume 5/1 Winter, 556-577.
• Nurmemmet, A. (1996). Türkmenlerde Renk Dünyası ve Nevruz.Nevruz ve Renkler. Yay. Haz. Sadık Tural ve Elmas Kılıç. Ankara: AKM Yayınları.
• Özkan, İ. (1999). Nasreddin Hoca Fıkraları. Ankara: Tika Yayınları. (NH)
• Özmen, M., (2017). Türkçede Renkleri Tanımlama Sorunu. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, C 2 (2), 130-150.
• Sakaoğlu, S., Ergün, M.,(1991). Türkmen Halk Masalları.Ankara: Neyir Matbaası. (THM)
• Shammakov S., Atayev K., Djumadurdyyeva (2007).Repetek Dowlet Biosfera Goraghanasynyň Suyrenijileri.Aşgabat: Turkmenistanda Ylym ve Tehnika. (TİT)
• Sinan, A. T., Demir, S. (2010). Dil Bilimini Sevdiren Adam: Prof. Dr. Doğan Aksan (1920- 2010). Turkish Studies, Volume 5/4 Fall, 639-662.
• Söyegov, Mıratgeldi yönetiminde Borcakov, A., Sarıhanov, M., Hocayev, B., Ärnazarov, S. (1999). Türkmen Diliniñ Grammatikası-Morfologiya, Aşgabat. (TDGMorf)
• Tekin, T., vd. (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük. Ankara: Simurg Yayıncılık. (TTS)
• Topçu, N. (2001). Fransızca ve Türkçe Renk İsimleri İçeren Deyimlerin Karşılaştırılmalı İncelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (20), 131–140. Türkçe Sözlük (2005). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Yaman, G. (2017). Gönübek-Metin-Şekil Bilgisi. Bitirme Ödevi. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. (GKGY)