CEMRE DÜŞMESİYLE İLGİLİ İNANÇ VE UYGULAMALAR

Year 2012, Volume: 2 Issue: 03, 165 - 200, 01.03.2012

Zehra Hamarat

Abstract

Baharın yaklaştığını dolayısıyla
yeniden üretimi müjdeleyen cemrenin değişik kültürlerde hangi anlamlara
geldiği, ne zaman düştüğü ya da yükseldiği, düştüğü ya da yükseldiği söylenen
yerler, cemre ile arasında ilgi kurulan unsurların neler olduğu, cemrenin özellikle
Türkiye Türkleri arasında meydana getirmiş olduğu inanç ve uygulamalar bu çalışmada
üzerinde durulan konulardır. Türk kültürü ile beraber Arap, Fars, Moğol, Grek
vb. pek çok kültürde rastlanan cemre inanışı insan yaşamını önemli ölçüde
etkilemiş, davranış kalıpları meydana getirmiştir. Araştırılması Türk kültür
tarihine katkı sağlayacak bu inançla ilgili Türkiye’de pek fazla çalışma
yapılmamış, yapılan çalışmalar da genelde birbirini tekrar etmiştir.

Keywords

cemre, halk takvimi, ısınma, ayın menzilleri, anasır-ı erbaa

References

• Abdulali el-Bircendî, Hallu’z-Zici’l-Cedidi’l-Sultanî (Yazma Eser), Süleymaniye (Hamidiye) Kütüphanesi, nr. 840, vr. 50a.
• Ahmet Vefik Paşa, Lehce-i Osmânî, haz. Prof. Dr. Recep Toparlı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2000, s. 576.
• Ahmet Vefik Paşa, Atalar Sözü Müntehabât-ı Durûb-ı Emsâl, haz. Doç. Dr. Recep Duymaz, Gökkubbe, İstanbul 2005, s. 122.
• Akman, Ayşe, “Denizli İlinin Bazı Yerlerinde Halk Takvimi ve Meteorolojisi”, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiriler, c. II, Pamukkale Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Yayınları, Denizli 2007, s. 443-452.
• Ali Ekber Dehhuda, Lugatname, c.10 - 2. Kısım, Tahran hş. 1343, s. 101.
• Ali Ekber Nefisî, Ferheng-i Nefisî, c. 2, Şirket-i Sehâmî-i Çap-i Rengin, Tahran ş. 1318 – 1319, s. 1121.
• Ali Seydi, Resimli Kamus-i Osmani, c. 1, Matbaa ve Kütüphane-i Cihan, Dârülhilâfetilaliyye 1330, s. 347.
• Ayverdi, İlhan, Kubbealtı Lugatı Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, c. 1 A-G, 2. bs., Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 2006, s. 470.
• Başuğur, Emine, “İçel Yöresinde Yaşayan Sarıkeçililerin Takvim ve Meteorolojisinden Bir Kesit”, I. Türk Halk Kültürü Araştırma Sonuçları Sempozyumu Bildirileri 22–23 Aralık 1994 Ankara, c. 2, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996, s. 143-146.
• Başuğur, Emine, “Küp Köyü Takvim ve Meteorolojisi”, Türk Halk Kültüründen Derlemeler 1996, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998, s. 1-10.
• Baykara, Resuhi, “Takvim Yılları ve Ay Adları”, Tarih Dünyası, c. 2, S. 20, Şubat 1951, s. 846–848, 873.
• “Cemre”, Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, c. 4, Gelişim Yayınları, y.y. 1986, s. 2259.
• Cingöz, Meltem, “Acısu’da (Trabzon) Halk Takvimi Halk Meteorolojisi”, Türk Halk Kültüründen Derlemeler 1993, Kültür Bakanlığı, Ankara 1995, s. 75-81.
• Çağbayır, Yaşar, Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı Ötüken Türkçe Sözlük (a-den), c. 1, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2007, s. 774.
• Ebu’l Hasan Ali b. Hüseyin Mesûdî, Murucu’z-Zeheb, çev. Ebu’l - Kâsım Pâyende, c.1, 3. bs., Şirket-i İntişârât-ı İlmi ve Ferhengî, Tahran ş. 1365, s. 552.
• Ebu Reyhan Bîrûnî, Tercume-i Âsâru’l- Bâkiyye, trc.: Ekber Dana Sirişt, Kitabhane-i Hayyam, Tahran ş. 1321, s. 295.
• Ebu Reyhan Bîrûnî et-Tefhim li-Evâili Sınaati’t-Tencîm, neşr.: Celaleddin Humaî, İntişarat-ı Babek, Tahran ş. 1362, s. 262.
• Ebü'r-Reyhan Muhammed b. Ahmed el-Harizmi Bîrûnî, The Book of Instruction in the Elements of the Art of Astrology, Kitâbü’t-Tefhim li-Evaili Sınaati’t-Tencim, Kitâb al-Tafhim li-Awa’il Sina’at al-Tanjim,; ed. Fuat Sezgin, translated by R. Ramsay Wright, TIP, Frankfurt am Main, Institut für Geschichte der Arabisch- Islamischen Wissenschaften, 1998, s. 183. (Islamic Mathematics and Astronomy, 29) Londra 1934’ten tıpkı basım
• Ebü't-Tahir Mecdüddin Muhammed b. Yakub b. Muhammed Firuzabadi, Kamus Tercümesi, trc. Mütercim Asım Efendi, c. 1, y.y., y.y. 1272.
• Ebüzziya Tevfik, Lügat-ı Ebüzziya, c. 1, Matbaa-i Ebüzziya, Kostantiniye 1306, s. 391.
• Erginer, Gürbüz, Uşak Halk Takvimi Halk Meteorolojisi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, Ankara 1984.
• Ertüre, Semra, Halk Takvimlerimizdeki Klimatolojik Verilerle İstanbul Meteorolojik Gözlem Bulguları Arasındaki İlişkiler Üzerine Bir Araştırma, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fiziki Coğrafya Kürsüsü, 1976.
• Es-Seyyid Mahmud Şükri el-Alusi, Bulugü’l-Ereb fî Ma’rifeti Ahvâli’l-Arab, tsh. Muhammed Behcet Eseri, c.3, el-Mektebü’l-Ehliyye, 1925/1343, s. 245-246.
• Eyüboğlu, E. Kemal, On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler, Birinci Kitap, Doğan Kardeş Matbaacılık Sanayi A. Ş., İstanbul 1973, s. 55.
• Hasan Enverî, “Azar”, Ferheng-i Foşorde-i Suhan, c. 1, Tahran 1382, s. 25.
• Güleç, Azmi, “İklim ve İklime Dair Atasözleri, Deyimler”, Türk Folklor Araştırmaları, c. 12, S. 252, 1970, s. 5675-5679.
• http://www.webhatti.com/kultur/477056-cemre-dusmesi-nedir.html, 08.12.2009
• http://blog.milliyet.com.tr/CEMRE_Nereye_Duser_/Blog/?BlogNo=230554, 22.02.2010
• http://www.okudukca.net/cemre-nedir-ilk-cemre-2011-de-ne-zaman-dusecek- 133.html, 19 Şubat 2011
• http://www.bulturk.org/site/yazarlar/emel-balkc/1386--basamaklhar-bayram.html, 03 Ağustos 2009
• İstanbul Ansiklopedisi, “Cemre-Cemreler”, İstanbul Ansiklopedisi, c. 7, Reşad Ekrem Koçu ve Mehmet Ali Akbay İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi, İstanbul 1965, s. 3485-3486.
• İvgin, Hayrettin, “Erbain’den Nevruz’a Nevruz’dan Hıdırellez’e”, Uluslararası Nevruz Sempozyumu Bildirileri 21–23 Mart 2000, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000, s. 63-70.
• Kadıoğlu, Mikdat, Bildiğiniz Havaların Sonu Küresel İklim Değişimi ve Türkiye, Güncel Yayıncılık, İstanbul 2001.
• Karabaşa, Solmaz, “Rize Halk Takvimi ve Meteorolojisi Üzerine Bir Değerlendirme”, II. Türk Halk Kültürü Araştırma Sonuçları Sempozyumu Bildirileri 16–18 Aralık 1998 Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000, s. 277-309.
• Karlığa, H. Bekir, “Anâsır-ı Erbaa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 3, İstanbul 1991, s. 149-151.
• Konur, İsmet, “Cemreler”, İnanç, S. 23-24-25, Şubat 1939, s. 18-19.
• Mahmud Ragıb, Nevsal-i Ragıb, Karabet Matbaası, Dersaadet 1324, s. 195-196.
• Muallim Naci, Lügat-ı Naci, Asır Matbaası, [İstanbul] [1322], s. 323.
• Muhammed bin Muhammed Takıyüddin Farisi, “Hallut Takvim”, nşr. Taki Bineş, Ferheng-i İran Zemin, c. 17, ş. 1349, s. 64.
• Muzaffer b. Muhammed Kasım Gonabadî, Şerh-i Bist Bab- Molla Muzaffer (aleyhi’r-rahme ve’l-gufran) der Marifet-i Takvim, Millet Kütüphanesi, A[li].E[miri]. Farsça, nr.: 202, s. 131.
• Pakalın, Mehmet Zeki, “Cemre”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. 1, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993, s. 277-278.
• Rebi-i Marifet 1302 Sene-i Kameriyesine Müsadif 1263 Sene-i Şemsiyesi İçin Takvim-i Ebuzziya Beşinci Sene, Matbaa-i Ebuzziya, Kostantiniyye 1302.
• Reinhart Pieter Anne Dozy, “Cemre”, Tekmiletü'l-Meacimi'l-Arabiyye, trc.: Muhammed Selim Nuaymi, c. 2, Vizaretü’s-Sekâfe ve’l-İ’lam, 1980, s. 267-268.
• Rıza Abdullahî, “Cemre (2)”, Danişname-i Cihan-ı İslam, zir-i nazar Gulamali Haddad Adil, c. 10, Bunyad-ı Dairetü’l-Maarif-i İslami; Encyclopaedia Islamica Foundation, Tahran 1385hş., s. 665-667.
• Şahmerdan b. Ebi’l-Hayr Razî, Ravzatü’l-Müneccimîn, nşr. Celil İhvan Zencanî, Merkez-i Neşr-i Nüsah-i Hattî, Tahran ş. 1368, s. 44.
• Türk Ansiklopedisi, “Cemre”, Türk Ansiklopedisi, c. 10, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1960, s. 154.
• Türkçe Sözlük, haz. Mehmet Ali Ağakay, 4. bs., Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1966, s. 137.
• Uluğ Bey, Zic-i Sultan (Yazma Eser), Süleymaniye (Ayasofya) Kütüphanesi, nr. 2693, vr. 12a.
• Yaltkaya, Şerefeddin, “Tarihte Renk”, Türkiyat Mecmuası, c. 7–8, 1940–1942, s. 41-47.
• Yılmaz, Yasemin, “Cemre Tekillik Analizi”, İstanbul Teknik Üniversitesi Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi, (Basılmamış Bitirme Çalışması), İstanbul 1997.