BALKAN SAVAŞLARI SIRASINDA DUL, YETİM VE KİMSESİZLERİ KORUMAYA YÖNELİK SOSYAL YARDIM UYGULAMALARI

Year 2013, Volume: 3 Issue: 05, 191 - 211, 01.03.2013

Şeyma Dereci

Abstract

Osmanlı Devleti için Balkan
Savaşları, askerî bakımdan büyük bir hezimet olmasının yanında, sosyal ve
ekonomik bakımdan da devletin ciddi sorunlarla karşı karşıya kalmasına sebep
olmuştur. Osmanlı Devleti’nin Rumeli topraklarının büyük bir kısmını terk
ettiği bu savaş birçok kimseyi muhacir, yoksul, bakıma muhtaç dul ve yetim
bırakmıştır. Bu da Osmanlı hükümetinin söz konusu muhtaçlar adına çeşitli
tedbirler almasını ve sosyal yardım alanlarını genişletmesini kaçınılmaz
kılmıştır. Balkan Savaşları sırasında ve akabinde yardım edilen kesim arasında
askerî personelin ve şehitlerin ardında kalan aileler, dul ve yetimler
öncelikli sıralarda yer almışlardır. Dul, yetim ve kimsesiz muhtaçlara hükümet
tarafından merkezî yardımlar yapıldığı gibi başta Hilal-i Ahmer Cemiyeti olmak
üzere dönemin yardım cemiyetleri aracılığıyla hem yurtiçi hem de yurt dışından
şahsî yardımlar da yapılmıştır.

Keywords

Osmanlı, Balkan Savaşları, Dul, Yetim, Muhacir

References

• I. Arşiv Vesikaları Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) BEO., 4121/309015.
• BEO., 4132/309884.
• BEO., 4175/313098.
• BEO., 4244/318252.
• BEO., 4246/318376.
• BEO., 4262/319627.
• BEO., 4263/319655
• DH. UMVM., 116/31.
• DH. İ. UM., 89-01/1-57.
• DH. İD., 161-1/6.
• DH. KMS., 17/7.
• DH. MB. HPS. M., 11/33.
• DH. UMVM., 116/40.
• DH. UMVM., 78/14.
• DH. İD., 16-1/71.
• DH. ŞFR., 103/77.
• HR. TO., 543/42.
• HR. TO., 543/52.
• HR. TO., 543/64.
• HR.TO., 543/41.
• MF. MKT., 1194/23.
• MF. MKT., 1186/40.
• MF. MKT., 1187/37.
• MF. MKT., 1210/83.
• MV., 171/81.
• MV., 176/65.
• MV., 181/10.
• MV., 184/34.
• MV., 234/10.
• Kızılay Arşivi (KA) KA., 101/118.
• KA., 101/46.
• KA., 226/303.
• KA., 226/324.
• KA., 226/319.
• KA., 231/45.
• KA., 27/62.
• KA., 27/62.
• KA., 62-1.
• KA., 96/239.
• KA., 96/33.
• KA., 98/129.
• KA., 98/153.
• Araştırma Eserler Akgün, Seçil Karal-Murat Uluğtekin, Hilal-i Ahmer’den Kızılay’a, Ankara 2002.
• Akyüz, Emine, “Çocuk Hakları Bildirisi ve Türk Hukuk Sistemi”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, Cilt 13, Sayı 1, 1980, s. 339-365.
• Alp, İlker, Belge ve Fotoğraflarla Bulgar Mezalimi (1878-1989), Trakya Üniversitesi Yayınları, Ankara 1990.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, Cilt II, Kısım II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• Cerîde-i Mehâkim, No. 341, 8 Mart 1302.
• Çanlı, Mehmet, “Eytam İdaresi ve Sandıkları”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt XIV, Ankara 2002, s. 57-73.
• Çapa, Mesut, “Balkan Savaşı’nda Kızılay (Osmanlı Hilal-i Ahmer) Cemiyeti”, OTAM, Sayı 1, Haziran 1990, s. 89-115.
• Çapa, Mesut, Kızılay (Hilal-i Ahmer) Cemiyeti, Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, Ankara 2009.
• Dündar, Fuat, İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskân Politikası (1913-1918), İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
• Düstûr, Tertip 2, Cilt 1, 5.
• Düstûr, Tertip 1, Cilt 1.
• Eren, Ahmet Cevat, Türkiye’de Göç ve Göçmen Meseleleri Tanzimat Devri, İlk Kurulan Göçmen Komisyonu, Çıkarılan Tüzükler, Nurgök Matbaası, İstanbul 1966.
• Eryüksel, Ahmet, “Osmanlı Devleti’nde Dul ve Yetimler”, Şarkiyat Mecmuası, Sayı 8, 1998, s. 331-344.
• Güngör, Servet, “Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne Bir Hayır Örgütü: Darülaceze Müessesesi”, Türk İdare Dergisi, Yıl 81, Sayı 463-464, Haziran/Eylül 2009, s. 157-180.
• Güran, Tevfik, Ekonomik ve Mali Yönleriyle Vakıflar; Süleymaniye ve Şehzade Süleyman Paşa Vakıfları, Kitabevi Yayınları İstanbul 2006.
• Halaçoğlu, Ahmet, Balkan Harbi Sırasında Rumeli’den Türk Göçleri (1912-1913), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1994.
• Halka Doğru, Sayı 47, 27 Şubat 1329.
• İpek, Nedim, Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri (1877-1890), TTK, Ankara 1990.
• Kaplan, Leyla, Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını, Ankara 1998.
• Kocacık, Faruk, “Balkanlardan Anadolu’ya Yönelik Göçler (1878-1890)”, Osmanlı Araştırmaları I, Ed. Halil İnalcık-Nejat Göyünç-Heath W. Lowry, İstanbul 1980, s. 137-190.
• Kurnaz, Şefika, II. Meşrutiyet Döneminde Türk Kadını, MEB, İstanbul 1996.
• Martal, Abdullah, “Osmanlı İmparatorluğunda Emeklilik ve Buna İlişkin İlk Düzenlemeler”, Kebikeç, Sayı 9, Yıl 5, 2000, s. 35-42.
• Os, Nicola A. N. M. Van, “Taking Care of Soldiers’ Families: The Ottoman State and the ‘Muinsiz Aile Maaşı’ ”, Arming the State,: Military Conscription in the Middle East and Central Asia 1775-1925, Ed. Eric J. Zürcher, New York 1999, s. 95-110.
• Özbek, Nadir, “II. Abdülhamit ve Kimsesiz Çocuklar Darülhayr-i Ali”, Tarih ve Toplum, Şubat 1999, Sayı 182, s. 75-84.
• ----------------, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Yardım Uygulamaları 1839-1918”, Toplum ve Bilim, Sayı 83, Kış 1999/2000, s. 111-131.
• ----------------, “Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Sosyal Devlet”, Toplum ve Bilim, Sayı 92, 2002, s. 7-33.
• ----------------, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet; Siyaset, İktidar ve Meşruiyet 1876-1914, İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
• Özger, Yunus, Osmanlı Ordusunda Emeklilik Sistemi ve Askeri Tekaüd Sandığı (1865-1923), İstanbul 2011.
• -----------------, “Tanzimat Sonrasında Osmanlı Kara Ordusunda Emeklilik İşlemlerine Dair Düzenlemeler ve 1881 Tarihli Tekaüt Kanunnamesinin Tahlili”,Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 30, Güz 2011, s. 201-237.
• Öztuna, Yılmaz, “Balkan Savaşları Kronolojisi”, Türkiye Günlüğü, Sayı 110, Bahar 2012, s. 23-26.
• Öztürk, Nazif, “Osmanlı Döneminde Vakıflar”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt 10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 433-446.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1983.
• Şen, Murat, “Osmanlı Devleti'nde Sosyal Güvenlik Sistemi”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt 10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 514-527.
• Şimşir, Bilal, “Bulgaristan Türkleri ve Göç Sorunu”, Bulgaristan’da Türk Varlığı I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987.
• Tepekaya, Muzaffer - Leyla Kaplan, “Hilal-i Ahmer Hanımlar Merkezi’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri (1877-1923)”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 10, Konya 2003, s. 147-202.
• Türkgeldi, Ali Fuad, Görüp İşittiklerim, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1984.
• Türkiye Hilal-i Ahmer Cemiyeti Hanımlar Merkezi Dârü’s-Sınâası, Ahmed İhsan ve Şürekası Matbaacılık Osmanlı Şirketi, 1339.
• Türkmen, Zekeriya, “Balkan Savaşı Sırasında Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Osmanlı Ordusuna Yönelik Sağlık Hizmetleri”, Belleten, Cilt LXVIII, Sayı 252, Ağustos 2004, Ankara 2005, s. 483-518.
• Yalçın, Nur, Türkiye’de Çocuk İstismarı ve Çözüm Önerileri, Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2011.
• Yazıcı, Nesimi, “Osmanlı’da Yetimlerin Korunması Üzerine Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt XLVIII, Sayı 1, 2007, s. 30-45.
• Yıldırım, M. Zahit, “Moris Müslümanlarından Trablusgarp ve Balkan Savaşı Mağdurlarına Yapılan Yardımlar”, AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt XI, Sayı 2, Aralık 2009, s. 49-64.